Een gemengd gezelschap
van vrijdenkersgeheelonthouders,
antimilitaristen en vakbondsactivisten.
tekst: Henk Slechte
Schiedam heeft al jaren een afdeling van de SP (Socialistische Partij) en sinds kort is hier
ook de - lokale - partij PS (Progressief Schiedam) actief. Om het nog wat ingewikkelder te
maken, Nederland had al ruim een halve eeuw eerder een Socialistische Partij dan die van
Jan Marijnissen, en van die SP was Schiedam een belangrijk bolwerk. Dat was te danken
aan Willem Collé die de partij gedurende haar bestaan (1918-1928) in de gemeenteraad
vertegenwoordigde en daarna een spraakmakend lid van de raad bleef. Historicus en
archivaris Ron Blom schreef een boek over die eerste Socialistische Partij en Henk Slechte
las het, met extra aandacht voor Schiedam dat de enige gemeente in Zuid-Holland was,
waar de Socialistische Partij een grote en consistente aanhang had. De afdeling Schiedam
heeft dan ook relatief veel ruimte in het boek gekregen. In de dagbladen heeft dit boek over
deze partij met een wel heel bijzondere Schiedammer in een hoofdrol weinig aandacht
gekregen. Dat verzuim wil Musis graag goedmaken.
29 Musis
De eerste Socialistische Partij was het geesteskind van Harm
Kolthek (1872-1946). Hij leerde voor onderwijzer, maar
werd smidsknecht in zijn geboorteplaats Westerbroek in
Groningen. In 1890 werd hij actief in het Nationaal Arbeids
secretariaat (NAS), de anarchistische of syndicalistische
arbeidersbeweging. Bij de oprichting in 1894 van de Sociaal
Democratische Arbeiders Partij (SDAP), de voorganger van de
Partij van de Arbeid, bleef Kolthek afzijdig. Hij was libertair-
socialist of anarchist én antimilitarist en voelde zich niet thuis
bij de 'parlementairen', zoals de leden van de centralistische
SDAP genoemd werden. Kolthek koos voor een vrijere vorm
van socialisme en ging schrijven voor het weekblad De Vrije
Socialist van Domela Nieuwenhuis. Hij verliet Groningen en
kwam in 1901 naar Deventer dat net een snelle industrialisatie
van enkele decennia achter de rug had. Daar begon hij zijn
eigen blad Recht voor Allen, weekblad voor de propaganda
van het vrijheidslievende socialisme in het midden des lands,
hield hij druk bezochte spreekbeurten en pleitte hij voor
directe arbeidersactie, zoals het door hem bepleitte 'neem-
en eetrecht' en de algemene werkstaking. De individuele
anarchist Kolthek was in Deventer, waar de arbeiders net
bezig waren te ontwaken, een bedreiging voor de SDAP die
daar aanhang zocht en alles deed om hem het leven en het
politieke bestaan zuur en liefst onmogelijk te maken. Hij was
als drukker en journalist betrokken bij verschillende politieke
bladen en speelde zo'n actieve rol bij arbeidsconflicten als
de Spoorwegstaking van 1903 en een wekenlange staking
in Deventer, dat hij in 1907 landelijk secretaris werd van het
NAS, in alles de tegenhanger van het 'moderne' of sociaal
democratische Nederlands Verbond van Vakverenigingen
(NVV)Die benoeming betekende dat hij naar Amsterdam
verhuisde.
Toen Kolthek ervoer dat praktijk sterker is dan de theorie
en hij met zijn individueel-anarchistische idealen de wereld
niet zou kunnen verbeteren, schoof hij geleidelijk op in de
richting van het marxisme en de sociaal-democratie, en ging
zelfs geloven dat de strijd tegen het kapitalisme ook in het
parlement gevoerd moest worden. Hij verafschuwde echter
het 'stembussocialisme' van de SDAP, die volgens hem
alleen op hervormingen uit was en in de strijd voor zoveel
mogelijk stemmen het heilige socialistische doel uit het oog
had verloren. Kolthek maakte op zijn zoektocht naar het
ware socialisme kennis met talloze doctrinaire groepjes die
