I
ca
=3
ca
Uj
o.
C3
Water loopt als een 'blauwe draad'
door deVlaardingse
bewoningsgeschiedenis.Tegen de
wateroverlast bracht men reeds vanaf de
prehistorie greppels in het offensief. Aan het
einde van de Ijzertijd ging men dammen
aanleggen en aan het begin van de
Romeinse Tijd maakte de inheemse boer
zelfs al gebruik van duikers en sluizen.
De vondst van een klepduiker op het
bedrijventerrein Hoogstad die als een soort
sluis werkte, mag als het oudste exemplaar
van West-Europa gezien worden. Er zijn
zoveel dammen uit de Romeinse Tijd
ontdekt, dat men welhaast zou kunnen
spreken van Vlaardingendam, vergelijkbaar
met Amsterdam, Rotterdam, maar dan een
dikke duizend jaar ouder. Ook ging men in
Vlaardingen vanaf de Middeleeuwen de
grond waarop men woonde ophogen om
droge voeten te houden, waardoor
zogeheten terpen ontstonden. De grootste
terp is die waar de oude nederzetting van
Vlaardingen (vanaf circa 700 AD) ontstaan is
en die van oost naar west meer dan 200 m
breed is. In de andere richting, van de
vestiging van C&A tot ergens ten zuiden
van de huidige Markt.
De oorspronkelijke omvang is niet bekend
omdat de terp ten zuiden van de Markt
deels is weggespoeld. De terp bestaat uit een
circa vier tot ruim vijf meter dik
ophogingspakket. Wie rond de kerk loopt,
merkt dat deze duidelijk hoger gelegen is
dan de omgeving. Op de kerkheuvel zal van
oudsher ook het stadhuis hebben gestaan.
Het huidige gebouw, waaraan op Open
Monumentendag 2000 ook aandacht zal
worden gegeven, bestaat dit jaar 350 jaar.
In het buitengebied treft men kleinere,
zogeheten huisterpen aan. Rond de tweede
golf middeleeuwse ontginningen legde men
rond 1000 AD mogelijk al kades, kleine
dijkjes, aan. Het gaat hier om de
Groeneweg, de Markgraaflaan en de
Broekweg. Om het regenwater uit het
inklinkende en dus dalende achterland te
kunnen lozen, maakte men vanaf het begin
van de vijftiende eeuw gebruik van de
watermolen. In Vlaardingen wordt rond
1450 de eerste watermolen voor
polderbemaling ingezet, en wel in de
Holiërhoeksche- en Zouteveenschepolder.
Aan de ene kant moest men voortdurend
strijd leveren tegen het water, aan de andere
kant kon men hem ook tot bondgenoot
maken. Dankzij de natuurlijke waterwegen
kon Vlaardingen zich reeds vroeg in de
Middeleeuwen ontwikkelen tot een
handelsstad. Terwijl vrijwel elke nederzetting
rond 1000 AD niet veel meer voorstelde
dan een klein boerendorpje, mag
Vlaardingen gerekend worden tot de
grotere plaatsen, mede dankzij de vestiging
van de Hollandse graven in Vlaardingen aan
het eind van de tiende eeuw. Later zou
Vlaardingen zich ontwikkelen tot een grote
visserijplaats en tot overslagplaats, waarvan
de Koningin Wilhelminahaven en de
Vulcaanhaven nog getuigen. Eeuwenlang
was de Oude Haven echter het
economische hart van Vlaardingen.
De ligging aan het kreekje de Vlaarding, aan
de Merwede en aan de Oude Maas bood
Vlaardingen goede handelsmogelijkheden
en was daardoor zeer strategisch te noemen.
Het is zelfs denkbaar dat er een Romeins
fort in Vlaardingen heeft gestaan. Zeker is
dat de graven van Holland in Vlaardingen
een versterking bouwden. De veen
gebieden, een over het algemeen genomen
moerasachtig gebied, boden ook enige
bescherming. Om die bescherming nog
meer te verhogen, legde men rond de
burcht en ook later rond de kasteeltjes, die
in de Vlaardingse omgeving vanaf de
12e/13e eeuw zijn aangelegd, grachten aan.
Water was, en is, bovendien onmisbaar.
De mens kan immers niet zonder
drinkwater. Vroeger haalde men het gewoon
uit de kreken, in later tijden uit de put en
nu stroomt het alsof het niets is, gewoon uit
de kraan. Daarnaast is water tot op heden
het middel bij uitstek om brand te
bestrijden. Overigens gooiden de stedelin
gen soms zoveel afval in de sloten, dat deze
niet alleen stonken, maar ook het water dat
benodigd was voor het blussen van branden,
niet voorhanden zou zijn, "twelk Godt
verhoede", zo meldden ooit de
buurtbewoners van de Jokweg, thans
Kuiperstraat.
Anderzijds bracht het water ook vertier in
de stad en op het platteland. Archeologische
vondsten van glissen en een prikslee
getuigen van plezier op het ijs. In warmere
dagen kon men roeien in de vele sloten, die
uitzicht boden op prachtige vergezichten.
En als het echt lekker warm weer was,
zocht men het vertier in het water, gewoon
in de haven of in de Vaart. Anderen
verdronken zichzelf, of hun verdriet, met
behulp van (sterk) water, waartegen de
Vlaardingse socialist KoosVorrink (1891-
1955) zo ageerde, maar dat is weer een
ander verhaal.
In deze Musis is de zogenaamde Cruquius-
kaart van 1712 van eminent belang. Behalve
enkele fragmenten van deze kaart die her
en der in dit boekje opduiken, is het
binnenste van de uitgave de op deze kaart
gebaseerde blauwdruk van Vlaardingen
weergeeft.
Het Vlaardingse Stadsarchief bezit twee
complete (uit 25 kaartdelen bestaande)
exemplaren van deze immense weergave
van Delfland door Nicolaes en Jacobus
Cruquius. Eén exemplaar bevindt zich in
atlasvorm in de collectie van het
Stadsarchief zelf; het andere hangt in zijn
geheel (ruim 2- bij 3 meter) in de Oude
Hal van het Vlaardingse Stadhuis. Na een
omvangrijke hersteloperatie (december
1999-februari 2000) is ze daar - ook op
Monumentendag 2000 - weer in volle
glorie te bezichtigen.
We mogen gerust stellen dat water de
blauwdruk van Vlaardingen voor een groot
deel heeft bepaald. Deze 'blauwe lijnen' in
deVlaardingse bewoningsgeschiedenis
kunnen we nog op tal van punten in het
landschap herkennen. Het water heeft het
landschap als het ware gekneed en
gevormd. De kaden, de dijken, de terpen, de
havens, de sloten, de vaarten, de
watertorens, de duikers en talloze
archeologische vondsten, ze zijn als rimpels,
als golven in het water, die al klotsend tegen
de walzijde hun verhaal vertellen en met
watervaste inkt zijn opgetekend in deze
Musis. Hier vloeien verleden en heden in
elkaar over. Wat u aantreft, is slechts een
topje van de ijsberg. Hoewel dus zeker niet
volledig, hoopt de redactie dat deze uitgave
als kompas kan dienen voor uw zoektocht
naar die 'blauwe lijnen' in deVlaardingse
geschiedenis.
Tim de Ridder
Musis 252
