DE AMUSEMENTSWAARDE
VAN DE DRANKBESTRIJDING
w
Han van der Horst
INTERNATIONAL ORDER OF GOOD TEMPLARS
Het is gelukt! De laatste vracht
Wordt naar het pandjeshuis gebracht!
Maar zie! Nóg schenkt het hart der vrouw
Vergeving bij oprecht berouw*
Behalve de melassespiritus had
den de benarde Schiedamse
branders van rond de eeuwwis
seling nóg een gezworen vijand:
de drankbestrijding, die allengs
trekken aannam van een volks
beweging. Haar leuze was kort
en simpel: sluit Schiedam. Hoe
kon het gebeuren dat een deel
van de spraakmakende gemeen
te zo gedreven de strijd aanbond
met een drug die de mensheid al
een kleine tienduizend jaar
begeleidde? Waarom toen?
Waarom op die manier? En waar
om met zoveel succes?
Als de exclusieve rum op de
STER weer eens in verband
wordt gebracht met de omar
ming van een mooie meid, gaat
dat steevast gepaard met de aan
moediging: "Geniet, maar drink met
mate". Nu en dan verrast het ministerie
van Welzijn, Volksgezondheid en
Cultuur de treinreiziger met een nieuwe
affiche in de reeks "Drank maakt meer
kapot dan je lief is". Objectief gezien is
daar best reden voor. Elk jaar worden
honderden onschuldige mensen het
slachtoffer van dronken automobilisten.
Ongeveer zeshonderdduizend mensen
hebben een serieus alcoholprobleem,
wat schril afsteekt tegen het aantal hard
drugsgebruikers, enkele
tienduizenden.
Maar van een volksbe
weging tegen de drank is
geen sprake. Toch ver
schilt het aantal liters
pure alcohol dat de hui
dige Nederlanders per
hoofd van de bevolking
per jaar verstouwen, niet
significant van wat hun
over- en betovergrootva
ders plachten in te
nemen. Ons volk
behoorde en behoort in
hoge mate tot de broe
ders en zusters van de
natte gemeente. En daar
maken slechts weinigen
een drama van. Ondanks
al die verkeersdoden,
waar rond 1900 nog
geen sprake van was: de
gemiddelde dronkaard
kon zich immers niet wapenen met een
auto.
Maar in 1899 kreeg het radicalisme
greep op de sinds 1842 al bestaande
Nederlandsche Vereeniging tot
Afschaffing van het Gebruik van Sterken
Drank. De jaarvergadering besloot tot
een naamsverandering. Voortaan zou het
zijn "tot afschaffing van alcoholhouden
de Dranken". Dat betekende een poli
tieke ommezwaai. Ging het er tot nog
toe om de mensen van de borrel af te
houden, nu dienden alle alcoholhouden
de dranken uit de maatschappij te ver
dwijnen: sluit Schiedam.
En dan was Nederland ook nog laat met
dit actiepunt. In de Verenigde Staten en
Engeland vochten de drankbestrijders al
lang voor het verbod op de handel en
het gebruik van alcohol voor consump
tie. Maar waarom in godsnaam? Wat
bewoog zoveel mensen om ten strijde te
trekken tegen de borrel?
Dat had te maken met de sociale revolu
tie die Nederland zo'n jaar of veertig in
zijn greep had. Het land was snel aan
het veranderen van een tamelijk ouder
wetse landbouwnatie in een voor die
tijd modern handels- en industrieland.
De steden maakten een explosieve groei
door, terwijl op het platteland de tradi
tionele verhoudingen sterk werden ver
stoord door een landbouwcrisis: het
Nederlands produkt werd weggeconcur
reerd door goedkope import, met name
Amerikaans graan. Het land moderni
seerde in snel tempo. Het was een chao
tische en spannende tijd die het dage
lijks leven van de mensen drastisch en
definitief veranderde, ongeveer zoals ons
tegenwoordig overkomt met de globali
sering van de economie en de opmars
van de elektronische informatievoorzie
ning. Wat de computer doet voor onze
tijd, deed een combinatie van staal,
stoom en telegraaflijnen voor het
Nederland van een dikke eeuw geleden.
De nieuwe tijd leidde tot veel ontwor
teling. Oude levensstijlen voldeden niet
meer, zoals ook lezers weten wier baan
en levensvervulling door de computer is
weggesaneerd. Er was een nieuwe maat
schappij in opbouw en dat bracht men
sen er toe om over de samenleving en
haar kwalen na te denken. De politieke
geest des tijds neigde tot meer democra
tie. Er groeide in brede zin aandacht
voor een probleem, dat de sterk in aantal
en oplage groeiende dagbladen aanduid
den als de "sociale quaestie". Steeds
minder mensen namen aan, dat God de
armoede had gewild. De vraag was nu,
of dit verschijnsel bestreden moest wor
den door de inrichting van de samenle
ving te veranderen, door de mensen zelf
te veranderen of door een combinatie
van allebei.
Eén ding was duidelijk: Nederland
begon steeds meer trekken aan te
nemen van het meest moderne land ter
wereld, waar niet alleen zoveel nieuwe
produkten en uitvindingen vandaan
kwamen, maar ook zoveel trends en
levensstijlen, als puntje bij paaltje kwam
misschien meer nog dan uit Parijs, wat
voor de beter opgeleide Nederlander de
navel van de wereld was, uit de werk
plaats van de wereld, uit Engeland.
In Londen en Birmingham, in Leeds en
Bradfield, in Manchester en
Huddersfield zag je de toekomst aan het
werk. Op de een of andere manier kwa
men met de produkten en de uitvin
dingen van over de Noordzee een men
taliteit mee, een reeks noties, een reeks
gedachten.
Zo'n notie was de gedachte, dat de pro-
duktieve kracht van de mens werd aan
getast door slechte eigenschappen, die
allemaal te vangen waren onder de con
ceptuele paraplu van de mateloosheid:
107 Musis
