Harman van Bolios. Een Nederlandse bouwer
Henk Slechte
Schiedam heeft in 1963 de Laan van Bol'es
vernoemd naar een familie die veel heeft
betekend voor de architectonische kwaliteit
van de stad. Weinig mensen weten dat die
familie dat niet alleen in Schiedam heeft
gedaan, maar ook in Sint-Petersburg in
Rusland. Henk Slechte heeft in 2002 enige
tijd gewoond in een appartement aan het
Gribojedowgracht in het negentiende-
eeuwse deel van de stad. Hij liep elke dag
naar de Nevski Prospekt in het centrum, en
had bij het oversteken van iedere
hoofdstraat een prachtig zicht op de toren
van de Admiraliteit met zijn ranke
goudkleurige spits met daarop een gouden
scheepje. Die Admiraliteit is een van de
eerste gebouwen die tsaar Peter de Grote
na 1703 in zijn nieuwe hoofdstad aan de
Neva liet bouwen. Het centrum van de stad
is aangelegd als een ster, waarin de
hoofdstraten uitkomen bij de Admiraliteit.
Die straten kruisen de gekanaliseerde
rivieren en grachten, zoals de 18de eeuwse
Moika en Fontanka en de 19de eeuwse
Catharina- of Gribojedowgracht. De
torenspits van de Admiraliteit is net zo'n
symbool voor Sint-Petersburg geworden
als de zeemeermin dat is voor Kopenhagen.
De maker is een Schiedammer: Harmen
Corneliszoon van Bol'es, in Rusland bekend
gebleven als Harman van Bolios. Hij is een
van de hoofdpersonen in een boek over
Noord- en Zuid-Nederlanders in Rusland
dat op 18 september in Sint-Petersburg is
gepresenteerd.
Musis 362
In 1690 benoemde de stad Schiedam Cornelis van Bol'es tot
stadstimmerman. Hij kwam uit Bolnes onder Ridderkerk, was
molenbouwer geweest in de Noord-Hollandse polders en had
in Amsterdam gewoond, voordat hij naar Schiedam kwam.
Daar vertelde hij dat hij uit Bolnes kwam, en zo ontstond hier
de familienaam Van Bol'es. De stadstimmerman moest de
bestekken maken voor en toezicht houden op alle openbare
bouwwerken in de stad, maar ook zelf gebouwen ontwerpen.
Hij werd daarom al snel stadsarchitect genoemd. Van Cornelis
van Bol'es is in Schiedam slechts een gebouw bekend, de stads-
timmerwerf uit 1696, op de hoek van de Korte Haven en de
Westvest. Cornelis is drie keer getrouwd geweest en had uit die
huwelijken maar liefst 16 kinderen, waaronder Harmen, die in
1689 is geboren en in 1713 in 's-Gravenhage een contract
tekende om als timmerman in Sint-Petersburg te gaan werken.
Tsaar Peter nodigde niet alleen beroemde architecten en
ingenieurs uit om hem te komen helpen bij de bouw van zijn
stad, maar ook gewone ambachtslieden die een contract kregen
voor een periode van enkele jaren. In Nederland was in het
begin van de 18de eeuw te weinig werk, en veel jonge mannen
zochten hun toekomst in Nederlands Oost-Indië of elders in
het werkgebied van de Verenigde Oost-Indische Compagnie,
maar ook in Sint-Petersburg. Die ambachtsheden zijn
natuurlijk niet door de tsaar persoonlijk uitgenodigd, maar
geworven of geronseld. Ze konden in Rusland veel verdienen,
en de reis erheen duurde maar 14 dagen. Zo'n ambachtsman
was timmerman Harmen van Bol'es. Hij was 24 jaar, toen hij
naar Sint-Petersburg vertrok, nadat hij zijn vader had gemach
tigd om de betalingen van 'maentgelden en verdere penningen'
die de tsaar hem schuldig was, in ontvangst te nemen. Wat hij
van zijn nieuwe woon- en werkplaats vond en hoe het hem en
zijn gezin daar is vergaan, weten we slechts indirect. In de
archieven van Sint-Petersburg en Schiedam zijn geen brieven
bewaard, die hij aan zijn familie in Schiedam schreef, of van die
familie heeft gekregen. Dat geldt voor het hele geslacht Van
Bol'es: er zijn veel zakelijke documenten bewaard, maar
nauwelijks persoonlijke en zelfs geen enkel portret.
Dankzij intensief onderzoek van de Petersburgse amateur
historicus dr. Boris Makarow in het Russische Staatshistorische
Archief in Sint-Petersburg, en de recente (bronnen)publicatie
van het archief van Hollandse Kerk in die stad, is duidelijk
geworden dat de Schiedammer Van Bol'es een grotere invloed
heeft gehad op de bouwkundige wording van de nieuwe
hoofdstad van Rusland dan veel andere ambachtslieden die
naar Sint-Petersburg vertrokken. Hij heet in die documenten
Van Boles en Fonboles, maar meestal Van Bolios, en wordt de
'bouwer van de torenspitsen en bruggen' genoemd. Hij begon
in Sint-Petersburg echter bescheiden met het maken van
tuinmeubilair voor het zomerpaleis Peterhof van de tsaar aan
de Finse Golf, en het schetsen en timmeren van dakspanten
voor de priëlen in het park van dat paleis, waarvan de
anonieme tweede en derde generaties nu nog in het
uitgestrekte park staan. In 1716-1717 had hij zijn contract
uitgediend, en moest hij terug naar Schiedam. Juist op dat
moment vroeg de invloedrijke Zwitserse architect Domenico
Trezzini hem de torenspits voor de Pieter en Paul Kathedraal
in de gelijknamige vesting te bouwen. Dat werd een groot
succes, en Harman van Bolios kreeg meer opdrachten van
Trezzini. De torenspitsen van de Admiraliteit (1723) en de
Kunstkammer van tsaar Peter op het Wassili-eiland (1728) zijn
