309 Musis
zijn het gekoesterde kostbaarheden. En
in zekere zin is het Proveniershuis ook
onder die zeldzaamheden weer een
uitzondering. Als instelling die onderdak
biedt aan kwetsbaren in de samenleving
stamt 'de Hof' zoals de bewoners het
Proveniershuis plegen te noemen,
rechtstreeks uit de veertiende eeuw.
Hier ter plaatse heeft nooit iets anders,
nooit iets meer of minder dan een
zorginstelling gestaan.
De gegevens die het bouwkundig
ziekenhuis en nog zo wat kleine
bestuurlijke oneffenheden teleur
gesteld opmerken dat het geheel geen
schoonheidsprijs verdient. De blamage
dat hiermee het historische complex van
Huis te Riviere én Proveniershuis om
zeep is geholpen kan dan echter niet
meer worden hersteld. Het enige excuus
dat het bestuur kan aanvoeren is dat zij
door het grondig ontkennen van de
monumentale betekenis van dit gebouw
in samenhang met z'n directe omgeving
NT ZONDER IDEALEN
Musis baseerde zich daarbij op de
voorbeelden van in de achttiende eeuw
gestichte hoven en hofjes waarop
veelvuldig in frisse wapenkleuren en
uitbundig goud de geslachten vermeld
staan van de stichters. Ook het attiek
van het Proveniershuis biedt daaraan
ruimte, want tussen de slingerende
rococo-guirlandes, de bloemenranken en
bladmotieven in Bentheimer zandsteen
zijn de wapenschilden opgenomen van
de stads- en stichtingsbestuurder die in
het tijdperk van verlichting de aanzet
gaven tot dit bouwwerk dat achter de
streng ogende gevel echter een
vriendelijk binnenhof herbergt, waarin
zowaar het hoofdgebouw enige sier
brengt en de indruk vestigt van
saamhorigheid en bestuur.
Aangenomen werd dat de wapens
aan het eind van de achttiende
eeuw onder het bestuur van de
Bataafsche Republiek werden
overgeschilderd. Dat de kleuren
nooit meer werden gerestaureerd
had een goede reden. De overgang
van de achttiende naar de
negentiende eeuw markeert voor
Schiedam tevens de overgang van
een bestuur waarin oude, gezeten
regentenfamilies de dienst
uitmaakten naar een nieuwe
stadsregering die werd gevormd
door een jonge generatie van
branders en distillateurs die met de
vroegere notabelen noch door
naam, noch door bedrijf
verbonden waren.
De aanbeveling werd gehonoreerd.
Met de uitvoering van een
bouwkundig herstel zou ook het
attiek worden aangepakt en de stap
van herstel naar restauratie is -
waar het een rijksmonument en
één van de meest prominente
historische gebouwen betreft - niet
zo groot.
In 1998 werd aan Pieter de Ruyter
de opdracht gegeven om op basis
van bouwkundig historisch
onderzoek een reconstructie te maken.
De namen van de stichters waren
inmiddels bekend en eveneens de
daarbij behorende wapens. Bovenin
prijkt de klimmende Henegouwse
leeuw van Schiedam de wapenschilden
van de families Knappert,Van
Bulderden, Van der Heim en Burgwal.
De contouren van de beschilderingen
bleken bij strijklicht bovendien
herkenbaar en correspondeerden met de
schilden van vergelijkbare wapens elders
in Schiedam. Ook de oude verflagen
leken op een polychrome beschildering
te wijzen. Achttien nog aanwezige lagen
onderzoek onder begeleiding
van de Rijksdienst voor
Monumentenzorg heeft
opgeleverd laten overigens dui
delijk zien dat de
verkeersbelasting van invloed is
op de kwaliteit van het bouw
werk. Zo is de bevestiging van
de natuurstenen fronton niet
bestand tegen de
bodemtrillingen van de
Broersvest, de keerlus van de
tram en de Proveniersburg. De
fronton is uitgehold en los
geraakt van de gevel. De restau
ratie na de brand een aantal
jaren geleden waarbij nieuwe
ankers werden aangebracht,
hebben dit proces niet tot staan
gebracht.
De wethouder gaat ervan uit
dat het met de moderne
techniek wel zal lukken om de
belasting van de sneltram
binnen de perken te houden.
Maar dat is een aanname. Er
zijn geen bruikbare resultaten
beschikbaar uit vergelijkbare
situaties. Bovendien zou het
bestuurlijk elegant zijn om
mededelingen over de
mogelijkheid of onmogelijkheid
van het leggen van het sneltramspoor
langs de zijgevel te laten afhangen van
een afgerond onderzoek naar de
bouwkundige staat van het
Proveniershuis. Dit is voorlopig nog niet
gebeurd waardoor het uitgangspunt dat
de Overschieschestraat het meest voor
de hand liggende tracé is voor de
sneltram, geen grond heeft en zou
moeten worden afgedaan als
stemmingmakerij. Maar.., ongetwijfeld
zal de gemeenteraad zich na aanleg van
de sneltram teleurgesteld achter de oren
krabben en - net als met de
weggebouwde ruïne, het stadserf, het
de historische continuïteit heeft
gewaarborgd. Want precies als het
huidige bestuur heeft niet één van haar
voorzaten zich ooit ene ruk van het
Proveniershuis aangetrokken.
Breng het attiek van het Proveniershuis
terug in de oorspronkelijke kleuren, was
enige jaren geleden een advies van
Musis, en geef dit monument daarmee
een eervolle plaats naast het stadserf en
de ruïne van het Huis Mathenesse
waarmee dit gebouw al sedert de
vroegste geschiedenis van Schiedam
verbonden is.
