ostade b.v.
I
bouw- en aannemingsbedrijf
5
=3
We hebben hier te maken met grootstedelijke, maar niettemin
fijnzinnig gecomponeerde 'glas-architectuur', die blijk geeft
van een optimistische kijk op de toekomst van gisteren.
Vanwege de ligging in de as van de Gerrit Verboonstraat verte
genwoordigt Singelwij ck voor Schiedam een stedebouwkun
dig belang, dat kan worden vergeleken met de positie van de
bekende Wolkenkrabber van architect J.F. Staal aan het
Amsterdamse Victorieplein (1930).Voeg daarbij Dudoks vroe
gere HAV-Bank aan de overzijde van de Koemarktbrug, en de
stad beschikt dicht bij elkaar over twee 'landmarks' om u tegen
te zeggen.
Uit deze voorbeelden blijkt dat - meer dan in de na-oorlogse
periode - toenmalige architecten grandeur wisten op te roe
pen, ook als het ging om moderne architectuur.
De oude Passage (1933), de andere parel aan de Koemarkt,
vormde in feite de aanzet om van de Koemarkt een echt
stadsplein te maken. Net als enkele jaren later bij Singelwijck
het geval was, zijn traditionele elementen - zoals een symme
trische gevelindeling - door de architect, Piet Sanders, gecom
bineerd met tekens of motieven die verwijzen naar de moder
ne tijd. In dit verband springen de trotse kronen bovenop de
twee hoekpartijen het meest in het oog. Winkelpassages en
bioscopen behoren bij de verworvenheden van het interbel
lum, zoals overdekte winkelcentra en megabioscopen typisch
zijn voor onze tijd. Iedere ambitieuze stad wil dergelijke
publiekstrekkers - symbolen van de massaconsumptie en een
florerende economie - in huis hebben en is er trots op óók.
De overeenkomsten tussen de Passage en Singelwijck mogen
niet verhullen dat de onderlinge verschillen tussen deze beide
bouwwerken groter zijn. Dat leert zelfs een oppervlakkige
blik. Ze komen voort uit vergelijkbare ontwikkelingen - de
samenklontering van stedelijke voorzieningen en luxueuze
woningen -, maar de gedaante waarin ze zich manifesteren
beweegt zich aan weerszijden van de grens tussen behoudend
en vernieuwend.Voor Piet Sanders (1882-1937) was de in ver
houding traditionele Passage trouwens nog een van zijn meest
vooruitstrevende ontwerpen, zoals een overzicht van zijn oeu
vre ons leert.Van alle in Schiedam werkzame architecten vóór
1940 bouwde hij verreweg het meeste in de stad.
De Koemarkt is al met al een forum voor de Schiedamse
architectuur uit het interbellum. De situering aan dit verkeers
knooppunt is tegelijkertijd een zegen en een vloek voor
Singelwijck en de Passage. Een zegen, natuurlijk, omdat van
wege de centrale ligging nu veel mensen gebruik kunnen
maken van de winkelvoorzieningen en de bewoners van de
appartementen nooit kunnen zeggen dat het er zo doods is.
Een vloek is het vanwege de keerzijde van de commercie, die
vooral zichtbaar wordt in het voetgangersgebiedje tussen de
ingang van de Passage en de op een steenworp gelegen tunnel
naar de ondergrondse parkeergarage.
Overigens laat de vernieuwde Passage - het deel richting
Havensteeg en Broersveld - goed zien welke evolutie het his
torische verschijnsel van de winkelpassage heeft doorgemaakt.
De vorig jaar in gebruik genomen Nieuwe Passage is gereno
veerd en uitgebreid door het architectenbureau Ellerman
Lucas enVanVught uit Rijswijk. Zij hebben er in wezen een
overdekt winkelcentrum van gemaakt dat helemaal niets van
de chique, intieme atmosfeer heeft die zo kenmerkend is voor
de vroeg twintigste-eeuwse winkelpassage. Geen wonder, want
de onvermijdelijke keten van modezaken, grootgrutters en
"fastfood-zaken moet zich er in thuis voelen; winkels, kortom,
die een hoge en snelle omzet waar kunnen maken, wat gezien
de huurprijzen in de Nieuwe Passage noodzakelijk is om er te
kunnen overleven.
De gelikte architectuur van het winkeldomein is eerder
opzichtig dan smaakvol. Ze is vooral gericht op doelmatigheid
en een snelle doorstroming van het publiek. De vrijstaande,
glazen liftkoker op het centrale, overdekte plein, en de daar
omheen gedrapeerde trap, doen vermoeden dat de ontwerper
met een schuin oog heeft gekeken naar de liften in de
beroemde Piramide van Pei in het Parijse Louvre.Voor wie
met namaak genoegen neemt, is de Nieuwe Passage het sum
mum van moderniteit.
Dat is allemaal zo erg nog niet, ware het niet dat projectarchi
tect Bart Jan vanVught het niet heeft kunnen nalaten ook in
het gerenoveerde deel van de oude Passage zijn stempel te
drukken. Geheel onnodig is hier in een van de zijwanden een
glazen uitstulping aangebracht, die de harmonie van deze
rechthoekige doorgang verstoort en bovendien disfunctioneel
is, omdat de wandelaars elkaar in de weg lopen als het er druk
is. Het getuigt in elk geval van weinig respect voor de oude
Passage; of misschien is het wel gewoon ruimtevrees. Gelukkig
hebben zich aan de kop van de Passage, aan de Broersvest,
twee kwaliteitszaken weten te handhaven. Je moet er toch niet
aan denken dat de HEMA daar een fotoshop begint.
De verkoopzucht die uit de Nieuwe Passage spreekt, is op het
Koemarktplein uitgemond in een ware dorpskermis.
Toegegeven, het plein maakt nu een levendige indruk, maar
heeft zo geen enkele allure. Rond de op zichzelf aardige inde
ling van het voetgangersgebied, compleet met een verhoogd
'podium', staan her en der kramen waar je een snelle hap kunt
halen of de smaak van verveling in je mond kunt wegspoelen
met wat zoetigheid. Eigenlijk is het ongelooflijk dat eerst
zoveel moeite wordt gedaan om het binnenstedelijke winkel
gebied van Schiedam nieuw leven in te blazen met pretentieu
ze nieuwbouw, en tezelfdertijd pizzahutten en shoarmatenten
ruim baan krijgen om hun walm in de omgeving te versprei
den. Ze leiden niet alleen de aandacht af van de monumentale
panden rondom dit stadsplein, maar benemen ook nog eens
het uitzicht van degenen die zich op de terrasjes hebben
genesteld.
Wil deze voor Schiedam belangrijke ontmoetingsplaats, dit
historische toonbeeld van stedelijke ambities, weer volledig tot
zijn recht kunnen komen, dan zal de gemeente het moeten
aandurven op het Koemarktplein een Grote Opruiming te
houden. Want snackbarretjes zie je overal; de oude Passage,
Singelwijck en de HAV-Bank niet.
Wat hier de zin van is? Er wordt tegenwoordig veel gesproken
over de culturele identiteit van mensen, of dit nu de bewoners
zijn van één bepaalde stad of bevolkingsgroepen in een samen
leving. Door de openbare ruimte met hernieuwde aandacht te
behandelen en de architectuur met respect te omgeven, is het
decor gegeven waarin de ontwikkeling van die identiteit
mogelijk is. Dat is de eerste, maar moeilijke stap. Pas dan kun
nen we weer met plezier op reis gaan in onze eigen, dagelijkse
omgeving.
NIEUWBOUW
RENOVATIE
VERBOUWINGEN
ONDERHOUDSWERK
Willem Barentszstraat 1, 3124 LC Schiedam
Tel. 010-471 50 00
30
I
rn
231 Musis
