223 Musis
Haven zijn daarvan 9 voorbeelden te vinden. Want een
bestemming tot Gedistilleerdmuseum, zoals de oude branderij
Lange Haven 76 mocht overkomen, komt natuurlijk maar één
maal voor.
Als behoud eenmaal is gelukt, dan ligt een ander gevaar op de
loer: aangrenzende nieuwbouw die niet aan de omgeving is
aangepast. Ondoordachte invulling van reeds aanwezige kaal
slag of de vervanging van tussenliggende panden, kan het
effect van een hele serie historische panden te niet doen.
Plaatsen waar het fout zou kunnen gaan zijn bijvoorbeeld de
hoek Westerkade/Nieuwe Haven, de omgeving van
Museummolen De Palmboom en de Schie bij de Sint Anna
Zusterstraat. Daar ligt een verantwoordelijke taak voor de
Welstands- en Monumentencommissie.
Maar.., het gaat in Schiedam langzaam de goede kant op. Zo
heeft de Noordvestsingel een meer dan acceptabele aanvulling
gekregen. In totaal staan thans op de monumentenlijst (rijks en
gemeentelijk tesamen) 55 gebouwen die betrokken zijn of zijn
geweest bij de bereiding van jenever. Afgezet tegen het nog
aanwezige aantal van ca 125 stuks is dat niet gering. Toch blijft
oplettendheid geboden. Tot de nog onbeschermde gebouwen
behoren o.a. de volledige complexen van De Kuyper aan de
Buitenhavenweg, Uto aan de Noordvest en Nolet aan de
Hoofdstraat, en voorts tientallen kleinere gebouwen in de
oude stad die zorgen voor de onopvallende maar noodzakelij
ke entourage van de meer in het oog springende panden. 20e-
eeuwse jeneverindustriecomplexen of-gebouwen zijn in
Schiedam nauwelijks te vinden. "De Kraton" aan de
Noordvestsingel werd in 1980 gesloopt, "Hollandia" aan de
Schie in 1990. En het uit 1963 stammende nieuwe branderij
complex van De Koning bestaat sinds 1991 ook al niet meer.
De distilleerderij van De Kuyper uit 1911 aan de
Buitenhavenweg resteert, maar bestaat grotendeels toch weer
uit een aaneenschakeling van traditionele puntgevels. En won
derwel, maar bedreigd, staat daar aan de Vijgensteeg toch nog
het in 1952 in gebruik genomen gebouw van distilleerderij
Wenneker, een mooi grootsteeds bakstenen gebouw, door
vormgeving en detaillering een goede buur voor zowel de
oude bebouwing er omheen, als voor het nieuwbouwontwerp
voor het Spinhuispad ernaast. Afblijven dus.
DE SCHEEPSBOUW
De uitgroei van de zeehaven van Rotterdam bracht Schiedam
een geheel van de jenever verschillende industrie; de scheeps
bouw. Wel was de scheepswerf De Nijverheid reeds van 1835
tot 1893 actief geweest met de bouw van houten schepen,
maar Gusto in 1905 en Wilton in 1919 brachten scheepsbouw
van een andere soort en op een andere schaal. De hallen daar
voor nodig, waren van een onvergelijkbare grootte.
Voor Gusto werd een hal, gebruikt voor een tentoonstelling in
Düsseldorf in 1902, in twee delen van elk 280 meter lengte
geplaatst als scheepsbouwhallen. De sloop daarvan in 1984 was
ronduit een groot verlies. En voor een voorstel van de
Historische Vereniging om ten minste het smeedijzeren toe
gangshek in de omgeving een plaats te geven bleek geen voe
dingsbodem aanwezig. Voor Wilton werd in 1919 een giganti
sche scheepsbouwhal gebouwd, die tot het laatst functioneer
de. Toen Wilton-Fijenoord in 1988 de scheepsnieuwbouw
noodgedwongen moest afstoten kwam deze hal buiten
gebruik. Hergebruik bleek tot op heden niet mogelijk, met als
gevolg dat dit industriële erfgoed van de eerste orde, gedoemd
is te verdwijnen. Redding van de timmerloods van Wilton
(bouwjaar 1950) met het uit gebogen delen bestaande karakte
ristieke dak en met een majestueuze lichtschacht centraal in
het gebouw, staat nog geenszins vast. Wilton-Fijenoord bezit
uit de beginperiode ook nog een dubbel vast droogdok. Als
het even goed misgaat met het bedrijf herinnert straks echt
niets meer aan de glorieuze scheepsbouwperiode in Schiedam.
ANDERE INDUSTRIEËN EN
INDUSTRIËLE OBJECTEN
Ook andere grootschalige industriële bouwwerken in
Schiedam zijn bijna geheel ten onder gegaan of verdwijnen
binnen niet al te lange tijd. De enige 19e-eeuwse echt groot
schalige industrie in Schiedam was Kaarsenfabriek "Apollo".
Er werkten ooit meer dan 400 mensen.
De fabriek, gebouwd in 1865 werd, na overplaatsing in 1931
van het bedrijf naar Gouda, gesloopt. Van diverse in de vorige
eeuw bestaan hebbende industriële bedrijven is weinig of niets
meer te ontwaren: de ijzergieterij van Nolet 1836-1869 (80
man personeel in 1863), de kistenfabriek van Van Deventer
Zoon (in 1876 werkten er 59 arbeiders), de glasblazerij van
Van Deventer Co (in datzelfde jaar 78 arbeiders), de metaal
gieterij Vincent Co (in 1891 zijn er ca 100 arbeiders).
De watertoren maakte plaats voor het pompstation aan de
Rotterdamsedijk. De glasfabriek heeft geen historisch indus
triële bebouwing meer. Uitgezonderd de drie torenhoge bak
stenen fabrieksschoorstenen. Schiedam had er tientallen, op
deze drie na zijn ze allen verdwenen. De gasfabriek is, evenals
elders in Nederland, historie. Het slachthuis uit 1940 is ges
loopt. Het uit 1937 stammende dieselgemaal 'Van der Schalk'
bij Vijfsluizen is al weer verleden tijd en de voorganger daar
van, het 19e-eeuwse gemaal 'Van der Goes' in de Poldervaart,
werd in 1972 gesloopt. Alleen de fundamenten houden de
herinnering vast, terwijl de tympaan met wapenschilden thans
een onderdeel is van het gebouwencomplex van het
Hoogheemraadschap Delfland in Delft. Mogelijk zou de her
nieuwde interesse in de reconstructie van de Poldervaart iets
kunnen opleveren.
Op het gebied van industriële nieuwbouw op kleinere schaal
is in Schiedam betrekkelijk weinig gerealiseerd. Nieuwe indus-
trietjes waren in Schiedam niet zonder meer gedwongen tot
nieuwbouw. Honderden bestaande gebouwen waren immers
beschikbaar gekomen door de ondergang van de moutwijnin
dustrie. De naoorlogse industriële bouw is nog niet systema
tisch in kaart gebracht. Een enkel pand valt toch wel op. De
timmerloods van Wilton-Fijenoord en de distilleerderij van
Wenneker zijn al genoemd.Verder mag niet onvermeld blijven
het pand op de hoek van de Couwenhovenstraat en de Van
Cleefstraat, onderdeel van de in 1950 aan de Van
Deventerstraat gebouwde Coca-Cola-bottelarij van Bottelo
N.V Schiedam. In de evenwichtige gevel vallen vooral de
schuin aangebrachte grote vensters op om de voorbijganger
een blik te gunnen op de toen nog uniek genoemde bottelin
stallatie.
ARBEIDERSWIJKEN EN ONDERNEMERSVILLA'S
Volgens een inmiddels al weer jaren aanvaarde indeling kun
nen tot het Industrieel Erfgoed ook gerekend worden arbei
derswijken en ondernemersvilla's. Tot het Schiedams indus
trieel erfgoed behoren dan ook: - het allereerste volkswoning
complex Fabristraat 1-22, inmiddels aangemerkt tot gemeente
lijk monument - meedere woningcomplexen in de Gorzen
zoals de het complex Abbenbroeksestraat Heenvlietsestraat
Zwartewaalsestraat met de grote rondboogpoorten - het eigen
hotel-restaurant van Wilton op het werfterrein naast de ingang
van het grote gegraven dok en de witte villa aan de Arij
Prinslaan 14 die in 1931 gebouwd werd als woning voor de
directeur van Van Nelle.
