w
41 Musis
tje rook van de man met de sigaret. De
eerste drie zonder commentaar, maar de
derde voorzien van de (wettelijk voor
geschreven) woorden: brengt de gezond
heid ernstige schade toe. Len:'Gootjes
zet zijn pen midden in de stinkende
wond die hypocrisie heet: fabrieken,
auto's en vliegtuigen mogen van onze
politici roken tot wij en de natuur erin
stikken, maar tegen het roken van een
sigaret hebben de dappere volksverte
genwoordigers strenge wettelijke maat
regelen genomen'.
Len Munnik vindt Gootjes' prent gra
fisch schitterend en de paar woorden
zijn echt onderdeel van de prent.
Gootjes, aldus Len Munnik, is een
oprecht boos tekenaar die met de aller
eenvoudigste middelen het allermeest
kan zeggen, net als Frits Muller
(NRC/ Handelsblad, HP/De Tijd) en
Stefan Verwey (Volkskrant, De
Gelderlander). Het verrast niet dat
Opland niet in dit rijtje van Munnik-
favorieten voorkomt. Diens prenten in
de Volkskrant vindt Len te druk. Al die
woorden en die historische of theatrale
beelden leiden maar af van de kern, en
dat is de boosheid van de tekenaar.
Zelf voelt hij zich vooral verwant en
stilistisch schatplichtig aan de
Amerikaanse tekenaar Saul Steinberg
(1914) die als beeldend kunstenaar tot
de abstract-expressionisten behoort
maar als cartoonist in de beste
(Amerikaanse) betekenis van het woord
voor de New Yorker tekent, eerder iro
nisch dan sarcastisch. Steinberg gebruikt
weinig lijnen en simpele symbolen. Net
als Len Munnik. De New Yorker is het
mekka voor zowel makers als liefheb
bers van milde cartoons met een
nadrukkelijk culturele thematiek.
Politieke prenten komen in het blad
niet voor.
Totdat de redactie van Trouw in het
voorjaar van 1996 besloot Len Munnik
driemaal per week, afwisselend met
Tom Jansen, een prent voor de
Podium-pagina te laten tekenen, moest
hij zes avonden per week zijn geteken
de commentaar voor de voorpagina
inleveren. Roemruchte voorgangers als
Honore Daumier (La Caricature) en
Johan Braakensiek (De Amsterdammer)
kregen hun onderwerp van de redactie,
Len kiest zelf het nieuwsfeit of de
maatschappelijke situatie waarop hij
commentaar geeft. Dat leidt tot veel
nadenken, ook in de nacht. Het vereist
ook het bijhouden van de dagelijkse
actualiteit en het voortdurend vormen
van een eigen mening over bijna alles
wat er in de wereld gebeurt, 's
Ochtends leest hij daarom de
Volkskrant en Trouw en 's avonds
NRC/Handelsblad. Wekelijks komen
daarbij nog De Groene Amsterdammer
en Hervormd Nederland voor de
broodnodige verdieping. Kranten geven
veel informatie, maar toch kan hij niet
buiten de visuele prikkels van het jour
naal en de actualiteitenrubrieken op de
tv. De druk op de maker van een dage
lijks getekend commentaar is groot,
maar hij heeft er altijd mee kunnen
leven, omdat hij accepteert dat hij niet
iedere dag een tekening met het rap
portcijfer 'zeven' kan maken. Het
gebeurt regelmatig dat de kritische hei
lige geest zich niet uitstort, maar ook
dan moet er een tekening komen.
Cf
Daarvoor roept hij zijn routine te hulp.
Zo'n tekening noemt hij 'afgedwongen'
in tegenstelling tot de geïnspireerde
tekening die 'uit genade' ontstaan is,
zoals 'Sebrenica', waarvoor hij de
Inktspotprijs kreeg. Toch betreurt hij
diep in zijn hart de verandering van zes
kleine naar drie grote prenten per
week. En weer komt die calvinistische
karaktertrek naar boven: met slechts
drie prenten per week moet hij zuini
ger omgaan met zijn kansen een prent
'uit genade' te maken.
Trouw is kwantitatief Len Munniks
belangrijkste forum: hij wil dat zoveel
mogelijk mensen van zijn getekende
mening kennis kunnen nemen en dan
wint Trouw met meer dan 100.000
dagelijkse lezers het van Hervormd
Nederland. Het komt zelfs voor dat hij
een genadige ingeving krijgt voor een
HN-prent, maar die toch naar Trouw
stuurt, omdat hij daar een breder
publiek bereikt. Bij Trouw geniet hij
volstrekte vrijheid. In 1985 vertelde hij
in een interview nog dat de redactie
een enkele keer een prent van hem
weigerde. Hij gaf als voorbeeld een
prent over een homofiele onderwijzer
die door een christelijke basis-school
ontslagen was en door het bestuur uit
geleide werd gedaan met de verzeke
ring dat ze voor hem zouden bidden.
Len had kunnen weten dat zo'n prent
gevoelig lag, omdat hij 'naast die men
sen gezeten had, in de kerk'. Hij is van
huis uit gereformeerd, maar voelde zich
al jong thuis bij het gedachtengoed van
de christen-radicalen. Dat betekende
een officieuze breuk met de traditione
le kerk, maar netzomin als hij de afge
lopen dertig jaar Vlaardingen heeft
kunnen verlaten, heeft hij de beslissing
genomen zich als lid van de gerefor
meerde kerk uit te laten schrijven. Len
Munnik voelt wel radicaal maar hij
denkt genuanceerd. Niet de kerk maar
het geloof is voor hem belangrijk.
Daarom voelt hij zich thuis in de basis
gemeente in het Rotterdamse Oude
Westen en heeft hij er moeite mee de
kerk der mannenbroeders definitief
vaarwel te zeggen. Hij vindt ook dat
zijn humor 'gereformeerd' is gebleven.
Die houding en dat gedachtengoed zijn
ook kenmerkend voor Trouw. Geen
wonder dus dat de tekenaar en de krant
zo dicht naar elkaar toegegroeid zijn
dat het weigeren van een prent nage
noeg uitgesloten is. Len Munnik zou
niet principieel weigeren voor een
andere krant te tekenen. Hij kan zich
zijn prenten nauwelijks in De Telegraaf
voorstellen, maar merkt peinzend op
dat aan de lezers van De Telegraaf voor
hem meer te bekeren valt dan aan die
van Trouw. Als hij maar vrij is in de
keuze van zijn onderwerpen en in de
verbeelding van zijn boodschap.
Daarmee raakt hij een groot dilemma
van de politieke tekenaar: hoe onafhan
kelijk moet deze zijn en hoe onafhanke
lijk kan hij zijn. Een tekenaar moet
politiek en moreel positie kiezen en
daarin, terwille van zijn broodnodige
geloofwaardigheid, zoveel mogelijk vol
harden. Theo Gootjes bijvoorbeeld
weigert in een vertrek te verblijven met
een politieke gezagsdrager. Munnik is
anders. Hij kan weinig goeds in de
politieke opvattingen van Bolkestem
ontdekken, maar zou gerust met hem
in dezelfde kamer sociaal kunnen ver
keren. Het is moeilijker om in Trouw
voor de vrede en tegen de oorlog teke
nen, en tegelijk een opdracht van een
vliegtuigfabrikant aan te nemen om
F16's te tekenen. Een concreet voor
beeld: Len kreeg een illustratie-
