De Witt las de tekst
van de Deductie voor
in een vijf uur durende
vergadering van de
Staten-Generaal.
Lezing ervan doet
vermoeden dat de
statenleden overdonderd
waren door de
argumentatie en
de retoriek.
De Deductie
In de deductie wordt de toedracht van de totstandkoming van
de Acte van Seclusie uit de doeken gedaan en wordt deze
verdedigd. Het eerste deel van de Deductie bestaat uit de
beschrijving van het verloop van de onderhandelingen tussen
Nieuwpoort en zijn collega Van Beverninck met Cromwell over
de opname van het artikel over de uitsluiting van Willem van
Oranje. Hierbij werd benadrukt dat Cromwell de bedenker was
van dit artikel (en dus niet De Witt) en dat Holland zich met
tegenzin hierbij had neergelegd. Ook worden de bezwaren van
de protesterende gewesten weerlegd. Als echte jurist rakelt
De Witt de geschiedenis van de Tachtigjarige Oorlog op om de
jurisprudentie van het stuk aan te tonen.
Het tweede deel zet de toon met de opmerking dat in een vrije
republiek niemand door geboorte enig recht heeft op hoge
waardigheden en dat de uitsluiting van de Prins van Oranje
niet in strijd is met de vrijheid. Een dominante leider bracht
geen eenheid maar juist het tegendeel, zoals volgens hem de
klassieke en recente geschiedenis aantoont. Het fundament
van een staat moet niet gebaseerd zijn op machtsdronken
monarchen maar op colleges en vergaderingen zoals de
Staten van de gewesten. De voornaamste vruchten van een
echte vrijheid bestaan daar in dat de hoogste waardigheden
voor de deugd openstaan en niet voor geslacht of rijkdom. De
kritiek van andere provincies op het eigenmachtige Holland
werd gepareerd met de opmerkingen dat juist zij Holland
dankbaar moesten zijn. Wie anders dan Holland had in de
Tachtigjarige Oorlog stand gehouden tegen de Spanjaarden?
Zonder Holland waren de overige provincies allang over
rompeld. En zo gaat het nog een tijdje door. De Witt las de
tekst van de Deductie voor in een vijf uur durende vergadering
van de Staten-Generaal. Lezing ervan doet vermoeden dat de
statenleden overdonderd waren door de argumentatie en de
retoriek.
De huidige uitgave van de Deductie maakt gebruik van
de eerste uitgave van 1654, waarnaast een hedendaagse
hertaling wordt gegeven door Serge ter Braake. Deze wordt
voorafgegaan door een beknopte inleiding over leven en werk
van De Witt, over diens geschrift en over politiek en bestuur in
de Republiek. De hertaling is in goed leesbaar Nederlands. Al
lezend vraag je je een paar dingen af. Bijvoorbeeld waarom de
hertaler de oude en nieuwe jaarstijl die de Witt beide noemt,
veranderd heeft in de oude stijl en niet in de hedendaagse, dus
de nieuwe. Ook vraag je je af waarom De Witt, en in navolging
daarvan zijn hertaler, in de tekst verschillende lettertypes
dan wel -groottes gebruikt. Zijn deze bedoeld als retorische
wendingen? Dit had misschien in een verantwoording kunnen
worden vermeld. Maar ach, het zijn maar details.
Maar ook vraag je je af voor wie deze uitgave bedoeld is,
namelijk voor de specialist of juist voor de gemiddelde
leek op het gebied van de Nederlandse geschiedenis. Zoals
Jan Blokker jr. opmerkte, vereist deze tekst kennis van de
wordingsgeschiedenis van de Republiek, van de opbouw
van het handelsimperium, van de strijd met de Engelsen, de
argwaan van de Fransen, de politieke stammenstrijd binnen
de Republiek, de ambities van de prinsen van Oranje en van
de religieuze twisten van het begin van de zeventiende eeuw.
Dat het boek gratis op de scholen in Nederland verspreid
wordt, duidt er op dat het juist bedoeld is voor degenen die
deze kennis (nog) niet hebben. Een loffelijk initiatief, maar
toch zou het jammer zijn als het boek niet verder dan deze
scholen komt. De gemiddelde leek zou deze tekst juist als een
stimulans kunnen zien zich in deze onderwerpen te verdiepen.
En hoe liep het nou met Nieuwpoort af? Dat lezen we niet
in de Deductie. Nieuwpoort werd in 1672, het jaar dat De
Witt gelyncht werd, door prinsgezinde Schiedammers in
elkaar geslagen en door de prins van zijn vroedschapspost
ontslagen. Zoals de De Witt nationaal de zondebok was, zo
was Nieuwpoort dat in Schiedam.
Manifest van de ware vrijheid, De Deductie van Johan
de Witt, ingeleid en hertaald door Serge ter Braake,
Sonsbeek Publishers 2010.
Musis 34
