Kor Kegel
Naar een integraal
monumentenbeleid, staat
veelbelovend op de
hardkartonnen klapper van
een box waarin zeven
landkaarten bijeen worden
gehouden. Op de voorkant
van de doos staat:
Cultuurhistorische
Hoofdstructuur Zuid-Holland.
Er breken mooie tijden aan.
Het provinciebestuur is vast
van plan om archeologische,
landschappelijke en
historisch-stedenbouw-
kundige patronen en
kenmerken - per regio - op
kaart te zetten.
Ook Schiedam en
Vlaardingen komen op een
gegeven momentaan de
beurt, mogelijk als deel van
de kaartrapportage over
Delfland, anders wel als
onderdeel van de kartering
die speciaal voor de
Rotterdamse regio wordt
vervaardigd, met bijzondere
aandacht voor de stedelijke
structuren die van cultuur
historische waarde zijn.
Dat is echt goed nieuws. Tot
dusver richtte het
monumentenbeleid zich op
afzonderlijke gebouwen.
Maar de provincie Zuid-
Holland wil ze in de juiste
context zetten. Waarom
staat een monument waar
het staat? Hoe is de
omgeving ontstaan? En kun
je dat nog ergens aan zien?
189 Musis
Dijken, grachten, de
eerste straatwegen,
sluizen, terpen vor
men het skelet van de
stad. De Schie en de
vesten vormen het geraamte,
waar Schiedam zich omheen
ontwikkelde. De Vlaardingse
Vaart en de uitgegraven
verbinding met de Maas zijn,
samen met de zeedijk die aan
de ene kant naar Schiedam
hep en aan de andere kant
naar Maassluis, de beender-
structuur die het huidige
Vlaardingen nog altijd hou
vast aan de historie geven.
Waar de zeedijk dwars door
het centrum hep, werd dat
Hoogstraat genoemd. Door
de oude zeedijk zijn de
Hoogstraat van Schiedam en
de Hoogstraat van Vlaardin
gen met elkaar verbonden.
Het is een dijk die van Hoek
van Holland tot voorbij
Gouda loopt en slechts hier
en daar haperingen vertoont,
zoals bij Vijfsluizen en nabij
de Esch voorbij Kralingen,
waar de dijk over een
geringe afstand niet echt
meer als weg herkenbaar is.
Aan de dijk, vooral waar ze
de oude rivieren en vaarten
kruist en ooit sluizen en
dammen werden gebouwd,
en waar geladen en gelost
werd, ontstonden de
handelscentra. Daar vinden
we de oudste monumenten
van de oorspronkelijke
visserssteden Vlaardingen en
Schiedam. De gebouwen
kregen hun waardering wel,
ze kwamen op lokale of
rijksmonumentenlijsten, en
wie een verpauperd monu
ment stijlvol restaureerde,
kon een ereschildje verdienen
van de historische vereniging.
Gaandeweg is het monu
mentenbeleid iets verruimd
en kon ook een stadsgezicht
als geheel een beschermde
status krijgen.Voor de Lange
Haven en Westvest - de Schil
- moet met de hoogste prio
riteit een bestemmingsplan
worden gemaakt om de
beeldkwaliteit te vrijwaren
van snode ingrepen van
projectontwikkelaars of
cultuurarme eigenaren.
Maar het skelet is los geraakt.
Het skelet van de stad
rammelt. In Vlaardingen was
er in de jaren zeventig een
serieuze overweging in het
gemeentebestuur om de
Maassluissedijk ter hoogte
van Nunquam Perfectum en
de Vettenoordsepolder (VOP)
af te graven. Het is niet
doorgegaan, omdat de
bewoners van de VOP hun
'stadsmuur' niet kwijt wilden,
de dijk betekende een buffer
tegen ongewenste verkeers
stromen. Maar er zijn voor
beelden, waaruit blijkt dat
het skelet als een dooie pier
werd beschouwd. Er werden
gewoon botten uit wegge
haald. Denk aan de omgeving
van de Maasdijk en de
Hoofdstraat-Zuid in
Schiedam, waar de omgeving
door sloop en Deltawerken
drastisch veranderde. Er zijn
in de Gorzen nog elementen
waaraan je de ontstaans
geschiedenis van de wijk
kunt aflezen, maar zonde is
het, dat zo veel verloren
moest gaan wegens
dijkophoging - terwijl er nu
bij Hoek van Holland een
stormvloedkering ligt in de
Nieuwe Waterweg.
Ander voorbeeld: de
demping van de Poldervaart,
ook in die vermetele jaren
zeventig van bulldozer-
politiek. De Poldervaart
verbond ooit de Maas, toen
nog Merwe, met de Schie
naar Delft. Het is een van de
oudste watergangen van
Holland. Maar er werden
gewoon stukken uit verwij
derd. Hoe fout dat beleid
was, blijkt wel uit de huidige
inzichten dat de Poldervaart
eerherstel verdient, inclusief
de Vijfsluizerhaven, waar het
samenspel van zout en zoet
water een unieke natuur
moet opleveren.
Buitenwaterkeringen, havens,
vaarten, straatwegen, polder
dijken, gemalen, sluizen
hebben in het naoorlogse
Schiedam en Vlaardingen
menige verwoesting moeten
ondergaan. De Kethelweg in
Vlaardingen houdt bij de
Hargalaan ineens op een
natuurlijke verbinding met
Kethel te zijn. En in Kethel
ontnemen winkelcentrum
Hof van Spaland en wijk
centrum Blauwe Brug het
zicht op hoe de Vlaardingse-
weg ooit naar de Haringstad
liep. Hier was de stedelijke
expansie niet te stuiten. De
groei van de infrastructuur
en de stadsuitbreiding waren
belangrijker dan respect voor
de cultuurhistorische hoofd
structuur van Schiedam en
Vlaardingen.
Er is al wat veranderd. Aan
de stadsuideg van Vlaardin-
gen-Noord valt het nog niet
af te lezen, maar wie door de
jonge Schiedamse wijken
Woudhoek en Spaland fietst
of wandelt, kan er prachtige,
vrijliggende routes inslaan
met een hoge landschappe
lijke waarde. Het zijn de
polderwegen van weleer, die
met knotwilg en sloot en al
behouden zijn, ingepast in de
bebouwde kom die lande
rijen en weilanden met huid
en haar verslond. Het behoud
van de authentieke cultuur
historische structuur bevor
dert niet alleen een aange
naam verblijfsklimaat in de
aanpalende buurten, maar
geeft die buurten ook hun
eigenheid, ze hebben van
zelfsprekende begrenzingen,
lopen niet anoniem in elkaar
over. Dat is een sterke vondst
geweest in de tijd dat Chris
Zijdeveld, Harm de Block en
Frans Griffioen vorm gaven
aan het nieuwe Schiedam.
Naarmate Woudhoek en
Spaland zich verder ontwik
kelen, kan des te beter
worden afgelezen hoezeer