Puzzels blijken op de tentoonstelling in
het Streekmuseum ook bijzonder taaie
overlevers, waarin de afbeeldingen
getrouw veranderden met de vigerende
modetrends. In de begintijd van de jig
saw slingersnede) puzzel, rond 1760,
waren educatieve onderwerpen als een
kaart van de wereld of een landsdeel
sterk in trek. In grootmoederstijd voer
den gezellige plaatjes van spelende kin
deren, maar ook leertaferelen als de die
rentuin en de spoorwegen de boven
toon. Het lottospel, dat tussen grofweg
1880 en 1920 opgang maakte, was mede
leerzaam voor grootmoe zelf. Ze diende
en volwassenen van nu nog moeiteloos
een beschrijving van deze spelen te
geven. Anders is het met een spel als
'koekhakken'. Want wie kent nog de
precieze regels van dit spel waarbij een
keiharde koek in drie slagen in tweeën
moest worden geslagen? Koekhakken is
geschiedenis, passé, een rariteit in een
boek en in een Streekmuseum. Het ver
dwijnen van dit spel maakt zichtbaar dat
de tijd verglijdt. Wat overblijft, is het
beset dat er een vroeger is geweest.
Herinneringen aan vroeger leven voort
zolang het leven duurt. Kort dus.
Ongrijpbaar gaan de meeste mee in het
de juiste connectie te maken tussen het
begin van een spreekwoord op het ene
stukje en het einde daarvan op een
ander puzzelstuk. Het juiste antwoord
leverde dan een mooi plaatje op en was
een wijsheid temeer voor aan de wand.
Ringrijden, puzzels en biljart hebben
gemeen dat ze enkele generaties hebben
overleefd. Daarom weten ook kinderen
graf, hoewel enkele hoogst persoonlijke
gedachten bij benadering vastgelegd
kunnen zijn op papier, foto of film. Een
methode met tastbaar resultaat is het
bewaren van voorwerpen. Vooral omdat
deze overdraagbaar zijn op anderen.
Elk object uit het verleden heeft een
zekere spanning vanwege de gekende en
vooral niet gekende geschiedenis. De
verzamelaar Jan Anderson is vertrouwd
met deze gedachte. Hij verzamelt al
bijna gedurende zijn gehele leven allerlei
objecten waar een kruimel geschiedenis
van Nederland in besloten ligt. Volgens
eigen zeggen doet hij dat niet voor 'de
heb'. Anderson is minder gehecht aan de
bijeengesprokkelde curiosa en antiqui
teiten dan buitenstaanders denken.
Ruim twintig jaar geleden stelde hij zijn
collectie open voor het publiek om
steeds enkele van die kruimels te laten
herleven. Zoals tot en met 7 september
de tentoonstelling 'Het spel is belangrij
ker dan de knikkers'. Een expositie van
speelgoed en spellen bijeen, die de laat
ste honderd jaar opgang maakten.
Huizinga schreef er al over; het spel is
belangrijker dan de knikkers. Gekeken
naar de letterlijke betekenis van die
woorden, ligt er tevens in besloten dat
niet de materialen het spel betekenis
geven, maar de regels die de mens erbij
bedenkt. Grootmoeder had voor haar
gezin weinig materialen nodig voor een
avontuurlijke middag en haar speelgoed
was niet zo dynamisch en kleurrijk als
dat van nu. Wel meer getrouw aan de
werkelijkheid. Dat maakt ook dat veel
speelgoed heel informatief kan zijn over
de tijd zeil. De blikken stad op de ten
toonstelling van Anderson weerspiegelt
een optimistische toekomstvisie, die we
ook terugvinden in populair-weten-
schappelijke publicaties van vlak voor en
na de Tweede Wereldoorlog en de
motorrijder vertelt zelfs van z'n exacte
moment van vervaardiging (Made in US
Zone Germany, US PAT appl.), z'n serie
(G.E. 258) en over wat op dat moment
als summum van techniek gold (een 750
cc cardan-aangedreven vierpitter met
liggende cilinders en een bandmaat van
maar liefst 5.25 - 18).
Ander speelgoed als eenvoudige tollen
en bikkels vulden de verdere uren van
onbezorgde speeltijd. In grootmoeders
tijd bestond het kind als marketing-tar
get nauwelijks, al namen Blue Band en
Verkade destijds een vriendelijk voor
schot op de hedendaagse, kindgerichte
reclames op televisie. Een plakboek van
Verkade was nog een zeer gewild object.
Middenstandfamilies en beter gesitueer
den verzamelden fanatiek plaatjes die de
duurdere producten, zoals wasmiddelen
en voorverpakte levensmiddelen bege
leidden. Verkade leerde de kinderen over
de natuur. Van Nelle bracht het rijm in
huis, terwijl Rizla het dichter bij de
grond hield met de spelregels van voet
ballen en Wrigley's Chewing Gum film
sterren verschafte. Dat al is bij het verza
melen van Flippo's niet aan de orde.
Rondneuzen op de authentiek krakende
zolder van de voormalige boerderij aan
197 Musis
