de Kempenaar
El i*cip
Ann Vandeput
Musis 148
Holland
Ann Vandeput is coordinator van het
Nationaal Jenevermuseum Hasselt
Een voetbalwedstrijd Neen: een
strijd om wie de jenever uiteinde
lijk heeft uitgevonden en wie de
beste jenever produceert:
Nederland of België.
De jenever stamt uit een periode waarin
beide landen nog een gemeenschappelij
ke geschiedenis hadden. Te beginnen
omstreeks 1543 toen Keizer Karei V met
de Zeventien Provinciën de eenmaking
van de Nederlanden realiseerde. Het
accent in het politieke en sociale leven
lag op dat moment nog duidelijk in
Vlaanderen, dat zich in de middeleeu
wen had ontwikkeld tot het belangrijk
ste handels- en industriecentrum
benoorden Parijs.
De principes van het distilleren waren in
deze dagen reeds lang bekend.
Alchimisten en apothekers vervaardig
den al sedert generaties 'ghebranden
wyn' waaraan ze heilzame kruiden toe
voegden. Deze 'aquae vitae' of levende
wateren kenden talrijke medicinale toe
passingen. In 1552 publiceerde Philippus
Hermanni in Antwerpen 'Een
Constelijck Distileerboec'. Hierin
beschrijft hij de methode om jenever
beswater te maken: men breekt jenever
bessen, besprenkelt ze met wijn en laat
ze trekken alvorens te distilleren. Dit is
momenteel het oudst bekende jenever
recept dat meteen afrekent met de stel
ling dat de Leidse hoogleraar De la Boë,
de stamvader van de jenever is.
Het is ook in deze periode dat we de
oudste sporen van de produktie van
graanbrandewijn of korenwijn terugvin
den. Onder meer door een tekort aan
wijn, dat voordien de hooldgrondstol
was voor brandewijn, werd overgescha
keld naar het distilleren van onklare bie
ren of andere graanvergistingen. Dit
vond plaats in verschillende plaatsen in
de Noordelijke en Zuidelijke
Nederlanden.
In 1566 leidden het oprukkend protes
tantisme en sociale onvrede tot de beel
denstorm. Philips II zond Alva om de
opstand in de Zuidelijke Nederlanden te
onderdrukken, wat een enorme golf van
uitwijkingen naar Engeland, Duitsland
en de Noordelijke Nederlanden veroor
zaakte. De val van Antwerpen in 1585
luidde hierbij de scheiding tussen het
noordelijke en zuidelijke deel van Kareis
België
zeventien provinciën in. Hierna ging het
bergafwaarts met de Zuidelijke
Nederlanden terwijl het Noorden zich
opmaakte voor een lange strijd die zou
uitmonden in een periode van ongeken
de bloei.
Onder de vluchtelingen bevonden zich
veel creatieve en kapitaalkrachtige
ambachtslui, intellectuelen en kooplie
den die in de Noordelijke Nederlanden
een injectie gaven aan wetenschap en
industrie. Ook veel brandewijnstokers
wilden hun activiteiten in het vrije
Noorden hervatten.
In een klimaat waarin vrijheid van
ondernemen en openheid uitgangspunt
waren, ontwikkelden zich een grote
economische bloei en een rijk cultureel
leven. De Hollandse havens werden de
draaischijf van de graanhandel en boden
daarmee een stevige voedingsbodem aan
de gedistilleerdindustrie.
De Zuidelijke of Spaanse Nederlanden
kenden een zware economische achter
uitgang ten gevolge van de intolerantie
van de centrale overheid. De voortdu
rende oorlogsomstandigheden en het
afsluiten van de zeehavens zorgden voor
graantekorten.Voor de overgebleven sto
kers brak een moeilijke periode aan.
Waar in de Noordelijke Nederlanden
grondstoffen vrij verkrijgbaar waren,
werd het zuiden geconfronteerd met
stookverboden. Reeds in 1601 werd
door de aartshertogen Albrecht en
Isabella een eerste stookverbod uitge
vaardigd om bij (vaak voorkomende)
graanschaarste het broodgraan te vrijwa
ren. De angst voor een volksopstand bij
hongersnood en de talrijke epidemiën
die de ondervoede bevolking teisterden,
waren wellicht de achterliggende rede
nen. In 1663 en 1673 werd zelfs de
import van graanalcohol verboden wat
doet vermoeden dat er tegen de vorige
ordonnanties in, toch werd ingevoerd;
dat waren dan voornamelijk graandistil-
laten uit de Noordelijke Nederlanden
en wijnbrandewijn uit Frankrijk. Deze
kwalitatief hoogstaande produkten
waren duur en werden voornamelijk
geconsumeerd door de gegoede klasse.
Op de herhaalde stookverboden werd
gereageerd door de landbouwstökerijen,
die met de spoeling van hun moutwijn
