Deze heer kon goed voor zichzelf en de zijnen zorgen, maar hij was
zich er altijd van bewust, dat het in de wereld niet uitsluitend ging
om geld: ontwikkelingcultuur en schoonheid waren even belangrijk.
Bij vader thuis
Onbestorven weduwe
7 Musis
diaken was van de Nederlandse Hervormde Kerk. Oranjeliefde
was een constante in zijn leven. Willem III gaf zijn bedrijf
het predikaat "Koninklijk" en eenmaal gaf zijn majesteit
hem belangrijke morele steun toen de bekende auteur Jacob
van Lennep probeerde te voorkomen, dat Roelants een
goedkope editie van Vondel op de markt bracht, omdat hij dit
concurrentievervalsing vond. De koning meende echter, dat de
gedichten van Vondel niet het monopolie mochten blijven van
de weinige rijken die zich Van Lenneps prachtuitgaven konden
veroorloven.
Hendrik Adriaan Marius Roelants deed er lang over om zich op
te werken. Het was allemaal begonnen met een boekwinkeltje
in de voorkamer bij zijn vader thuis op de Nieuwstraat, dat
in 1847 de deuren opende. De negentienjarige Hendrik had
er toen al vijf jaar op zitten als leerjongen bij verschillende
boekhandelaren. Daar had hij de fijne kneepjes van het vak
geleerd, zoals het inbinden en -naaien van boeken voor de
verkoop. Boekwinkels ontvingen in zijn jeugd van uitgevers
nog losse bedrukte vellen en bonden die zelf al dan niet op
specificatie van de klant in.
Op het eind van zijn leven schreef Roelants zelf, dat hij als
kind al gefascineerd was door het boekenvak. Zijn vader,
een welvarend apotheker, had geen bezwaar tegen deze
loopbaankeuze. De leerling-boekhandelaar las tussen de
bedrijven door alles wat los en vast zat. Op zijn oude dag
herinnerde hij zich nog, hoe hij altijd zat te wachten op de
pakketten met nieuwe boeken en tijdschriften, die zijn eerste
baas, boekhandelaar Jacob de Munnik op de eerste en de
vijftiende van de maand ontving. Door hard werk en veel lezen
konden mensen zichzelf op een hoger niveau tillen, begreep de
jonge Roelants. Dankzij zulke wilskracht en studiezin schreed
de beschaving voort.
Hij had makkelijk praten, opgevoed als hij was door een vader
in goeden doen. In zijn ouderlijk huis werd kennis hoog aange
slagen. De familie heeft ongetwijfeld ook voor startkapitaal
gezorgd. Toen de jonge ondernemer werd ingeloot voor de
dienstplicht, fourneerde vader ongetwijfeld de tweehonderd
vijftig gulden die nodig waren om een remplagant te stellen,
iemand die tegen betaling de militaire dienstplicht voor je
opknapte.
Het duurde drie jaar voor Roelants zich kon veroorloven het
ouderlijk huis te verlaten voor een ruimte in het pand van
de heer C. Figeaud op de hoek van de Lange en de Korte
Haven, waar het bedrijf gevestigd bleef tot het definitieve
vertrek uit Schiedam in 1999. Een jaar later - in 1850 - trad
hij in het huwelijk met Johanna Cornelia Jonker, dochter
van een onderwijzer bij wie hij in de klas had gezeten. Haar
wachtte voorlopig een bestaan als onbestorven weduwe, want
haar man was soms weken achtereen in spoortreinen en
postkoetsen onderweg om zijn nieuwe uitgaven persoonlijk
bij de lezers aan te bieden. Alleen zo konden uitgevers in die
dagen hun publicaties onder de mensen brengen.
In 1849 had Roelants zijn eerste kleine pers aan het uitgevers
bedrijf annex boekhandel toegevoegd. Naarmate hij meer
zakelijk succces had, groeide de drukkerij. De typografie had
dankzij de uitvinding van de snelpers en nieuwe manieren
om illustratiemateriaal te verveelvoudigen een technologische
revolutie doorgemaakt. Roelants haalde die nieuwe technieken
in huis om zijn publiek het geestelijk voedsel te bieden, waar
hij in zijn jeugd ook zo van genoten had, maar nu tegen prijzen
die het boek binnen het bereik van de kleine burgerij bracht.
In 1852 verscheen het eerste deel van de Pantheonreeks,
die grote literatuur bracht tegen de prijs van dertig cents per
deeltje. Daarmee boorde Roelants een nieuwe lezersmarkt aan.
Ook de kleine burgerij kon zich nu een gevulde boekenplank
veroorloven.
Het betaalbare fonds van de jonge uitgever telde veel
vertalingen. Internationale auteursrechtovereenkomsten
bestonden niet en toen deze er wel kwamen, hield Nederland
zich daar tot in de twintigste eeuw buiten. Roelants bracht
bijvoorbeeld de werken van Dickens op de markt zonder
royalties te betalen aan de gevierde auteur. In de loop der
decennia kwamen er zo tienduizenden exemplaren van de
Pickwick Papers bij Nederlandse lezers terecht.
Roelants werd echter vooral bekend als de uitgever van zijn
overbuurman, ds. Frangois Haverschmidt, alias de dichter Piet
Paaltjens. Ze kwamen aanvankelijk één gulden per gedicht als
honorarium overeen, maar Roelants maakte er zelf één gulden
per dichtregel van, toen bleek dat hij een bestseller in handen
had. Ook zijn andere Nederlandse topauteur Schimmel kreeg
veel en veel meer dan aanvankelijk overeengekomen was.
Roelants was op en top zakenman - dat had het leven hem wel
geleerd - maar geen profiteur.
Nog in 1863 moest Roelants echtgenote meehelpen om
boeken in te naaien. Van zijn elf kinderen heeft hij er vijf
zelf begraven, de laatste, van wie hij de naamgever was in
1901Deze Herman Adriaan Marius Roelants jr. was op de
Warmoesstraat in Amsterdam een succesvolle eigen uitgeverij
begonnen, die zich met romans en goedkope tijdschriften op
het onderste marktsegment richtte, maar hij stierf ontijdig aan
de volksziekte tuberculose in een Veluws sanatorium.
Toch hebben zakelijke en persoonlijke tegenslagen deze door
het lot zwaar getroffen vader nooit gebroken. Toen zijn bedrijf
snel begon te groeien - in 1870 werd de eerste stoomsnelpers
op de Lange Haven uitgeladen - heeft H.A.M. Roelants weten
te genieten van het succes en de lofprijzingen die daarmee
gepaard gingen. Ter gelegenheid van het zilveren jubileum
in 1879 schreef de Schiedamsche Courant: "Ook hij heeft
weder blijk gegeven, dat een man van werkkracht en wil geen
akademie of hoofdstad nodig heeft om zich in uitgebreide
kring te bewegen." Het mooiste compliment in zijn leven
kreeg Roelants echter pas op zijn oude dag, toen Netscher
bewonderend vaststelde: "Het boek heeft hij liefgehad als boek,
en hij is geweest zoover als zijn middelen hem dat toelieten
een passioné de la livre."
