tekst: Froukje Holtrop
foto's: De KetelFactory
Er zijn nu zo veel namen de revue gepasseerd, dat we
even moeten weten wie wie is en hoe de verhoudingen
liggen. Wie is Philip Guston? Guston (1913-1980) was een
Amerikaanse schilder die in de jaren 1950 furore maakte als
abstract expressionist. Samen met Jackson Pollock, Willem
de Kooning, Mark Rothko en anderen vertolkten de abstract
expressionisten met hun kleurrijke doeken de vrijheid van
Amerika. Zij bestormden het internationale kunstpodium
en zorgden ervoor dat New York de hoofdstad werd van de
kunstwereld. En vooruitstrevende componisten zoals John
Cage en Morton Feldman waren bevriend met de schilders.
Zo waren Philip Guston en Morton Feldman ook bevriend.
In 1970 kwam daar verandering in, toen Guston radicaal van
stijl veranderde. Van abstracte schilderijen die gingen over
verf en doek ging hij over tot meer figuratief, cartoonesk
werk, waarmee hij commentaar leverde op de politiek en
de maatschappij. Het is niet meer goed gekomen met de
vriendschap. Dat het hun wel aan het hart ging, blijkt uit een
portret dat Guston van Feldman maakte in 1978 en uit het
stuk For Philip Guston dat Feldman in 1984 componeerde.
Geïnspireerd door de abstract expressionistische schilders
wilde Morton Feldman ook de muziek bevrijden van de
traditionele manier van muziek schrijven. Daar waar de
schilders zich concentreerden op de materie, op pigment en
structuur van verf, onderzocht de componist de waarde van
de noot, of een serie noten, en de expressieve kracht van
de resonantie. Hij laat een toon horen, laat er een andere
op volgen, herhaalt de oorspronkelijke toon en laat weer
een andere horen en herhaalt de oorspronkelijke toon.
Alsof hij je de noot van alle kanten wil laten zien. Een soort
wetenschappelijk onderzoek. Maar steriel is het niet. De
herhaling en variatie creëren een stemming, een atmosfeer.
En roepen eerder associaties op met oosterse meditatieve
muziek.
De compositie van Feldman For Philip Guston, geschreven
voor fluit, piano en percussie, bestaat uit twee delen. Het
eerste deel wordt eigenlijk in het tweede deel herhaald,
maar dan net wat anders. Alsof het gaat over de tijd van de
vriendschap en de tijd erna. En dit inspireerde de schilder
Ton van Os (Rotterdam, 1941) tot het maken van het schilderij
'A Broken Painting MF/PHG LXVIII'. De gebroken vriendschap
verbeeld in een gebroken schilderij. Het schilderij bestaat
net als de compositie uit twee delen, die elk hetzelfde laten
zien. 'Maar het linkerdeel is van goud, geïntensiveerd licht
en in dit deel overdenkt Feldman de tijd van zijn vriendschap
met Guston. Het rechterdeel laat hetzelfde zien, maar dan in
zilver, waar het licht uit verdwenen is, en hier overdenkt de
overleden Guston de tijd van zijn vriendschap met Feldman',
vertelt Van Os bij het werk middenin de tentoonstelling in De
KetelFactory. In het platte vlak heeft Van Os als in een telraam
talloze bolletjes geschilderd. De bolletjes zelf hebben de illusie
van diepte, maar in verhouding tot elkaar bevinden ze zich
in het zelfde vlak. 'Net als notenbolletjes op een partituur',
licht Van Os toe. Maar in tegenstelling tot muzieknoten zijn
ze echt rond en verschillend van formaat. De bolletjes lijken
kleine planeetjes. De bolletjes gaan niet over de rand van het
doek, maar komen er wel erg dichtbij, waardoor de suggestie
gewekt wordt dat het buiten het doek verder gaat. Dat het
zelfs de diepte in gaat wordt gesuggereerd door de donker
aflopende banen aan weerszijden van het tweeluik. Alsof het
schilderij zelf een universum is. Herhaling en variatie speelt
ook in het werk dat Van Os al meer dan tien jaar aan Morton
Feldman wijdt een belangrijke rol. Het Romeinse getal LXVIII
in de titel doet vermoeden dat dit werk uit 2006 het 68ste
schilderij in de serie is.
Zowel Van Os als Aalders brengen een universum in kaartmaar elk
op een eigen manier. Van Os laat je dat universum, die andere
werkelijkheid, direct ervaren, terwijl Aalders die andere werkelijkheid
meer als een gedachteconstructie oproept door het tonen van de
gevonden onderliggende patronen en wetten.
31 Musis
Steven Aalders, Cardinal Points (White and Black), 2009, oil on linen, 110 x 110 cm,
courtesy Slewe Gallery, Amsterdam
