4
Hij roemt het Hollandse landschap. De
weidsheid van de wolkenhemel boven
het vlakke, groene polderland, maar
vooral de veelheid van historische
identiteiten op zo n klein gebied bijeen.
Elk dorp is een eigenheid in z'n ken
merkende beschutting van de bomen
groep waaruit de kerktoren als waar
schuwende vinger Gods de hemel in
prikt. Erskine is niet de eerste stede-
bouwkundige wie de intimiteit opvalt
van de eeuwenoude woonkernen in
waterland. Hij hoort wel tot degenen
die zijn ontwerp voor een nieuw stads
deel baseert op een plattegrond zoals
die al eeuwen geleden had kunnen ont
staan. Beschermd door water, intiem in
z'n bescheiden afmetingen en kleuren.
In het stedebouwkundige ontwerp
schetst Erskine een wijk als tot stand
gekomen langs geografische en histori
sche bepaaldheden. Daarin wijkt hij
sterk af van vele hedendaagse stede
bouwers waar deze vooral kiezen voor
een bijna transparante verkaveling.
Erskine gaat uit van een grillige water
loop die uitmondt in een rondomgaande
hoofdpartij die -meer dan met iets
anders- associaties wekt met een ver
loren vestinggracht. Langs de weg van
geleidelijkheid zou een dergelijke plat
tegrond eveneens in het Hollandse pol
derlandschap tot stand kunnen zijn
gekomen.
Ook Erskine laat zien hoe mooi en
breed van gedachte Holland op z'n
smalst kan zijn voor wie met fijne kleu
ren de lijnen van traditie in menselijke
maten weet na te trekken.
Na Grave en Gorinchem heeft
ook Schiedam het genie van
Ralph Erskine ontdekt. Erskine
behoort tot de mondiaal wer
kende stedebouwkundigen die
de hedendaagse volkshuisvesting een
ander gezicht geven. Zijn uitgangspunt
is dat de architect en stedebouwkundige
vooral werkt voor bewoners en gebrui
kers. Daarin staat hij niet alleen. Wel is
het zo dat Erskine zijn gedachten vorm
geeft op een even bijzondere als per
soonlijke schaal die sterk steunt op puur
menselijke overwegingen.
Het in Schiedam enthousiast ontvangen
plan voor herbouw van het Spinhuispad
was slechts een vingeroefening voor zijn
chet d'oeuvre: Spaland Oost dat in het
polderlandschap ten noorden van de stad
zal verrijzen. Hoewel er nog geen huis
in het plan is gedetailleerd, laat staan
gebouwd, maakt de plattegrond die
Erskine voor Spaland-Oost ontwierp,
één ding duidelijk. Schiedams laatste
nieuwbouwwijk mag niet ontaarden in
een 'emotionele achterbuurt'. Want
Erskine is behalve architect en stede
bouwkundige vooral humanist.
Met enkel een plunjebaai en een slaap
zak op de bagagedrager van zijn fiets,
nam de jonge Britse bouwkundige
Erskine in mei 1939 de boot naar
Denemarken. Zweden was zijn einddoel
en een paar weken later fietste hij
Stockholm binnen, een stad die hem
dierbaarder zou worden dan Londen.
Hij vond er een baantje, liet zijn ver
loofde overkomen en trouwde op 29
augustus, twee dagen voor het uitbreken
van de Tweede Wereldoorlog.
Ralph Erskine, op dat moment 25 jaar
oud, was zoals zovele jonge schrijvers,
architecten, schilders, musici en journa
listen een overtuigd pacifist. Natuurlijk
zal zijn vertrek naar het neutrale
Zweden zeker verband hebben gehou
den met de oorlogsdreiging die boven
Engeland en de rest van Europa hing,
maar Zweden was ook het land dat het
best aansloot bij Erskines opvattingen
over architectuur en samenleving.
Zweden stond bekend als modern,
vooruitstrevend en vooral: democratisch.
Erskine had het gevoel dat hij zich in
het vrije en vriendelijke sociale klimaat
in Scandinanvie beter kon ontplooien
dan in het koloniaal georienteerde, puri
teinse en bekrompen Engeland.
Ook nu nog worden in weinig landen
de prestaties van architecten en stads
planners zo belangstellend en kritisch
gevolgd als in Zweden: besprekingen
van nieuwe bouwprojecten staan in de
regel breeduit op de voorpagina's van de
kranten. Meer en langer dan andere
nationaliteiten lijken de Zweden zich
ervan bewust dat hun woonomgeving
niet alleen functioneel, maar ook mooi
moet zijn. De gedachte dat 'mensen niet
alleen recht hebben op onderdak, maar
ook op schoonheid', is in Zweedse
opvattingen een democratisch uitgangs
punt dat mede voortkomt uit een inten
se verbondenheid met de natuur en
gevoel voor samenvlechten van vernieu
wing en tradities.
Ook tegen deze achtergrond is het
eigenlijk geen wonder dat Erskine zich
toelegt op het ontwerpen van ruimtes
waarin de belevingswaarde centraal staat.
Om het even of het nu gaat om win
kels, kantoren, villa's, sportaccommoda
ties of woonwijken. Aan de Zweedse
traditie van bouwen vanuit een sociaal
oogpunt voegt hij een groot inlevings
vermogen toe in de behoeften van de
gebruikers.
De vele internationale prijzen en onder
scheidingen die zijn omvangrijke en
veelzijdige oeuvre werden toegekend
laten geen twijfel bestaan aan Erskines
creativiteit. Maar deze verklaren nog
niet waar vandaan zijn sociale bewogen
heid komt.
De grondslag werd gelegd op de
Friends' School in Saffron Walden. Daar
Musis 10
