HAVERSCHMIDT EN DE VERENIGING PAULUS
Jef Jansen
J.J. Petit b.v.
Broersveld 135/137
Schiedam
Groeneweg 52
Schiedam
I et het onlangs gerestaureerde
gebouw aan de Korte Haven,
waar boven de hoofdingang
de naam Paulus prijkt, her
krijgt Schiedam een fraai
voorbeeld van een neo-renaissancistische
gevel zoals die in de negentiende eeuw
in den lande veel werden gebouwd. De
vormgeving van het gebouw, een schou
dergevel met afwisselend baksteen en
speksteen lagen, doet door de raaminde-
ling een kerkelijke functie vermoeden.
Dit vermoeden is inderdaad juist, het
werd in 1888 door de Zendings-
Vereeniging Paulus gebouwd als plaats
voor haar godsdienstige bijeenkomsten.
Maar wat was Paulus voor een vereni
ging, wanneer werd ze opgericht en wat
was haar doel? De geschiedenis van de
vereniging die voor de bouw van het
pand verantwoordelijk was is enkele
jaren geleden uitgebreid beschreven
door Herman Noordegraaf in zijn
onvolprezen boek "HaverSchmidt en
Schiedam". Ik ontleen hieraan het vol
gende.
Hoewel Paulus en HaverSchmidt als
onafscheidelijk werden en nog wel wor
den beschouwd, had deze vereniging
haar bestaan niet te danken aan de laat
ste, sterker, de Vereniging Paulus werd al
opgericht vóórdat HaverSchmidt als
predikant in Schiedam stond. De kiem
voor de vereniging werd in 1862 gelegd
door de hervormde dominee
Pantekoek, die in een bidstond voor de
zending de apostel Paulus ten voorbeeld
stelde als zendeling. Kort hierna werd
door vier lidmaten het initiatief geno
men tot de oprichting van een vereni
ging, die zichzelf tot doel stelde de zen
ding te ondersteunen in morele en
financiële zin. De vereniging deed dat
door middel van de organisatie van bij
eenkomsten en zou later ook een leesin-
richting, een reciteergezelschap, een
zanggezelschap, een zangschool, een
lezingencommissie en een kinderkerk in
het leven roepen. In de richtingenstrijd
die zich in die jaren in de Nederlands-
Hervormde kerk afspeelde koos Paulus
de partij van de minderheid, die van de
liberale of moderne stroming, waarmee
ze kwam te staan tegenover de meerder
heid in de hervormde gemeente, de
orthodoxe stroming. Hierdoor kwam de
zendingsgedachte op de achtergrond en
werd Paulus meer een verzamelpunt van
de modernen.
De eerste plaats van samenkomst was
een eenvoudige zaal in een mouterij aan
het Groeneweegje, later kwam men bij
een in een pand aan het Spinhuispad of
in Musis Sacrum aan de Lange Haven.
Het was de weldoenster Alida Loopuyt,
die eerder aan de Hervormde gemeente
twee predikantswoningen had geschon
ken, die het in 1871 de vereniging
mogelijk maakte een bestaand pand aan
de Korte Haven aan te kopen. Dit
gebouw bleek echter een bron van aan
houdende zorg waaraan ook verbou
wingen niet veel konden veranderen.
Daarom werd een hypotheek aangegaan
om het gebouw geheel te vernieuwen.
Aan de architect J.J. Vormer werd
opdracht voor een nieuw ontwerp
gegeven. Dit behelsde het verlengen van
de spreekzaal en het vernieuwen van de
voorgevel. Het gemeentebestuur ver
leende voor de nieuwbouw toestem
ming onder het voorbehoud van even
tuele intrekking van de vergunning voor
naar buiten toe openslaande deuren. Op
21 oktober 1888 werd het gebouw in
gebruik genomen. Ter gelegenheid hier
van hield ds. HaverSchmidt een toe
spraak naar aanleiding van het bijbel
boek Zacharia IV vers 10: Zij zullen
zich verblijden als zij het paslood zien in
de hand van Zerubbabel. Met andere
woorden, de nieuwbouw werd in ver
band gebracht met de bouw van de
Tweede Tempel door de joden na de
Babylonische ballingschap. Of deze ver
gelijking terecht is laat ik in het midden,
de Schiedamse Courant sprak in ieder
geval van van een zeer net en doel
treffend ingericht gebouw.
Paulus zou er uiteindelijk maar een
korte tijd gebruik van maken. In het
begin van de jaren negentig van de
vorige eeuw liep het ledental sterk
terug, zodat de financiële draagkracht
niet meer opgebracht kon worden om
het pand in stand te houden. Toen
bovendien ook in 1894 HaverSchmidt
overleed en er geen uitzicht was op de
benoeming van een nieuwe moderne
predikant, besloot men de Vereniging
Paulus op te heffen en te doen opgaan
in de afdeling Schiedam van de
Nederlandse Protestantenbond. Het
gebouw kreeg een profane bestemming,
eerst als pakhuis voor gedistilleerd en
enkele jaren later, nieuwe tijden waren
aangebroken, als inrichting tot het ver
vaardigen en herstellen van automobie
len. Met de dood van HaverSchmidt
kwam dus een einde aan de bestemming
van het gebouw en aan de vereniging
Paulus. Met de restauratie van het pand,
nu weer Paulus genoemd, en de aan
brenging van een bronzen medaillon
van HaverSchmidt, is de band tussen
beide hersteld, nu voorgoed. Het
gebouw is nu niet alleen maar een
monument in de zin van de wet, maar
vooral ook voor HaverSchmidt.
Daarmee wordt aan de wens van
Herman Noordegraaf tegemoetgeko
men wanneer hij stelt: Laten we zijn
persoon en werk in gedachtenis houden.
We hebben tenslotte maar één
HaverSchmidt gehad. Zo iemand komt
nooit meer terug.
Literatuur: Herman Noordegraaf, Fran(ois
HaverSchmidt en Schiedam, Schiedam
1994; S. Tolboom e.a. Tieti jaar werken aan
een toekomst voor het verleden, Schiedam
1996.
Co
co
3:
S ï-
LOODGIETERSBEDRIJF
V.N.I.-installateur
div. merken
c.v.-ketels
Telefoon nummers.
Winkel Broersveld 135/137
010-4267736
Loodgietersbedrijf
010-4714879
Mobiele Riolerings Dienst
010-4701132
259 Musis
