Wildemannen en krokodillen
N-
Jnr
1
f
K
S'
WW
1 ITÜf-i
MmM
r
r
T
1
3
1
ffcjsMHIk
Mi-y' -
71
Musis 152
Zonder zijn fles zou de Nederlandse en in het bijzonder de
Schiedamse jenever nooit die wereldverbreide en wereld
vermaarde drank zijn geworden die het in de achttiende en
negentiende eeuw was. Tot in alle uithoeken van de toenmalig
bekende wereld en zelfs onbekende zou later blijken toen
ontdekkingsreizigers de laatste niet geëxploreerde streken van
Afrika in kaart brachten werd jenever gedronken. Want het
verhaal dat ontdekkingsreizigers diep in de binnenlanden van
Afrika bij tot dusver onbekende stammen onthaald werden met
de bekende Hollandse jenever-
fles, berust op waarheid.
Als betaalmiddel in de inter
continentale handel waren de
kisten en flessen jenever de
blanken al tientallen jaren
eerder voorgegaan.
t
is lis ia li
'bËlk
'f
De vele honderden
verschillende exportetiketten
die ons uit de negentiende
eeuw zijn overgebleven, tonen
bijna even zovele symbolen die
de consument in verre landen
wél maar de Nederlander
geenszins zullen hebben
aangesproken. Wat zou men in
dit kikkerland ook kunnen
aanvangen met een afbeelding
op het etiket van een varkentje dat met een fles jenever in de
poot op de rug van een krokodil een rivier oversteekt. Of met
een de ongetemde mustang, de haren wild wapperend in z'n
verzet tegen de toom, waarmee de oer-Schiedamse Daniël
Visser op de Midden-Amerikaanse markt opereerde. Dat etiket
was bestemd voor de gaucho s die wisten hoe een wild paard
tot kalmte moest worden gebracht.
Op diezelfde gronden werd de mustang door Daniël Visser op
de flessen, bestemd voor het Andesgebied vervangen door een
lama. Niet alleen zijn paarden in dit gebied zeldzaam, in
taaiheid, werklust en inzetbaarheid in dat bergachtige gebied
worden ze verre overtroffen door die spuwende, zelden
goedgemutste maar autochtone wolleverancier.
Distillateur Herman Jansen ontdekte dat in het zuiden van de
Verenigde Staten goed geld viel te verdienen met het
kardinaalvogeltje; een totem van de Apache en tot op de dag
van vandaag een symbool van betekenis al was het alleen maar
door de roemruchte St. Louis Cardinals die al sinds jaar en dag
een prominente rol spelen in de American football league.
Dezelfde jenever verkocht Herman Jansen in de Indische
archipel onder een etiket waarin een welgestelde planter zijn
drankje ontvangt van een onberispelijk geklede Javaanse
bediende.
Ook de dranken waarmee oorlogvoerende Zuid-Afrikaanse
boeren zich met het geweer op de knieën lieten afbeelden,
Simon Bolivar in Zuid Amerika werd verheerlijkt en waarmee
een heuse dokter in West-Afrika genezing van alle kwalen -
inclusief botbreuken beloofde, zullen weinig van elkaar
hebben verschild. Het waren stuk voor stuk jenevers en met
maar heel weinig uitzonderingen afkomstig uit Schiedam.
De geweldige verspreiding die de Schiedamse jenever tussen
pakweg 1760 en 1880 bereikte, heeft alles te maken met de
grote veranderingen in het wereldscheepvaartverkeer, de groei
Ct
S sil J
van de wereldbevolking en het ontstaan van nieuwe,
zelfstandige staten. Een bijkomende factor was dat jenever op
vrij eenvoudige wijze wordt gestookt en dat de Hollandse
distilleerderijen een ruggensteun vonden in een bij uitstek
maritieme en mercantiele natie waarin de noodzakelijke
grondstoffen bovendien ruim voorhanden waren. Whisky en
cognac waren geen serieuze concurrenten voor de Nederlandse
jenever. De aard van de Franse handelsbetrekkingen en de
lange aan- en afvoerwegen wekten de exportontwikkeling van
cognac niet in de hand
terwijl whisky - in Engels
perspectief dan - gestookt
werd door baardige en
opstandige clans in het
noorden en overzee door
ongeciviliseerde Ieren die ten
opzichte van het
negentiende-eeuwse Albion
nog praktisch in knechtschap
verkeerden.
Een min of meer serieuze
concurrent was de London
dry gin, door velen
beschouwd als een kopie van
de Nederlandse jenever ('gin'
is ook een verbastering van
'geneva' ofwel jenever).
Voor dit typische Londense
product - berucht waren de ginhuizen - beschikten de
distillateurs wel over goede afzetkanalen, maar weer niet over
de rijkdom aan grondstoffen waarover de Nederlandse en
Belgische distillateurs konden beschikken. Jenever was duidelijk
in het voordeel.
In de tweede helft van de negentiende eeuw nam de
Nederlandse export van gedistilleerd zulke vormen aan dat
verschillende grote exporteurs zoals Blankenheym Nolet in
Rotterdam, Kiderlen en Henkes in Delfshaven en Hasekamp in
Schiedam eigen schepen in de vaart brachten. De meeste
onderhielden regelmatige diensten op Afrikaanse en
Amerikaanse havens. Caribische eilanden als St. Kitts en
Barbados werden vaste steunpunten van waaruit het zuidelijke
en het noordelijke deel van het Amerikaanse continent werden
bediend. Dat gebeurde overigens lang niet altijd onder de naam
van de Nederlandse producent. Een groot deel van de flessen
vond z'n weg onder de naam van in deze streken bekende
handelshuizen, die de etiketten overigens van hun Nederlandse
leveranciers overnamen en van hun eigen naam mochten
voorzien. De afbeelding en compositie werd meestal wel
gehandhaafd, evenals steevast de toevoeging'Schiedam'.
De naam van de stad was een soortnaam geworden en een
kwaliteitsgarantie tegelijkertijd. Ook Blankenheym Nolet en
zelfs de uit Den Haag afkomstige in Delfshaven gevestigde
Henkes vermelde onder de lauwerkrans van erezegels op zijn
etiketten 'Delfshaven by Schiedam'. De kopers mochten z'n
product 'ns voorbijlopen omdat het niet uit Schiedam
afkomstig was en dus geen zuivere koffie cq. jenever zou zijn.
Concurrent in het Caribische gebied was de overal
verkrijgbare, goedkope en makkelijk te produceren rum: een
distillaat uit de zoete afvallen van de suikerplantages en
colawijnen en distillaten die gemaakt werden met dezelfde
