nrmn
LUI LI
HORLOGERIE
JUWELIER
Sinds I 908
KI o krep a rati e,
prijsopgave aan huis en
indien mogelijk direct
gerepareerd
Lange Haven I2B
3111 CG Schiedam
Tel. 010 426 86 15
37 Musis
en ook de financiële handel kreeg een
nieuwe impuls. Er kwam meer geld in
omloop en de opslag van geld werd
opnieuw belangrijk. Een boedelinventa
ris van een winkel in Leiden maakt al in
1583 melding van aardewerken spaar
potten in het voorhuis!
De bol kwam als voornaamste spaarpot-
vorm terug. Daarnaast zien we spaar
potten in de vorm van een kip of een
haan, meestal op een voet en voorzien
van een fluit. Moet bij deze vormgeving
gedacht worden aan de kip met de gou
den eieren of is het een kwestie van het
vetmesten van pluimvee? Dit laatste is
namelijk bij het varken het geval: zoals
een boer zijn varken vetmest voor de
slacht in de winter, zo vullen mensen
het spaarvarken met geld voor slechte
tijden. Rond 1600 duikt het spaarvarken
voor het eerst op in Nederland en
wordt daarna steeds populairder. De: eer
ste varkens zijn van ongeglazuurd aarde
werk, later worden ze groen of bruin
beschilderd en geglazuurd. Het varken
staat sindsdien symbool voor spaarzaam
heid. Waren de eerste varkens allen van
aardewerk, in de eeuwen erna zijn ze in
allerlei soorten en maten en van uiteend*!
lopende materialen vervaardigd.
Naast aardewerk, hout en ijzer wordt bij
de productie van spaarpotten vanaf de
17e eeuw in toenemende mate gebruik
gemaakt van metalen als messing, koper
en tin. De meest voorkomende verschij
ningsvormen zijn de geldkist en de
cylindervormige collectebus. In de 18e
eeuw komt het goedkope en makkelijk
te bewerken blik in zwang. Ook dan is
de kleine collectebus populair. Deze
vaak fel beschilderde busjes werden, in
tegenstelling tot de grote collectebussen,
niet gebruikt voor collectief sparen maar
voor het privé spaargeld.
In de 2e helft van de 19e eeuw worden
in Oost-Europa ook veel spaarpotten
vervaardigd van zilver, veelal in de vorm
van een kannetje of een kleine collecte
bus.
In deze periode vindt tevens de meest
ingrijpende vormelijke vernieuwing in
de spaarpothistorie plaats. In de
Verenigde Staten werd de ijzerindustrie
na de Amerikaanse Burgeroorlog
gedwongen zich op een nieuwe afzet
markt te richten. Men besloot gietijze
ren speelgoed te produceren. De blik
vangers van dit speelgoed waren spaar
potten, al dan niet uitgerust met een
ingenieus mechaniek.
De mechanische spaarpot luidde een
nieuw tijdperk in. In het verleden werd
voornamelijk gespaard door welgestelde
volwassenen, nu moest een steeds
belangrijker wordende doelgroep wor
den aangesproken: het kind.Ter stimule
ring van het jeugdig spaargedrag wer
den spaarpotten steeds spannender en
inventiever.Voorbeelden hiervan zijn
muntentellers (de spaarpot telt de
gespaarde munten), chocoladeautomaten
(een chocolade flik in ruil voor een
muntstuk) en kalenders (bij inworp van
een muntstuk verspringt de datum).
Het belang van sparen werd niet alleen
belangrijker bij de opvoeding van kin
deren. ook nijvere huisvrouwen werden
geacht het geld goed te besteden.Vanaf
de jaren '30 werden zogenaamde huis-
houdspaarpotten uitgegeven. Deze 7
spaarpotten waren voorzien van meerde
re vakjes, die allen een spaardoel dien
den. Zo kon het geld keurig verdeeld
worden tussen boodschappen, belasting,
- .spaargeld, kolen en kleding.
Onder het motto "wie spaart met vlijt,
betaalt op tijd", kwamen verzekerings
maatschappijen met de spaarklok op de
markt. Door elke week een kwartje in
de klok te doen, bleef niet alleen de
klok lopen, maar kon aan het einde van
de maand ook de rekening betaald wor
den.
In diezelfde periode stond ook het
bekende VU-busje op de schoorsteen
mantel van gereformeerd Nederland.
Vanaf 1932 werd door huishoudens in
dit busje - paars of groen met vanaf
1937 de afbeelding van christelijke
voorman Abraham Kuyper - geld inge
zameld voor de medische faculteit van
de Vrije Universiteit. Drie keer per jaar
Werden de busjes geleegd door de 'bus
jesdames',
In de 20ste eeuw werd naast het sparen
door privé personen in toenemende
mate-,collectief gespaard.Verenigingen en
instituten-gaven collectebussen uit waar
in geld werd vergaard voor de organisa
tie en de leden, zoals bijvoorbeeld het
bovengenoemde VU-busje.
Kerken hebben altijd een centrale rol
gespeeld bij het collectief sparen. Ook in
de 20ste eeuw is dit het geval: vanaf de
jaren '30 wordt geld ingezameld voor de
missie en de zending in niet-christelijke
landen.
In de 20ste eeuw zijn spaarpotten in
toenemende mate ingezet bij reclame
campagnes. Fabrikanten trachten door
uitgifte van een spaarpot de naamsbe
kendheid van de instelling en het pro
duct te vergroten. Deze spaarpotten
hadden vaak een vormgeving die met de
uitgever te maken had. Voorbeelden
hiervan zijn de spaarpot in de vorm van
een gaskachel van gasbedrijven, de
melk- en karnbussen van melkorganisa-
ties en het 'spaarflipje uitTiel' van De
Betuwe Jam.
Natuurlijk vormde de spaarpot ook een
uithangbord voor banken. Elke bank gaf
een eigen spaarpot uit. De spaarder kon
een volle spaarpot legen bij de desbe
treffende bank. Het gespaarde geld kon
vervolgens op de spaarrekening gestort
worden. Wie herinnert zich niet het
metalen busje met handvat, waar het
geld door de gekartelde inwerpgleuf
écht niet meer uit kon.
In de 2e helft van de 20ste eeuw wordt
de spaarpot meer en meer een massa-
produkt. Naast traditionele verschij
ningsvormen als de bolvorm en het
spaarvarken is nu elk voorwerp bruik
baar als spaarpot. De decoratieve waarde
heeft terreinwinst geboekt ten koste van
de symbolische functie
1 Weeskamerarchief Leiden.
2 Het is Onduidelijk of deze vorm is afgeleid van de bol
vorm waarin de Romeinen spaarden.
3 De kleur is mede bepaald door de herkomst van de
spaarpot. In Limburg werd voornamelijk bruin beschil
derd en geglazuurd aardewerk vervaardigd, terwijl men
in bijvoorbeeld Friesland de voorkeur gaf aan de kleur
groen. Kieyv. J. de, Volksaardewerk in Nederland
161)0 - 3900 (Zeist 1965), p. 42.
4 Ier gelegenheid van de 100ste geboortedag van
Abraham Kuyper (1837 - 1920) werd het VU-busje
vatjaf 1937gesierd met zijn beeltenis.
