Van de fabriek herinner ik
mij vaag de grauwe magere
gezichten van de arbeiders.
Allen waren gealcoholiseerd,
daarbij verdienden ze
misschien vijf a zes gulden
per week. De bevolking van
Schiedam behoorde tot de
meest gedegenereerde van
Nederland.
29 Musis
totd". D< arbeid. bezrt der producue-
uiddelen en do vruchten vau den arbeid
ooeton worden maatschappelijk-
Spr tradit wrdcr do beweringen van d«*
Sob. to weerleggen en wondt herhaaldelijk
loor applaus emdeebroVen. Zij in cent dat do
ibcralen in de vrijz. concentratie het ki«-
«©Ht-vraagstwk op de lange baan rullen
«tarivea Zij acht de soc.-domccratea de
jctmste vooièoede der arb. Has*© en daar
in» meent zij recht to hdbben de eect&al-
iemecratie te vereenzohngon met de &rb
das».
DupHek word niet verlangd en de *oer*
alter dankte de «proekster voor haar rede-
•oerinf. Aan de deur werd een inzameling
johouden voor het verldeiingrfoods.
u dc concentratie zullen nj moeten
wen nasar de pijpen der conservatieve
nenten en dan komt er vnn hot fcio*
ht niet». De «v-dem. 'Hebben nkts t«
>cn vau een lsrboraic of een clerical© cea-
m.iAc zij .-dien vau do vedkieaiugtn
ruik maken o»« hun invloed u& to b?e:-
do .vrbenle.» bemwt to maken cn bij
Hefde \oor het vooaliamo te kwee ken.
fan de gtJefjnê..-id tot debat weed gt-
ik gemankt door den 'heer 'M. C. >1. de
sot. IIij zeido dat wat ponct»*el»o horvor-
gen aang.i.v. er geen verschil van mee-
g bestaat tussdicn vrije»nu^-democraten
sociaaldemocraten.
^tettegvu«taando do sj»ieck*or bevroede
arbeid «.as itieU to beloven, komt zij ten
to irwt de belofte dat hoV proletariaat
biengon den social stt*)h©i» ütoat m. a. vr.
hemel op aarde. Do toe. woordvoerder»
talmen bijna aüjd het waarochijn'ijk tc
ken dat do niiirwo maatschappij aal
nen Dcb. stelt daartegenover tij» eigen
iiwel en is van mooning dat het me»«ëfa-
n niet roei ccn dag van ka sakter zal ver-
leren, maar dat dit slecht» langzaam aan
gelijk, is. Deb cnttsccrt verder a!»
4 en een rij dg dc voorstelling van dc
crpe afwbeidmg Uöechen arbeider» en
-itals#teu. Er zijn nog ovctpuaget».
X"b verdedigt het samengaan der vrijjüa-
-democraten met de liberalen en vraagt
het geoorloofd is erover te «preken »H
..gekonkel en goknoce" zooalt de
oo&stor deed. Hoo is 't mogelijk, zegt
van verraad te spieken, waar twee
•tijen openlijk afspreken saam te werken
vcrschtHcndo bervoim-ngen tot stand
brengen. De vrij* -democraten blijven.
;zta»d-M« vat» alg. kiesrecht. Zij zochten
ert jaren bij de arbeiden* iraar
bestrijdt de opvatting dat do soo -dera.
partij do gd»erie aib. klasse zou ©ra
ten.
dovromr Roland Holst wijst op hot ver-
il in t begin en 't slot van Het dobat.
bestaat geen vemhil in practiich stand-
jt tusschen \rijz-dcm. en soa-dom maar
slot van roken'r.g blijkt dat vereahü toch
to bestaan. Spr. gelooft dat het indor-
zoo %a, do vrijfc.-dem. wil Ion hot kapi-
3© torome», de soc.-don». willen het op
men. Het socf'aliaroo is ons ideaal ©n al
do arbeider* niet mee in oma toe*
nstdroomon. zegt spr., con maatschappij
der werldoodbeid en armoede zal roods
hun oogen zijn doeeuwig© gelukzalig-
A". De arbeid, heft, bezit dor oroduefcie-
tot de meest gedegenereerde van Nederland. Oom proefde
zorgvuldig de jenever, maar spuwde die direct weer
uit; door te drinken zou hij de fijnheid van zijn smaak
bedorven hebben.'
Na het bezoek aan de fabriek gingen ze meestal naar het
weeshuis. Rijnbende was namelijk voorzitter van het
College van Regenten en Regentessen:
'Oom Mart liet de grote sleutelbos rinkelen die hij aan
een zware ketting droeg. Dan ging de poort open en we
kwamen op de binnenplaats. De kinderen, natuurlijk in
een of ander wonderlijk kostuum gestoken, kwamen naar
buiten om hun 'vader' te begroeten en zongen hem met
hun schrille stemmetjes een welkom toe. 'Ik heb wel geen
eigen kinderen, maar de weeskinderen zijn als mijn eigen,'
zei oom Mart bij het weggaan.'
Als zij weer naar Noordwijk afreisden, stopte oom Mart
moeder een gouden tientje in de hand. Deze tientjes kreeg
hij ten geschenke als één van de weeskinderen trouwde.
Verslag in de Schiedamsche Courant, van een
toespraak door Henriette Roland Holst in Constantia -
de tegenwoordige Monopole in 1905.
Hij bewaarde ze zuinig om ze later aan zijn neefjes en
nichtjes te geven.
Henriette brak in politiek en maatschappelijk opzicht
radicaal met haar milieu van herkomst door in 1897 samen
met haar man de beeldend kunstenaar R.N. Roland Holst
en haar vriend de dichter Herman Gorter lid te worden
van de Sociaal-Democratische Arbeiders Partij (SDAP).
Haar familie heeft deze stap nooit kunnen waarderen. Ze
was het zwarte schaap van de familie.
De toen nog jonge SDAP zag de toetreding van het drietal
als een belangrijke aanwinst. Henriette was al snel een
vooraanstaand partijlid. Deze deftige dame, die als
dichteres bekendheid begon te krijgen, trok er veel op uit
om lezingen te houden in de afdelingen en om cursussen
te verzorgen. Zij zag het als haar taak om bij te dragen aan
de politieke bewustwording van de arbeiders en om hun
inzicht in de maatschappij en de politiek te vergroten. Ook
het blad van de Schiedamse afdeling De Moker besteedde
aandacht aan haar publicaties. In 1902 bestelde de
afdeling in Schiedam 5000 exemplaren van haar brochure
De vrouw ter verspreiding in Schiedam, Vlaardingen,
Overschie, Kethel, en Vlaardingen-Ambacht. In januari en
februari 1904 gaf zij een cursus over 'De strijdmiddelen
der arbeidersklasse', te weten de politieke actie, de
vakvereniging en de coöperatie. Op 12 april 1905 hield
zij in Constantia een lezing op een goed bezochte avond.
Daarin ging zij in op de antistakingswetten die het kabinet
van Abraham Kuyper had ingevoerd in reactie op de
spoorwegstakingen in 1903: 'Op scherpe wijze kritiseerde
zij de handelswijze van ons christelijk ministerie vooral
inzake de dwangwetten.' Ook de sociaalliberalen en de
conservatieve liberalen kregen er van haar van langs.
Het leidde nog tot een korte reactie van de sociaalliberaal
M.C.M. de Groot, die zich onder haar gehoor bevond.
Later verliet zij de SDAP, omdat zij deze te weinig
revolutionair vond. Enige tijd heeft zij met de Russische
revolutie gesympathiseerd. De voormannen daarvan,
Lenin en Trotzky, kende zij uit internationale contacten
persoonlijk. Op 9 maart 1920 sprak zij in dat kader nog
een keer in Schiedam over 'De waarheid over Rusland'.
Naderhand brak zij met het communisme waarna haar
laatste levensfase als partijloos religieussocialiste volgde.
Voor zover te achterhalen is zij toen niet meer opgetreden
in Schiedam.
Bronnen:
Dirkzwager, Jan M. De Schiedamse tak van de familie Van
der Schalk, Olst 2002. Etty, Elsbeth, Liefde is heel het leven
niet. Henriette Roland Holst 18969-1952, Amsterdam 1996.
Roland Holst-van der Schalk, Henriette, Het vuur brandde
voort. Levensherinneringen, Amsterdam 1979 (derde druk)
(eerste druk 1949).
Inzet: Henriette Roland Holst - van der Schalk in 1884,
fotograaf onbekend