Het
Zakkendragers
huisje als
ontmoetingsplek
Ingrid van der Vlis
Hans de Ruiter was veertien jaar oud toen hij voor het
eerst in het Zakkendragershuisje kwam en daar Jan
Schaper ontmoette. Hij was meteen verkocht. Net als zijn
vrouw Rita Tobé bleef hij jarenlang in het daar gevestigde
jongerencentrum komen. Voor de sfeer, voor de gesprekken
en - natuurlijk - voor de 'wijze én eigenwijze' Jan Schaper
zelf. Het echtpaar bouwde een hechte band met hem op en
in de loop der jaren werden zij Schapers vaste ankerpunten
in Schiedam. Na zijn overlijden voelt het voor Hans de Ruiter
dan ook alsof hij 'terug bij af' is. Weer zit hij regelmatig in het
Zakkendragershuisje, nu om de verzamelde bezittingen van
Jan Schaper op te ruimen.
Lang voordat het Zakkendragershuisje een jongerencentrum
werd, was het de thuisbasis van de zakkendragers.
Hun Sint-Anthonisgilde liet het pand bouwen en had het sinds
1725 in gebruik. Kwam er een schip aan, dan luidde de bel en
wisten de zakkendragers dat er werk te verdelen was.
Met een dobbelsteen en zandloper werd vervolgens bepaald wie
de klus mocht uitvoeren. De bel en de dobbeltafel bleven intact;
de zakkendragers vertrokken in 1940 uit het complex.
De gemeente nam het pand over, waarna het begin
jaren '60 verhuurd werd aan Jan Schaper. Hij liet het
Zakkendragershuisje opknappen en vestigde er zijn werkruimte:
Open Studio voor Film en Foto. Het complex kreeg in 1966-
1967 landelijke bekendheid door de felle acties tegen de
sloop van de Brandersbuurt, die van hieruit gecoördineerd en
uitgedragen werden.
Het was niet zo verwonderlijk dat de smeulende onvrede
over het Schiedamse beleid in het Zakkendragershuisje tot
ontlading kwam. Jan Schaper was zelf zeer kritisch over de
afbraak en had met zijn film 'Schiedam kiest voor het water'
duidelijk richting gekozen. Daar kwam bij dat hij graag mensen
om zich heen verzamelde, met wie hij zijn Open Studio deelde.
Acteurs kregen er wekelijks les en jongeren waren van harte
welkom om elkaar te ontmoeten in de gildekamer op de eerste
verdieping. Het gistte er voortdurend. Ook toen de meest
heftige acties voorbij waren, bleef een kritisch publiek het pand
bezoeken. Hans de Ruiter: "De eerste keren dat ik er kwam,
ging het nog veel en vaak over de Brandersbuurt.
Het was ook wel bijzonder. Voor het eerst hadden burgers
laten weten dat ze het niet eens waren met gemeentelijk
beleid. Dat was ongehoord, en doordat Jan zijn connecties had,
werd het ook nog eens breed uitgemeten in de mediawereld.
Maar als jongere had ik daar toen weinig benul van.
Ik was volgens mij nog nooit in de Brandersbuurt geweest, laat
staan dat ik wist wat behouden moest blijven.
De Brandersbuurt was niet direct meer ons belangrijkste
referentiepunt. Die actie was mislukt, de activisten waren met
ruzie uit elkaar gegaan en - het belangrijkste natuurlijk - de
buurt werd toch grotendeels gesloopt."
In de jaren na 1967 groeide het Zakkendragershuisje uit tot
een ontmoetingsplek voor Schiedamse jongeren. De vaste kern
werd naast Hans de Ruiter gevormd door Bertus Notenboom,
Marian Meijer en Carl van Meerendonk. Via hen kwam ook
Rita Tobé met het jongerencentrum in aanraking. Rita Tobé: "Ik
ging er maar af en toe langs. Je wist dat het de werkplek van
Jan Schaper was en dat maakte het ook wel spannend, maar
hij was er lang niet altijd zelfbij. Hij had ook gewoon zijn werk
en zeker in die jaren vloog hij als cameraman de hele wereld
over. Ik herinner me nog wel dat ik hem voor het eerst zag.
Ik had toch wel een groots beeld van hem, maar
de ontmoeting zelf was daar helemaal niet mee in
overeenstemming. We zaten op een avond in de gildekamer
te praten, en opeens stak hij zijn hoofd door het trapgat en
maakte een opmerking over het raam dat weieens open kon
op zo'n lekkere avond. Gewoon een hele vrolijke Jan Wolkers
achtige man, geen goeroe ofzo. Leraar is voor hem ook niet
het goede woord, want zo stichtelijk stelde hij zich nooit op.
Anderen schiepen weieens een wat heilige sfeer om hem
heen, maar zo herinneren wij ons hem niet. De gesprekken
zelf waren het belangrijkst. Wij hadden het avonden- en
nachtenlang over literatuur, taal, stedenbouw, film en media in
het algemeen; daar deed Jan graag aan mee. Er was eigenlijk
geen onderwerp waar we het niet over hadden. Als ik daar
niet regelmatig geweest was, was mijn wereld denk ik minder
groot geweest. Niet door de hele wereld over te reizen, maar
gewoon door met veel mensen over de belangrijke dingen in
het leven te praten."
Het bleef niet altijd bij praten alleen. Jan Schaper stond open
voor diverse initiatieven waarbij zijn Open Studio gebruikt
kon worden. Een expositie met het werk van Herman Paradies
leverde veel bezoekers op. Hans de Ruiter: "Het liep storm,
en waren er dus opeens tientallen mensen tegelijk in het
Zakkendragershuisje, allemaal over die steile trappen.
Om het veilig te houden, spraken we dan ook wel af dat
Musis 208
Ontmoetingsruimte Zakkendragershuisje, collectie Bertus
Notenboom, Gemeentearchief Schiedam