HEIMRIETTE
ROLAIMD HOLST
EN SCHIEDAM
tekst: Herman Noordegraaf
Musis 28
Op 21 november vorig
jaar was het zestig
jaar geleden dat de
revolutionairsocialistische
dichteres en schrijfster
Henriette Roland Holst-
van der Schalk overleed.
Ter herdenking hiervan
ging in diezelfde maand
een film over haar
leven Droom en daad in
première en was er in haar
geboorteplaats Noordwijk
een tentoonstelling over
haar te zien. Het zal velen
niet bekend zijn dat er een
band is tussen Henriette Roland Holst en Schiedam. Zij
is er immers niet geboren en heeft er nooit gewoond. Als
we de lijn volgen van haar eigen naam Van der Schalk
komen we echter het verband op het spoor.
De Van der Schalks waren sinds het eind van de
zeventiende eeuw in Schiedam gevestigd en vormden een
rijk brandersgeslacht. Zij behoorden tot de rijkste families
die Schiedam kende en vervulden veel functies in de
Schiedamse samenleving. De grootvader van Henriette,
Cornelis Catharinus (1803-1873), was geboren in Schiedam
en groeide er op. Hij studeerde rechten en vestigde zich in
1841 als notaris in Noordwijk. Zijn jongste zoon, Theodoor
Willem (1841-1892; nog net in Schiedam geboren) nam
in 1868 het notariaat over. Aan het eind van het daarop
STADSNIEUWS.
„ComUotil".
Gartammul sprji «x* 4, «fd. S. D A.
P. ia gvnocmu lokaal hmtiobw Hcui iel te
Roland Hoot-v. d. Schalk over .4c burger
lijke partijen en dc somal-itemocrateu iö
den vorktczic gwtrijd'
Dr. J. van Leeuwen opcode de goed be
zatte veeyader.iif Mevrouw Roland Hoitfc
uu bet «'oord komend wijd op den cm-
•tigeu en nrwn «trijd **a dit jaar *a
weafriri. tu v dgtaKW ©ca ovmtehl t
gox ©u va» bet strijdperk, van het doel en
d© opstelling der vcndiiJEcncte partijen.
Do sec-democraten spiegelca de» bei
der» niet voor dat ais wij alle kraefcten in
spannen. onmiddellijk alt© mogelijke \d-
Wterinf'B hun lot «üte® knjfti», zelf* iu
Laden waar algemeen besmbo ts, blijft do
strijd noeviijk co komt verbetering
aam. In ons land waar dor arbeiders ver
stoken *s van kien «dit komen du® moeilijk
practUdao resultaten tot stand. De we - tem.
maken in den verkiezingstijd propaganda,
vooreer®, door mutdel van de ona/baakeiijk©
arbeidersper*, de organisatie, do demon .n-
tiee en verdere strijdmiddelen van pohtteko
actie- De politieke strij4 vooreerst tot vtr-
ovcrr'ag van aIf. kiesrecht ia een middel
om de massa der arbeider* ic bwefiof
brengen, door do parlementaire actie kan
kwaad worden voorkomen en Ixca-rormiBgen
worden ingevoerd, die de arb kSaat» tullen
opheffen, beurun maken tot bereiking van
het doel de •ociriiriiacke maatrohappij.
De bourgeoisie, voor een dee? xvrpor*v>n-
Hüct ïn de oud-liberalen is met de huidige
iarichtrnj van den Staat tevreden, rij pr».f
teert daarvan Orooto veraBdmnjen cp
sociaal jeUcd (arbeider»-pensioenen t-ni
«emchcHt rij niet en volgens spr, i» de so-
o aio kwestie, dtwaar bet om gaat Do
"Ünis-libcralen nemen den vdiijn aan et*
voor do arbeider* te wiUeo doen, maar wat
rij doen, doen rij gedwongen door de arbei
dersbeweging.
Een ander* partij die éda aan insloot
wiu» d:o van het groot grondbert* voorname
lijk vesr»egenwoordigd ia do vrij-enti-rev.,
dé aristocratie. Ook Schiedam, zegt fpr.,
beeft de eer eu iet genoegen door ceu *kl-
Kjk persoon te worden vertegenwoordigd
(gc-laxh) maar een voordoe? acfefc rpr dit niet.
Wat weet do afgevaardrgdo xan dc nooden
der Scbiedanaeèe arbeider*. Spr is van ».©«-
ning dat die een gcriotec boek voor onzen
afgevaardigd® rijn. Al» bij in dc Kamer
spreekt bepleit hij dc Wangen der iodu*-
inede kapitalisten.
v»n WtLitmrixfco factor in do oolitiek is
Een andere partij die axnceoa'oot
was d:o van bet groot grondbetrh veorname-
lijfc vertegenwoordigd in do vrij-anti-rev.,
do aristocratie. Ook Schiedam, zegt «!»*-,
heeft d© eer en het, genoegen door ceu adel
lijk persoon te worden vortcgeawoordigd
(gelach) maar een voordoe? ad*, spr dit niet.
Wat w©«t de afjevaardrgdo x*n de nooden
der Sehiedamsehe arbeider*. Spr is van
ning dat die een gedotea boek voor onzen
afgevaardigde rijn. Al» hij in do Kamer
spreekt bepleit hij de belangen der indu*.
tnoole kaïaUitfUn.
Een belangrijn factor in do poUtiek i»
do kleine burgerij diefao*r*C in wkb demo
cratisch in de pnurijk vcritejds macfoftair
blijkt, \at xree» voor den vooruitgang, d e
haar het kleine berit zou kunnen ont
nemen. Grootcmfecla is dc kleine burgerij
brlickaaw. >a de a-r. partij. Met wikt Ie
botangen gaat die klam© mede wet da arbei-
dorridases© nl met betere verdeling dor be
lastingen. hoogero vuevosrie- on vermojeov
beïastiagm» bezuiniging op mrbuiro ait-
gaven, verbeten ng volksonderwijs, «hoo.-
rooding en -kleectenj enz Spr vraagt *at
Jr. Kuvpor deed in dezo 4 jaar. Dc rtrijd
togen ■bot manvmoc.sm© (tupiulimo) *af
op toni hij a»n it« rageoriBg kina. lAt
kon nKt lixkn, «gt vpr wMt kij vcZboucl
ricci met don mammon, door saam te gaan
«tt do Ixhoadondo partijon, tb d» dor ia-
ihoüokco en die om jkr. tokie.nl.
\V,t doei dcoo r^eenuf vooo de wen-
der». vuer de meiuAotl dio do iMenjèlireo
der «uneeicTinj: »i». -Tii»f< "P- w»t deed
d«e Mïcenes hot gloorto!i#k oo t-'dohji
pril der arbeiders te vexfeoogen, om hen
mcor recht te gwco. hulp to vertonen
ren tijd iu den strijd togen het kapitaal,
pat dan de x-emxbWetidc wetten va»
<j,t kafbioet na en oriUiecvt ze in hoi le
trekken. Het Kabinet-Kuypor onthidd óm
arbeiders het alpiocon Vic?*criit, wuf* het
••hu'. jrxnzn^siearecaL maar het ontnam axn
30 000 arWidm bet lUkxnpetvht, oen daad
die de leiders noo t sullen vcrjrtvn ua
vereven- het winirimio ontnam rechten aan
raiUtasrcn en matrozen. ïn i=»ke de j-en-
rioc.i-kwedic werd geen »Up gedaan, wel
werd orn ziektev«z«'*ering en ©m urirfont-
werp aanjdtondigd, maar dsarbij sri de
affbeidev nog aan 't kortste eind trehkKï,
nr geen cnaei artzetdor, zegt spr., dio niet
soa witten dat dk, Kuypcr wt^giag.
Spr. orit:«eert dan het «ainengaaa van
.-rijzinnig-deniocraUm en libcralon en vee.
w»jt den oerstou verraad to plegen aan ©igvu
Ixgvuolen Do vm ja-democraten mooat.ui
veeteer stemt zoeken bij do «oe.-democraten
om asn d© arbeider» Ueb looaedht te bron-
volgende jaar, op 24 december 1869, werd zijn dochter
Henriette Goverdine Anna geboren. Henriette kwam uit
een kapitaalkrachtige, burgerlijk-liberale familie. Ook
naar moederszijde was dat het geval. In haar memoires,
Het vuur brandde voort (1949) heeft zij herinneringen
aan haar Schiedamse familie opgehaald, na eerst vermeld
te hebben dat haar vader als een geboren aristocraat 'zo
het land (had) aan het lelijke, miezerige stadje dat hij in
zijn dissertatie liet drukken 'van Noordwijk' in plaats van
zoals de gewoonte was 'geboren te Schiedam'.'
Zij verhaalt in het gedeelte over haar kinderjaren over de
bezoeken met haar moeder en broer aan haar oudoom 'oom
Mart', telg uit het geslacht Rijnbende en directeur van
een grote branderij. Grootvader was namelijk getrouwd
met diens zus Wilhelmina Maria Jacoba Rijnbende.
Kenmerkend voor het milieu was dat bij oom Mart twee
ongetrouwde zussen inwoonden, tante Mietje en tante
Letje. Zij waren ongetrouwd gebleven om zo te voorkomen
dat het familiekapitaal verdeeld zou moeten worden. Na
huis en sfeer beschreven en getypeerd te hebben onder
andere de langdurige en overvloedige warme maaltijd die
altijd om half drie 's middags plaatsvond schrijft ze:
'Als we in Schiedam waren, nam oom ons altijd een
ochtend mee, eerst naar de fabriek en daarna naar het
weeshuis. Hij was, zoals hij zich uitdrukte, 'dubbel
gebroken' en deed alles per rijtuig. In een trein was hij
nooit geweest. Van de fabriek herinner ik mij vaag de
grauwe magere gezichten van de arbeiders. Allen waren
gealeoholiseerd, daarbij verdienden ze misschien vijf a zes
gulden per week. De bevolking van Schiedam behoorde
