MIDDEN IN DE NACHT
Mapanje, dichter en hoogleraar in Malawi zat, invalide en al,
zonder ooit te zijn verhoord drie jaar lang in de gevangenis in
zijn land. Hij is nu met zijn gezin in Engeland.
Zo kan ik door blijven gaan. Over Mircea Dmescu uit
Roemenië, die onder streng huisarrest stond, maar die door
toedoen van de Nederlandse ambassa-deur Coen Stork bij de
val van Ceausescu voor de televisie de proclamatie van de vrij
heid kon voorlezen. Over de vrijgelaten Chinees Song Lm, die
ik in Peking op straat ontmoette.
Niet altijd ging het goed.Vasyl Stus uit de Oekraïne is in 1985
in een strafkamp overleden. Hij verbleef sinds 1972 in straf- en
werkkampen in de Sowjet-Unie.Thiagarajah Selvanithy
("Selvi") uit Sri Lanka werd na een periode van gevangen
houding door de Tamil Tijgers
geëxecuteerd. De Zuid-koreaan
Park No-hae en de Chinees
Zhou Cuoqiang zitten, voor zo
ver bekend, nog steeds gevangen.
Geen reden dus tot genoegdoe
ning. Bovendien is het zo dat de
toekenning van het Eregeld in
bijna alle gevallen alleen maar
heeft kunnen bijdragen aan de
lotsverbetering. Daarom is er
vanaf het eerste begin samenge
werkt met Amnesty Inter
national, The Human Rights
Watch, het Writers in Prison
Committee van International
PEN, met Index on Censorship
en vele anderen.
We hadden elkaar nodig, anders
was er waarschijnlijk maar heel
weinig gebeurd.
Intussen is er een aantal jaren
geleden, mede als gevolg van het
Poetry International Eregeld
weer iets anders ontstaan: Het
Ludo Pieters Gastschrijverfonds,
een fonds op naam van het Prins
Bernhard Fonds. Daardoor
wordt elk jaar een auteur, die in
eigen land of taalgebied publica
tiemoeilijkheden ondervindt, in
de gelegenheid gesteld een aca
demisch jaar aan een
Nederlandse universiteit als
"writer in residence" door te
brengen. Hij zij moet er gast
colleges geven, studenten en docenten terzijde staan en op
andere wijze aan het universitaire leven bijdragen.Voor wat
hoort wat, zou je kunnen zeggen. Een goed standpunt, waarbij
alle partijen gebaat zijn.Verscheidene auteurs, dichters en pro
zaïsten hebben al van deze mogelijkheid gebruik gemaakt: de
Chinezen Duoduo en Bei Dao,Jack Mapanje uit Malawi,
Nasim Khaksar uit Iran, Dubravka Ugresic uit voormalig
Joegoslavië en momenteel Marina Palei uit Rusland. Op de
Indonesiër Rendra wordt nog gewacht.
Tijden veranderen, festivals en hun onderdelen al evenzeer.
Met mijn vertrek bij Poetry International leek het er op dat er
tevens een eind was gekomen aan de activiteiten van en rond
het Poetry International Eregeld. Mijn opvolgster vond dat die
meer thuishoorden bij instellingen, die daarvoor bedoeld
waren, zoals Amnesty International. Voor dit standpunt valt
zeker iets te zeggen. In een dichtersfestival als Poetry
International hoort het in de eerste plaats om de dichter en
zijn werk te gaan. Dat is zo, het is ook nooit anders geweest.
Er valt ook niet het nnnst af te dingen op de betekenis en het
werk van de andere instellingen op het gebied van de bescher
ming van de rechten van de mens.
Maar wel worden er nog steeds dichters gearresteerd. In China
zijn recent vier dichters aangehouden. De jonge dichter Ogaga
Ifowodo uit Nigeria, die in 1996 in Rotterdam deelnam aan
de Young Poets Workshop, is bij terugkeer uit Engeland in zijn
land op 6 november 1997 aangehouden en zit nog steeds
gevangen. In Indonesië moest een
dichter onderduiken. Voor wat er in
Algerije en elders in Noord-Afnka
en Turkije gebeurt kun je je hart
vasthouden.
Daarom is door de verleden jaar
opgerichte stichting Poets of All
Nations (PAN) besloten dit werk
in een enigszins gewijzigde vorm
voort te zetten. In navolging van
het Poetry International Eregeld is
de Free Word Award opgericht. De
jury wordt voorlopig gevormd
door het bestuur van PAN: Neelie
Kroes (voorzitter), Remco
Campert, Winfried H.A.M. van
den Muijsenbergh (penningmees
ter), Joachim Sartorius, Anna
Enquist en Martin Mooij (secreta
ris). PAN was al betrokken bij de
oprichting van het festival Poetry
Africa in Durban, heeft plannen
voor een uitgebreid poëziepro
gramma in het Erasmushuis in
Jakarta en is om assistentie
gevraagd bij projecten elders in de
wereld. Maar de jaarlijkse toeken
ning van de Free Word Award
rekent zij tevens tot haar taken.
Het secretariaat van PAN heeft als
adres: Operalaan 39, 2907 KA
Capelle a/d IJssel, tel. 010-
450.41.67 fax 010-451.06.30. Er
is ook een bankrekening ten name
van de stichting Poets of All
Nations (PAN): ABN AMRO
Bank, Coolsingel, Rotterdam, nr.
50.20.57.769.
Bijdragen graag onder vermelding van Free Word Award.
En hiermee zijn we weer terug bij het begin van dit relaas. De
dichters, die met het Poetry International Eregeld zijn onder
scheiden en de auteurs, die voor het Ludo Pieters
Gastschrijverfonds werden en zullen worden uitgenodigd, kan
men ook als Geuzen beschouwen. Zij waren dat bewust of
werden het onbedoeld. Ze komen van alle windstreken en wat
zij hebben gedaan doet denken aan wat er in het Nederlandse
verzet gebeurde. Zich inzetten voor mensenrechten en voor
een rechtvaardiger samenleving. Ze doen dat op een vreedza
me manier. Hun wapen is de kracht van het vrije woord
midden in de nacht
komen de stemmen van hen
die binnen enkele dagen zullen worden opgehangen
en in die klanken al een dunne angst
als van strakke touwen -
ieder van ons draagt geworpen als een schaduw
over het denken
de strop, of een kanker, of versplinterd glas
(nochtans: wreed is het besef
dat het leven van mensen doelbewust afgepast
en leger moet worden - of vol tot aan het einde?
als slokken in een glas)
wat voor verschil maakt het
of je nu verrekt als een in de ruimte geschoten
gevange
of met zilveren sokken aan, sigaar in de bek
aan het front of in de ijskast van een oceaan
als klank tussen oud riet
of in een donker vertrek -
levend dragen we ieder de grote scheiding
een schduw in ons
het weten
en meeteen (midden in de nacht)
breekt uit de witte muur de herinnering aan een
beeld:
een ruiter te paard even onbeweeglijk
in de zilveren spatregen van een doorwaadbare plek
in een rivier,
Breyten Breytenbach
Zuid Afrika
83 Musis
