Vriendelijke
woningen in
een frissche
omgeving
Siem Rosman
Woningwetwoningen als monument?
Het woord monument roept toch eerder
beelden voor ogen van oude en vooral
imposante gebouwen. Een rijtje kleine
huizen aan weerszijden van een gewo
ne straat en dan toch de status van
waardevol bouwkundig bezit?
Inderdaad, de woningen 1 tot en met 24
in de Fabristraat dragen dit predikaat.
En.., niet voor niets.
Deze woningen zijn in het eerste
decennium van deze eeuw
gebouwd als eerste project van
de Schiedamse woningbouwver
eniging; 'de Vereeniging
Volkshuisvesting'. Naast de verdere -uit
oogpunt van architectuur, stedebouw -
interessante aspecten is vooral het histo
risch gegeven van belang dat de huizen
in de Fabristraat als eerste tot stand kwa
men binnen het kader van de
Woningwet 1901 die op het moment
van aanbesteding zojuist door het parle
ment geloodst was door Goeman
Borgesius.
Pogingen tot wetgeving op het gebied
van de volkshuisvesting waren er in
1901 al eerder geweest. Bijna een halve
eeuw daarvoor, op 3 oktober 1854 dien
de het toenmalig lid van de Tweede
Kamer W. Wintgens een initiatie!-wets
ontwerp in, dat voorzag in 'plaatselijke
raden van gezondheid en in toezicht
over woonverblijven'. Schiedam had
daarin op eigen gelegenheid al voorzien
door de instelling van een plaatselijke
woningverordening, die een aantal mini
mumeisen voor arbeiderswoningen for
muleerde. Deze waren tot in de zestiger
jaren terug te vinden in het woonwijkje
.'Nieuwsticht' dat op basis van deze
plaatselijke woningverordenmg was
gebouwd door de Vereeniging tot het
verschaffen van goede woningen aan
minvermogenden te Schiedam. Kort
voordat het voorstel Wintgens in de
kamer werd gebracht had Koning
Willem III aan het Koninklijk Instituut
verzocht te worden voorgelicht over 'de
vereischten en inrigting van arbeiders
woningen'. Maar het zou nog tot aan
het begin van de twintigste eeuw duren
voordat wat wij kennen als de
Woningwet 1901 tot stand kwam.
Belangrijke uitvloeisels van de wet
waren dat de gemeenten werden ver
plicht om een bouwverordening op te
stellen en het recht kregen tot onteige
ning in het belang van de volkshuisves
ting. Aan woningcorporaties kon boven
dien als 'toegelaten instelling' financiële
steun worden verleend.
De volkswoningbouw werd daarmee
een zorggebied voor het rijk en de
gemeenten. De eerste sporen in
Schiedam hiervan dateren van 26 juli
1906 toen de gemeente aan het
Ministeriële College van Bijstand vroeg
om een voorschot voor -wat later de
bouw aan de Fabristraat zou heten - de
aan het begin van dat jaar opgerichte
Vereeniging Volkshuisvesting.
Met de Woningwet werd een wettelijk
kader gegeven aan het zoeken naar
praktische oplossingen voor de proble
men van de volkshuisvesting. De
woningcorporaties zouden daarin een
grote rol spelen waar het de verbetering
van de kwaliteit van de huuiwoningen
betrof. Niettemin zijn er in de
Woningwet ook ruimtelijke-ordenings
facetten te onderkennen. In de
Memorie van toelichting geeft de wet
gever bij de onteigening ten behoeve
van een bouwplan aan dat daarin niet
alleen het eigenlijke woningbouwplan
werd verstaan, maar ook de aanleg van
de daarmee samenhangende straten,
pleinen, wegen en bruggen.
In de wet werden ook aan de grotere
gemeenten aanwijzingen gegeven over
hetgeen waaraan een 'uitbreidingsplan'
moest voldoen. Dit uitbreidingsplan is
later in de Wet Ruimtelijke Ordening
van 1965 vervangen door het begrip
'bestemmingsplan'
In de negentiende eeuw deed de indus
triële revolutie z'n invloed ook in
Nederland gelden. In de tweede helft
daarvan ging deze gepaard met een
grote bevolkingsgroei alsmede een trek
van de plattelandsbevolking naar de ste
den in de hoop daar te kunnen voorzien
in het levensonderhoud.
Ook Schiedam profiteerde van de eco
nomische opbloei en ondervond hoe de
werkgelegenheid de vraag naar wonin
gen voor werklieden deed toenemen.
Precies als in alle industriesteden werd
de woningmarkt geëxploiteerd door
particulieren die vooral geïnteresseerd
waren in de vraag naar goedkope arbei
derswoningen. Zo ontstond een
woningbestand dat niet of nauwelijks
voldeed aan de bestaande gemeentelijke
verordening. Een groot aantal huizen dat
in die periode in Schiedam werd
gebouwd, behoorde tot het allereenvou
digste type. Door toepassing van lichtere
constructies en inferieure bouwmateria
len werd bespaard op de bouwprijzen
en kon het rendement op de exploitatie
worden verhoogd. Met name tegen deze
misstand, die in de grote steden leidde
tot de bouw van gecombineerde voor-
en achterwoningen en in Schiedam tot
huizen waarin zelfs de vloer op de
benedenverdieping ontbrak, richtte de
Woningwet van 1901 zich.
De Woningwet van 1901 was daarmee
dus in de eerste plaats een sociale wet.
Alhoewel Schiedam een van de eerste
gemeenten in Nederland was die reeds
in 1854 een 'Verordening op het bou
wen en betrekken van woningen' aan
vaardde en er door particulieren zoals
M.J.M. de Groot en de 'Vereeniging tot
het verschaffen van goede woningen aan
minvermogenden te Schiedam' ook
aktiviteiten in de richting van het bou
wen van betere volkswoningen werden
ondernomen, kwam de echte doorbraak
ook hier toch pas na het in werking tre
den van de Woningwet 1901.
Betrekkelijk kort na het totstandkomen
van de wet nam een groepering van
notabelen, industriëlen en distillateurs -
vereniging in de beweging 'Schiedam
Vooruit' het besluit om de 'Vereeniging
Volkshuisvesting' op te richten. De eer
ste officiële vergadering hiervan vond
plaats op 18 januari 1905.
De eerste opdracht voor het maken van
een ontwerp voor een complex wonin
gen werd gegeven aan de nog jonge
Schiedamse architect P. Sanders. Deze
zouden worden gebouwd nabij de
Frankenstraat (later
Westfrankenlandschestraat). De te bou
wen woningen moesten door een goed
gekozen type, uitstekende materialen en
solide afwerking kunnen gelden als
modelwoningen. De naam die eraan
werd gegeven was ook 'volkswoningen'
hetgeen ze deed verschillen van de
arbeiderswoningen. Deze laatsten vol
deden slechts aan minimale eisen.
Volkswoningen werden daarentegen
geacht enig comfort te bieden alsmede
wat verfraaiingen te hebben in in- en
exterieur.
Sanders maakte een ontwerp voor 24
Musis 18
