Aleida (voor 1234-1284)
Schiedam mag trots zijn
op zo'n connectie
tekst: Han van der Horst
Voor de ruïne van haar slot staat een standbeeld van Vrouwe Aleida, die de Schiedammers
als stichteres van hun stad beschouwen. De kunstenares Theresia van der Pant, zelf uit
Schiedam geboortig, heeft haar neergezet als een uitgesproken heerszuchtige dame. Met haar
- straalt het kunstwerk uit - is het kwaad kersen eten.
Dit alles stemt overeen met het beeld dat de meeste Schiedammers van "hun" Aleida hebben.
Klopt het ook? De historicus/bestuurskundige Jeroen Rodenberg, niet geboren maar wel
getogen op de Ambachtweg en de Waterstokerstraat in de Woudhoek, is bezig met de
voorbereidingen van een proefschrift over vrouwe Aleida en haar tijd. In november 2009
verwachtte hij nog een jaar of vier nodig te hebben voor zijn onderzoek. Jeroen Rodenberg
herinnert zich: "We hadden de middeleeuwse polders met hun karakteristieke slagenlandschap
als achtertuin. Allemaal grondgebied van Aleida, want zij was vrouwe van het ambacht
Zouteveen. Haar goederen strekten zich uit tot het Klooster Koningsveld bij Delft"
Mooi stukje braakliggend terrein
Wat drijft iemand om zich zo diepgaand bezig te houden met
een edelvrouwe van achthonderd jaar terug? Hoe pak je zo'n
studie aan? En wat verwacht je te ontdekken?
Jeroen Rodenberg vertelt: "Ik ben op I december aan de
Faculteit Bestuurskunde van de Vrije Universiteit begonnen
als onderzoeker naar de manieren waarop bestuurlijk vorm
wordt gegeven aan erfgoedbeheer. Het onderzoek naar Aleida
doe ik puur vanuit eigen interesse. Het is een mooi stukje
braakliggend terrein in de geschiedenis van het graafschap
Holland. Ik ben nu bezig met een verfijning van de opzet
want voor een pure biografie van Aleida zijn er te weinig
bronnen. Daarom moet ik verbreden. Zij wordt nu voor mij een
leidraad om de vrouwelijke machtsuitoefening te analyseren in
dertiende-eeuwse landsheerlijke netwerken in de Nederlanden.
De voorlopige werktitel van mijn proefschrift luidt: "Aleida van
Henegouwen, vrouwelijke machtsuitoefening in landsheerlijke
netwerken in de dertiende eeuw".
Vrouwe Aleida was een zuster van de roemruchte Hollandse
graaf Willem II, die het bracht tot Rooms-koning van het
Duitse Rijk en in dat kader opdracht gaf tot de bouw van
de Ridderzaal. Zij werd op haar beurt uitgehuwelijkt aan
Jan van Avesnes, die graaf wilde worden van Henegouwen.
Aleida had het slechter kunnen treffen. Het graafschap
Henegouwen dat cultureel sterk beïnvloed werd door het
hof van de Franse koning in Parijs, gold als een bakermat
van de zuivere ridderlijke leefstijl. Aleida kon er haar hoofse
manieren verfijnen. Ook leerde zij er voortreffelijk Frans
spreken. Daarnaast maakte zij kennis met een rijke literatuur
van hoofse poëzie en meeslepende ridderromans. En ze
schonk haar echtgenoot zeven kinderen. Maar er zat ook
een schaduwzijde aan het huwelijk. De clan der Avesnes was
in een verwoede strijd verwikkeld met het concurrerende
geslacht der Dampierres om de macht in Vlaanderen en
Henegouwen. In het eerstgenoemde graafschap bekleedden
de Dampierres een vrijwel onaantastbare positie. Zijn eigen
moeder Margaretha bestempelde Jan als een bastaard, nadat
zij na de dood van haar echtgenote haar heil had gezocht bij
een Dampierre.
Ongeveer honderd oorkonden
Jeroen Rodenberg: "Het is heel erg moeilijk om iets te zeggen
over het uiterlijk van Aleida en over haar persoonlijkheid. Er
zijn ongeveer honderd oorkondes van haar bekend en dat
zijn ambtelijke documenten. Een portret van haar bestaat niet
behalve op een paar zegels en de afbeeldingen daarop zijn per
definitie gestyleerd. Verder is er mischien een beeldje van haar
gemaakt, maar dat kan ook van haar zusje Margaretha van
Henneberg zijn. Als Aleida politieke ambitie heeft gehad, dan
werd die ingegeven door wat ze van haar vader Willem II zou
kunnen erven en de dynastieke belangen van haar man en van
haar kinderen. Dan overlijdt op kerstavond Jan van Avesnes.
Zij blijft alleen achter met haar nog minderjarige kinderen. Wat
betekende dat voor iemand in haar positie?
21 Musis
