Éénmaal schilderde Pijnacker de bocht van de Schiedamse Haven
- ongeveer op de plekwaar nu de Korenbeurs staat - maar voor het
overige haalde hij zijn inspiratie uit dezelfde bronnen als Lorrain,
Both en al die andere liefhebbers van het zuidelijkemediterrane
landschapals het zo te pas kwam met antieke elementen.
19 Musis
echter nooit lid van de Bentvueghels. Waarom? Wij weten
weinig over het karakter van Adam Pijnacker. Hij heeft echter
het fortuin van zijn ouders nooit verspeeld, waaruit blijkt,
dat hij altijd een gedegen zakenman bleef. De Bentvueghels
onderscheidden zich vooral door uitspattingen en het
aanleggen van enorme drinkgelagen. De mentaliteit blijkt een
beetje uit de bijnamen die zij in het kader van hun ontgroening
aan nieuwkomers gaven: Bokkebaard, Nestelgat, Hermafrodiet,
Snuffelaer, Triangel. Wel moet hij een aantal leden hebben
gekend, zoals bijvoorbeeld zijn latere schoonvader Wybrand de
Geest, die overigens met zijn bijnaam niet ontevreden hoefde
te zijn: de "Friesche Adelaer".
Éénmaal schilderde Pijnacker de bocht van de Schiedamse
Haven - ongeveer op de plek, waar nu de Korenbeurs staat
- maar voor het overige haalde hij zijn inspiratie uit dezelfde
bronnen als Lorrain, Both en al die andere liefhebbers van het
zuidelijke, mediterrane landschap, als het zo te pas kwam met
antieke elementen. Daar zaten niet alleen kunstzinnige, maar
ook commerciële motieven achter. Er was een markt voor. In
de welvarende steden van Holland en Zeeland bestond een
koopkrachtige middenklasse die haar huizen graag stoffeerde
met schilderijen. Zij wilden werk met een verhaal erachter:
er bestond een hele beeldtaal die kunstenaars en kopers
allebei kenden. Op stillevens herkende de beschouwer feilloos
de vruchten die voor vroomheid stonden of voor verderf en
lichtzinnigheid. Ook in landschappen of taferelen in herberg of
huis zat altijd een symbolische betekenis. Onveranderlijk ging
het om de normen en de waarden van de gezeten burgerman,
die in de gouden eeuw hun vorm kregen: ijver, spaarzaamheid,
bescheidenheid, volharding, kuisheid, zelfbeheersing. Het
was een kwestie van smaak, waar je de woonkamer mee
stoffeerde: landschappen, mythologische of historische
tafereeltjes, stillevens. De boodschap was altijd hetzelfde. En
dat gold eveneens voor de grote werken die stadsbesturen en
andere overheidslichamen bestelden.
Adam Pijnacker richtte zich op deze markt. Schiedam was
dan niet de meest geschikte plaats van vestiging. Het was
een stadje met enkele duizenden inwoners en slechts een
te smalle bovenlaag voor een bloeiend schildersatelier van
enige omvang. De gefortuneerde vrienden van zijn oude vader
zouden zeker opdrachten geven, maar dat was onvoldoende
om het wijnkopersleven voorgoed vaarwel te zeggen. Daarom
verliet Pijnacker de stad. Er lagen nu twee wegen open: hij kon
zich vestigen in een grote stad met veel potentiële klanten.
Of hij kon proberen in het buitenland naam te maken. Daar
waren kunstschilders aangewezen op adellijke en vorstelijke
hoven. In de rest van Europa bestond nog geen welvarende
burgerstand die kunst verzamelde. Adam Pijnacker heeft het
allebei gedaan. Hij ondernam pogingen zich aan te sluiten bij
het hof van Frederik Willem, de keurvorst van Brandenburg
die met een oranjeprinses getrouwd was en goede contacten
onderhield met Nederlanders. Het lukte hem niet daar vaste
grond onder de voeten te krijgen. Verder dan de marge kwam
hij nooit. Uiteindelijk heeft Adam Pijnacker zich gevestigd op
de dezelfde Amsterdamse Rozengracht, waar Rembrandt van
Rhijn na zijn smadelijk faillissement een succesvolle doorstart
had gemaakt met een bescheidener atelier.
Het moet Pijnacker niet slecht vergaan zijn. Anders had zijn
oude makker, de Friesche Adelaer, zijn dochter Eva Maria
niet aan hem ten huwelijk gegeven. Wybrand de Geest stelde
wel als voorwaarde, dat Adam Pijnacker zijn protestantse
geloof voor het katholieke verwisselde. Het moet dan
ook een liefdeshuwelijk zijn geweest. Katholieken waren
tweederangsburgers. Hun geloof werd geduld, terwijl het
officieel verboden was. En een ding stond overal als een paal
boven water: katholieken konden geen overheidsfuncties
vervullen. Voor Adam Pijnacker, telg uit een echt regenten- en
patriciërsgeslacht moet dat een zwaar ofer zijn geweest. Hij
verhuisde van de elite naar een marge.
Adam Pijnacker is tot zijn overlijden in 1673 zijn Italiaans
ogende landschappen blijven schilderen. Zij werden door
de tijdgenoten bewonderd, omdat zij zo goed pasten bij
de heersende smaak. Ook nu nog wordt Pijnackers werk
op waarde geschat. Zijn werken zijn over de hele wereld
te vinden, van het Rijksmuseum tot de Hermitage in Sint
Petersburg. Zij ademen allemaal een zekere kracht. Het
schilderen van Italianiserende landschappen kon gemakkelijk
afglijden naar geestloze plaatjestekenarij en dat is ook
menigmaal gebeurd. Niet voor niets is de traditie van Pijnacker,
Both en de zijnen uiteindelijk in handen gekomen van de
achttiende eeuwse behangschilders, die met veel routine hele
salonwanden volschilderden met clichématige berggezichten,
maar Pijnacker bood altijd diepgang. Zijn hart zit in zijn werk
en dat zie je al aan zijn gezicht op de Schiedamse haven.
Het is ook terug te vinden in zijn latere werk, bijvoorbeeld
de herderin met runderen of de schuit die afmeert aan de
oever van de rivier. Hier is een persoonlijkheid aan het werk,
die binnen de beeldtaal en de conventies van zijn tijd, een
persoonlijke visie overeind houdt.
Als Schiedam in de openbare ruimte de herinnering aan Adam
Pijnacker levend wil houden, dan zou dat moeten aansluiten
op zulk werk. Hij verdient dan geen straat maar een park. Er
is nog een naamloos complex laantjes, waar je iets proeft van
de sfeer op de donkerder schilderijen van Adam Pijnacker. Dat
strekt zich uit tussen de A20, de Parkweg, de Nieuwe Damlaan,
Bijdorp en de spoorlijn naar Hoek van Holland. Fietsers die het
Van der Lippad gebruiken, kennen dat parkje wel, al zullen
ze zelden afstappen om te luisteren naar het ruisen van de
boomkruinen. Het is midden in de stad, maar toch vertelt de
natuur je, dat er meer is tussen hemel en aarde dan wij ons
met onze filosofie kunnen voorstellen. Het parkje vertelt een
verhaal net als de schilderijen van Adam Pijnacker. Die plek
noemen we voortaan het Adam Pijnackerpark.
