MJ
Margreet Feenstra
Musis 196
HET SPEL EN
DE KNIKKERS
ensen nieten zich graag met
anderen. Zie de vele kennis
quizzen op televisie en de
grote aantal uren dat dit
I medium besteedt aan het uit
zenden van voetbalwedstrijden of tennis.
Het uitgebreide assortiment aan spellen
in de speelgoedwinkel is navenant.
Spelen is een essentieel onderdeel van
het menselijk bestaan. Johan Huizinga
begreep dit. Hij beschreef de menselijke
drang tot spelen in zijn boek Homo
ludens (1938); de spelende mens.Van de
wieg tot het graf blijft de mens geïnte
resseerd m het aangaan van speelse uit
dagingen met zichzelf en - individueel
of in groepsverband - anderen. In zijn
opvatting verzet de 'aardigheid' van het
spel zich tegen elke analyse ot logische
interpretatie. Wel kan worden vastgesteld
dat spelen - precies zoals alle uitingen
van cultuur - de tijdgeest verraden.
Spelen is iets van alle tijden en alle
generaties. De verschijningsvorm van
het spel en speelgoed zijn echter sterk
tijdgebonden en daarmee aan verande
ring onderhevig. Hoe sterk wordt dui
delijk uit de literatuur over dit onder
werp zoals bijvoorbeeld het boek
'Timpen, hinkelen pierebollen' dat
spelen in de Lage Landen beschrijft. De
samenstellers van het boek behandelen
tientallen Hollandse en Vlaamse spelen
voor zowel volwassenen als kinderen. De
meeste van deze spelen zijn allang uit de
mode. Wrede volksspelen als katknuppe
len en ganstrekken zijn al helemaal niet
meer in trek. Dieren worden vertroe
teld, gewassen en aangekleed als kinde
ren. Er zijn dierenklinieken, dieren-
schoonheidspecialisten, dierenscholen en
dierenpsychologen en het aantal perio
dieken dat over huisdieren handelt is
legio. Het geluid van een knakkend
nekje tijdens het ganstrekken zou
schreeuwen van protest uitlokken, waar
mee vergeleken het palingoproer in het
Amsterdam van de negentiende eeuw
(met als directe aanleiding het verbod
om levende palingen uiteen te trekken)
kindergekrakeel zou zijn.
Maar spelen ging in grootmoederstijd
veeleer toch om het samen bezig zijn.
Spelletjes waren een tijdverdrijf voor het
gezin en bevatten zowel een competitie
als een educatie-element. Meer dan in
de individualistische spellen van nu, de
televisie en de computer, al wordt de
laatste nog zo sterk gepropageerd als
ontwikkelings-instrument. Dit laatste
wordt duidelijk in de kleine tentoonstel
ling die Anderson over dit onderwerp
heeft samengesteld. Blikken speelgoed
ademt de technische en maatschappelij
ke verwachtingen die men in het begin
van deze eeuw koesterde. De spellen
behandelen actuele onderwerpen en
ontwikkelingen, zoals het advertentie-
spel, waarmee gezinnen zich in de jaren
dertig kostelijk vermaakten en nog
ouder speelgoed laat zien hoe belangrijk
de rol van het speelgoed in de vorming
van jongere kinderen was. Veel van het
speelgoed van vroeger kan worden
beschouwd als miniatuur van het echte
leven; de poppen, de puzzels, de gezel
schapsspelen en niet te vergeten de
scheepjes, de wagens, de winkels en
poppenhuizen.
Een enkel spel van vroeger dat beschre
ven wordt in 'Timpen, hinkelen en pie
rebollen' heeft de tand des tijds door
staan. Het biljarten is er één van. En op
het Zeeuwse eiland Walcheren beoefent
men nog trouw het 'rinkrieën'. Het
ringsteken is een bijna interne aangele
genheid voor de eilandbewoners. Dat is
te merken aan de namen van de deelne
mers anno 1997, die door de presentator
opzettelijk met onmiskenbaar Walchers
accent worden uitgesproken. De presen
tatie is daarmee sober en introvert, om
niet te zeggen saai en nauwelijks ver
staanbaar voor mensen van buiten de
regio en al helemaal niet voor de vele
Duitse, Belgische en Hollandse toe
schouwers langs de kant. Ringrijden
lijkt een anachronisme voor de randste-
deling, hoewel het nog niet zo lang
geleden is dat ringsteken ook op de
Zuidhollandse eilanden en het platteland
van Zuid-Holland beoefend werd. Nog
op het eind van de jaren vijftig maakte
het ringsteken in Kethel op de rug van
de echte boerenpaarden nog deel uit van
een folklore die in de verte nog herin
nerde aan de jaarmarkten van weleer.
