Glas, helder bekeken
Marianne de Bruyn
t
schnapps!
151 Éu:
Glas als voertuig van de jenever was het
uitgangspunt bij het samenstellen van een
tentoonstelling over al het glas dat in de loop
der eeuwen is gebruikt om jenever in te
Ifo verpakken, te vervoeren of uit te drinken.
!i i Het specifieke drinkglas voor gedistilleerd is
WA jipjg ontstaan in de achttiende eeuw. Dit was ook de
periode waarin het gedistilleerd van
- f\ voornamelijk geneesmiddel tot genotmiddel
JsSlSS werd. In de vormen van de glazen en glaasjes
wordt deze ontwikkeling waargenomen. Vanuit
een eenvoudig model werden versieringen
gezocht. Het geneesmiddel van voorheen, die
tijdens de grote pestepidemieën in de
middeleeuwen furore maakte als medicijn en waarvan werd
aangenomen dat het kon dienen als geneesmiddel voor vele
andere kwalen, werd een onderdeel van elegante gebruiken.
Niet voor elk gedistilleerd kon ook hetzelfde glas worden
gebruikt. Waar de geur bij de ene likeur een belangrijke rol
speelde, ontdekte men dat een toegebogen glas met een
kleine opening het best voldeed, terwijl andere dranken het
lekkerst smaakte uit kleine glazen schalen.
Ook de welstand van de gebruikers speelde een rol. Het glas
voor de gewone man verschilde in vele opzichten van de
versierde glazen die de patriciërs in hun kast hadden.
Het drinkglas is daarmee behalve gebruiksvoorwerp ook
vanuit kunst- en cultuurhistorisch oogpunt een
belangwekkend object.
Met flessen ligt dat iets anders. Flessen zijn anoniem, binnen
zekere grenzen. Want flessen hebben wel families en bezitten
kenmerken die zich moeilijk over het hoofd laten zien.
De jeneverfles zal niet licht verward worden met een
melkfles, een medicijniles of een fles voor wijn. En ook
binnen het kleinere gezin van het gedistilleerd of tussen de
flessen voor jenever bestaan duidelijke verschillen in postuur
en uitdrukking. De wat gedrongen rechte fles waarin
schnapps werd geëxporteerd is een heel andere dan de taps
toelopende Schiedamse kelderfles met z'n smalle voet en
brede schouders. En deze verschilt weer hemelsbreed van de
slanke en brede glazen kruiken die tegenwoordig het meest
voor de verpakking van jenever worden gebruikt.
Hoewel..., in dat laatste komt verandering. Met dat de
Nederlandse distillateurs een liefhebbende markt voor het
authentieke product hebben herontdekt, brengen zij ook
andere flessenvormen op de schappen.
Vaak is hun uiterlijk gebaseerd op vormen die al eeuwenlang
bestaan. Het valt bijvoorbeeld niet moeilijk om in een aantal
likeurflessen die opvallen door hun brede lichaam en slanke
hals, de oude flessenvorm te herkennen waarin Frankrijk
eeuwen geleden al z'n wijnen en gedistilleerd exporteerde.
En evengoed valt in die merkwaardige fles waarmee het merk
Claeryn zich een eigen voorkomen geeft, de zeventiende
eeuwse, Duitse 'kuttrolf' terug te vinden: een rechte vierkante
fles waarvan de wanden na het blazen naar binnen werden
gezogen. Met de witte jenever in de jaren '60 werden de
flessen simpeler en saaier.
De tentoonstelling 'Glas, helder bekeken' geeft voor het eerst
een overzicht van al die vormen, die hebben geleid tot onze
hedendaagse glazen verpakkingen voor jenever. En achter elk
van die flessen gaat een verhaal schuil over ontwikkelingen
binnen de glasindustrie, opvattingen van distillateurs, de mode
van het moment, het doel dat ze moesten dienen en de eisen
die eraan werden gesteld op het gebied van vulbaarheid en
transport. Waarbij elke opdrachtgever aan z'n flessen toch
steeds een eigen gezicht wilde geven. Sommige op de meest
eenvoudige manier, door het aanbrengen van kleine, maar
specifieke wijzigingen in het basismodel. Andere door de
keuze van het type glas, het laten aanbrengen van een
bijzonder oppervlak, een schouderzegel, een zijstempel op
één van de vlakken of een geëtste afbeelding of naam.
Er is overigens nog een reden waarom de flessen op de
«tentoonstelling 'Glas, helder bekeken' alle
aandacht verdienen. Flessen behoren samen met
gebruikskeramiek tot de oudste industrieel
vervaardigde producten in onze beschaving.
J i 4We weten dit uit overleveringen uit de
Romeinse tijd en de middeleeuwen en we zien
dit op schilderijen van zeventiende eeuwse
meesters, waarvan sommige in hun interieur
stukken een hele rij, gelijkvormige flessen
hebben afgebeeld. Dezelfde vierkante flessen die
de bezoeker ook aantreft op de tentoonstelling
als vroegste exemplaren van consumptie
verpakkingen van brandewijn of jenever.
De tentoonstelling'Glas, helder bekeken' is
daarmee een cultuurhistorisch evenement van grotere
betekenis.
1 .R
- V.-Ê
De tentoonstelling toont niet alleen hoe het gebruiksglas voor
gedistilleerd zich m de loop der tijd heeft ontwikkeld, maar
tevens welke betekenis glazen en flessen voor tijdgenoten
hebben gehad.
