WÊÊÊÊÊKÊÊÊÊtÊÊÊtÊÊÊÊm
Tv..v.
M«' >15
Tegeltableaus
sieren bet viaduct
onder deA20in
Schiedam
overleven. Mensen zijn niet gewend plekken te respecteren die
er van oudsher om bekend staan dat een blind paard er geen
schade kan aanrichten.
Die overweging was medebepalend bij de materiaalkeuze
voor het tegeltableau van Brigitte Bot in het spoorwegviaduct
aan de 's-Gravelandseweg in Schiedam. Tot mei dit jaar was
dat ook zo'n notoir stukje niemandsland. Het beton werd ge
bruikt als reclamezuil en volgeplakt met eindeloze reeksen
eentonige posters die een dansfeest of een rommelmarkt aan
kondigden. Een naargeestige omgeving. Driejaar geleden be
sloot de gemeenteraad dat het zo niet langer kon. Automobilis
ten die langs deze weg Schiedam binnenkwamen, kregen een
heel verkeerde indruk van de stad. Een opknapbeurt was drin
gend nodig. Kunstenares Brigitte Bot trok de stoute schoenen
aan en meldde zich op het stadskantoor met een voorstel.
De metamorfose zat ai jaren in haar hoofd. Telkens als zij de
doorgang onder het spoor passeerde, voelde ze de neiging de
boel eens grondig onderhanden te nemen. Bot wist haar enga
gement op het stadskantoor zo overtuigend te verwoorden, dat
ze een budget kreeg toegekend om het tunneltje naar eigen
inzicht een facelift te geven.
Schilderingen op de wanden aanbrengen leek haar geen
goed idee: op die plek was dat vragen om vandalisme. „Het
moet een bestendig kunstwerk worden," had zij al besloten. En
welk materiaal leende zich daar beter voor dan tegels? Tegels
zijn super duurzaam. In het straatbeeld hebben ze bewezen dat
ze eeuwen mee kunnen." De constructie aan de 's-Grave-
landseweg bleek bovendien een uitstekende ondergrond voor
een tegeltableau. Bot: „De betonnen staanders boden genoeg
ruimte en in de vlakverdeling zat een mooi ritme. De ideale
achtergrond om een verhaal te vertellen." ProRail bleek bereid
het groot onderhoud aan het viaduct, dat voor 2015 stond ge
pland, naar voren te halen. Daardoor kon Bot aan de slag op
een schone ondergrond en in een frisgeschilderde omgeving.
De medewerking van de spoorbeheerder had als extra voor
deel dat de reinigings- en schiiderkosten niet op het budget
van de kunstenares drukten.
Als entree van de stad, moest het viaduct met zijn tegel
tableau natuurlijk een Schiedams verhaal vertellen. Bot koos
niet voor de vertrouwde thema's molens en jenever, maar zocht
haar onderwerp in een combinatie van geografie en geschie
denis. „In het Nationaal Archief vond ik een prachtige histori
sche kaart van Schiedam. De kaart werd tussen 1610 en 1615
vervaardigd door Floris Balthasar van Berckenrode en zijn zoon
Balthasar Florisz. Nauwelijks groter dan een Azf'tje, maar onge
looflijk mooi van kleur, met aanduidingen die nu nog bestaan in
de namen van wijken zoals Nieuwland, Kethel en Vijfsluizen."
Deze kaart werd de basis voor de voorstelling op het tableau.
Bot liet de originele kaart, een handingekleurde kopergravure-
druk op perkament van 41 bij 31 centimeter, op hoge resolutie
digitaliseren en koos daaruit voor het tableau geschikte frag
menten. Voor de verwerking zorgde MaatWerkTegels in Utrecht,
dat een eigen, ambachtelijke methode heeft ontwikkeld om
voorstellingen op tegels te branden zonder verlies van kleur en
diepte in de voorstelling. Resultaat: tegels waarop de structuur
van het perkament zeifs na uitvergroting tot een factor 100 nog
duidelijk zichtbaar en bijna voelbaar is. Ze werden gebakken bij
een temperatuur van zo'n duizend graden. „Dit materiaal is zo
hard, datje er een sleutel overheen kunt halen zonder krassen
te maken. De kleuren vervagen ook niet."
Het kunstwerk in het viaduct bestaat uit 8.000 van deze ul-
traduurzame tegels, die samen een oppervlakte van 345 vier
kante meter beslaan. Drieduizend tegels (110 vierkante meter)
werden voorzien van fragmenten van de kaart van Van Berc
kenrode - de overige tegels bleven blanco. Het "verhaal van
Schiedam" aan de hand van de kaart wordt verteld op 24 vlak
ken van circa één meter vijftig bij één meter vijftig. Deze tegel
wanden met de voorstellingen van de Van Berckenrodes bevin
den zich in het fiets- en voetgangersgedeelte. Ze kunnen daar
in alle rust van nabij worden bekeken. Om passerende automo
bilisten niet af te leiden, werden in de tunnelgedeeltes voor het
snelverkeer tegen een witte achtergrond andere, meer rustge
vende tableaus aangebracht: kleurige lijnen die een golvende
beweging vertonen. „Een verwijzing naar de relatie tussen
Schiedam en het water," legt Bot uit. „De stad is immers ont
staan op een dam in de Schie."
Achtduizend tegels in de juiste volgorde aanbrengen op 24
verschillende vlakken is een gigantische puzzel. Bot bedacht
een sluitend systeem om de tegels te coderen, zodat de tegel
zetter ze vlot en foutloos kon verwerken. De kunstenares hield
zelf toezicht op het werk. „Ik stond er twee maanden lang elke
dag vanaf zeven uur 's morgens. Ik wilde er persoonlijk op toe
zien dat het allemaal goed verliep. Het project was zo ongeveer
mijn kindje geworden." De ervaring van veertien jaar werken op
een architectenbureau kwam haar in deze begeleidingsfase
goed van pas.
Brigitte Bot, die het modelrecht heeft aangevraagd voor het
gebruik van historische kaarten in de buitenruimte, denkt na de
vele lovende reacties op haar tegeltableau in Schiedam na over
een vervolgproject. Concrete plannen heeft zij nog niet. Zij con
stateert wel dat het in haar directe omgeving niet aan viaduc
ten ontbreekt die een opknapbeurt verdienen. „Mochten Vlaar-
dingen en Schiedam besluiten daar iets mee te doen, dan zou
ik willen pleiten voor een zekere uniformiteit. Daarmee bedoel
ik niet een herhaling van zetten, ik heb het dan over een sa
menhangend verhaal. Bij toekomstige viaducten - denk aan de
A4 en de Blankenburgtunnel - zou het verstandig zijn kunste
naars al in de ontwerpfase in te schakelen. Vanaf het begin
meedenken over de uitvoering is veel goedkoper dan de zaak
later aankleden." M
15
