Familieperikelen
De oorzaken die aan het conflict tussen de Avesnes en
Dampierres ten grondslag lagen zijn ingewikkeld al zullen
Middeleeuwers de fijne nuances zonder nadere uitleg precies
hebben begrepen. Margarteha II van Constantinopel (1202-
1280) was gravin van Vlaanderen van 1244 tot 1278 en gravin
van Henegouwen van 1244 tot haar dood in 1280. Zij was de
tweede dochter van graaf Boudewijn van Vlaanderen (als
Boudewijn IX) en Henegouwen (als Boudewijn VI)Deze
Boudewijn van Vlaanderen en Henegouwen werd in 1204
tevens gekroond tot keizer van Constantinopel, doch verdween
zonder een spoor achter te laten in 1205.
Na het overlijden van haar moeder in 1204 en het verdwijnen
van haar vader liet de Franse koning Filips Augustus,
Margaretha met haar oudere zuster Johanna in 1208 naar het
hof in Parijs overbrengen om haar te onttrekken aan anti-
Franse invloeden in Vlaanderen. Bij haar terugkeer in 1212
werd Margaretha toevertrouwd aan de Henegouwse ridder
Burchard van Avesnes, met wie zij in 1215 op tienjarige leeftijd
trouwde. Na een klacht van haar zuster, gravin Johanna
verklaarde paus Innocentius III het huwelijk tussen Burchard
en Margaratha tijdens het Vierde Lateraans Concilie van 1215
ongeldig. Burchard was namelijk tot subdiaken gewijd en
behoorde dus tot de geestelijke stand. Maar de echtgenoten
scheidden voorlopig niet. Pas in 1222 verliet Margaretha haar
echtgenoot Burchard bij wie ze twee kinderen had, Jan en
Boudewijn van Avesnes van wie de oudste, Jan een strategisch
huwelijk zou sluiten met Aleide. Margaretha trouwde in het
najaar van 1223 met Willem van Dampiene, een ridder uit de
Champagnestreek, bij wie ze vier kinderen kreeg. Ten tijde van
deze gebeurtenissen was de kinderloze Johanna van
Constantinopel, de oudere zuster van Margaretha, die haar
vaders titel had geërfd, gravin van Vlaanderen.
Toen Margareta haar kinderloze zuster Johanna in 1244
opvolgde als gravin van Vlaanderen en Henegouwen,
brak een strijd los tussen de kinderen uit Margaretha's beide
huwelijken, de Avesnes en de Dampierres.
Om het geschil te beslechten werd de Franse koning in 1246
met de arbitrage belast. Hij wees Vlaanderen toe aan
Margaretha's zoon Gwijde van Dampierre en Henegouwen aan
haar zoon Jan van Avesnes. Niettemin bleef de vete tussen de
beide huizen voortwoeden, zelfs tot in de volgende eeuw.
Margaretha zelf stond de gehele tijd aan de zijde van de
'Vlaamse' Dampierres. De 'Henegouwse' Avesnes verbonden
zich door het huwelijk van Jan van Avesnes met Aleid van
Holland met de Hollandse graven, die ongedaan wilden maken
dat zij voor Zeeland leenhulde verschuldigd waren aan
Vlaanderen. Zij betwistten ook het bezit door de Dampierres
van Rijks-Vlaanderen, ojwel dat deel van Vlaanderen dat leen
verschuldigd was aan de Duitse keizei:
De Franse koning maakte van deze scheidsrechterlijke
uitspraak gebruik om zijn positie te versterken. Hij brak de
macht van het voordien als eenheid te beschouwen Vlaanderen-
Henegouwen en hij bezorgde Vlaanderen meteen een vijand in
de flanken, aangezien de Avesnes zich niet bij de uitspraak
neerlegden.
Op 29 december 1278 deed Margaretha in Vlaanderen troons
afstand ten gunste van haar zoon Gwijde van Dampierre.
In Henegouwen bleef zij met een onderbreking van de periode
1250 tot 1257 - waarin haar zoon Jan het bestuur voerde - zelf
aan de macht tot aan haar dood in 1280. In dat jaar werd zij
opgevolgd door haar kleinzoon Jan II van Avesnes.
Haar zoon Jan I van Avesnes die door de Franse koning met
Henegouwen begunstigd was en in 1250 daadwerkelijk het
bestuur over Henegouwen verwierf, stierf in 1257.
Ondertussen werden door diens huwelijk met Aleid van
Holland, in oktober 1246 wel Henegouwen, Holland en Zeeland
verenigd. De Franse koning kon tevreden zijn. Het rijke en
machtige Vlaanderen werd ingeklemd door het minder
aanzienlijke Henegouwen in het zuiden en het nog
onbetekenende Zeeland en Holland in het noorden.
t ACM)
LUGrTMi.V:
v Biüjj.y
'uis teMathene^
Tekening van het Huis Mathenesse of Riviere, Stedelijk Museum Schiedam
259 Musis
