HOOQH E ÈM PA A D SCI
Sï®S 1937
Hl
-iV
mm
1
M">is 31
Collectie Hoog
heemraadschap
van Delfland;
Foto Arie
Wapenaar
»tt ri -wr a »-
DITGEMAALISTEP VERVANGING VAN HET STOOMGEMAAL VAN DEP
ÜOES-rPACHTENS BESLUIT DEP VEREENIGDE VERGADERING VAN
DELFLAND DDT TUNI 1033 GESTICHT ONDER LEIDING VAN DEN
HOOFDINGENIEUP VAN DELFLAND'l!>A*GKOLFF* DE PLECHTIGE
OPENING IS GESCHIED DCODZIJNE EXCELLENTIE DEN MINISTER
VAN WATERSTAAT JtüHGOOA-VAN LIDTH DE JEUDE OP6 ME I I037-
WOO-BARON VAN VOORST TOT VOOPST'DIJKGPAAFO M VAN DEP SCHALK*
MÏ'SOVAN DEN BE RGEI'MÏ-GVAN BARENO^ ICT A OUARLES VAN UFFORD'
FiOOGHEEMRADENrMRDL-TH FT-A-DOLK'SECPETARIS-RENTME E STER*
Kunstminnende Musislezers verwachten
met bovenstaande titel wellicht een be
schouwing over een vergeten creatie van
een Schiedams kunstenaar. Het woord
kunstwerk heeft echter nog een tweede
betekenis en wel die van een waterstaat
kundig bouwwerk. In dit geval het rond
1970 gesloopte dieselgemaal Van der
Schalk dat in 1935-1936 aan de Maasdijk
gebouwd werd, net ten oosten van het
oude sluiscomplex van de Vijfsluizen.
Naast foto's en een serie bouwtekenin
gen rest van dit gemaal, ooit de trots van
het Hoogheemraadschap Delfland, niets
meer dan de hier getoonde bronzen
gedenkplaat. Op 8 mei 1937 stelde de
minister van Waterstaat, jhr.ir. O.C.A.
van Lidth de Jeude, onder grote belang
stelling het gemaal in gebruik.
De plaquette past wat de tekst betreft volle
dig in de traditie van de vermelding van be
trokken hoogwaardigheidsbekleders en de
verantwoordelijke organisatie. De uitvoering
sluit qua typografie en uitvoering beter aan bij
zijn tijd en het gemaal zelf, dat aanschurkt te
gen de heersende 'Nieuwe Zakelijkheid'. Het
Hoogheemraadschap zou zichzelf echter niet
zijn geweest als het (Beiers-Henegouwse)
wapen ontbrak. Zoals de tekst vermeldt, ver
ving het naar de Schiedamse hoogheemraad
J.M. van der Schalk vernoemde gemaal het
uit 1864 daterende stoomgemaal Van der
Goes. Een in 1929 aangestelde onderzoeks
commissie had in 1931 geconcludeerd dat de
boezembemaling van Delfland ernstig te wen
sen overliet en dat ingrijpen noodzakelijk was.
Het Hoogheemraadschap onderkende de ur
gentie en besloot tot planvorming, die twee
jaar later gereed was. De aanvankelijke kos
tenraming van fl.900.000,- bleek zeer ruim ge
nomen. Een handje geholpen door de econo
mische crisis, die grondstoffen en arbeid aan
zienlijk goedkoper hadden gemaakt, kon in
1935 voor minder dan de helft worden aanbe
steed. Deskundigen van de bovenste plank
werden ingeschakeld om bij het ontwerp te
adviseren, waaronder prof.dr. J.C. Dijxhoorn,
een autoriteit op gebied van de machinebouw
en motoren. Ir. Kolff, Delflands hoofdingeni
eur, coördineerde het gehele ontwerp- en
bouwproces, wat hem bij oplevering een offi
cierschap in de orde van Oranje Nassau ople
verde. Het was dan ook niet niks. Het gemaal
had een bemalingscapaciteit van 800 m3 per
minuut, die bij ernstige regenval kon worden
opgevoerd tot 900 1713. De Schiedamsche
Courant berichtte bij de eerste proefbemaling
daarover in 1936 als volgt: '....evenveel als er
in het Sportfondsenbad gaat!'. De bouw be
gon in april 1935 en had grote invloed op de
omgeving. De doorgaande weg over de
Vijfsluizen werd met een lus omgelegd en ten
behoeve van de aanvoer van bouwmaterialen
werd een spoorlijntje aangelegd. Het nog
steeds bestaande aannemingsbedrijf F. Bijl uit
Kethel tekende voor het door Herman van der
Kloot Meijburg ontworpen opgaande werk,
terwijl het ondergrondse werk door Christiani
en Nielsen's Gewapend Beton Maatschappij
uit Den Haag voor zijn rekening werd geno
men. De ziel van het gemaal, de bemalingsin
stallatie, werd door het Twentse Werkspoor
geleverd, waarvan nog prachtige foto's be
waard zijn. Tijdens de oorlogsjaren behoefden
de machines een technische aanpassing. De
aanvoer van stookolie stokte en er moest
noodgedwongen worden overgegaan op een
elektrische bemaling. In 1942 werden daartoe,
eveneens door Werkspoor, elektromotoren
geplaatst en een transformatorhuisje ge
bouwd. Na de oorlog werd de oude situatie
hersteld. De olie werd met schepen in de
Vijfsluizerhaven aangevoerd en door middel
van een buizenstelsel in reservoirs gepompt.
Deze tanks (ketels) waren afkomstig van het
oude stoomgemaal en door de firma Van Hat-
tem uit Schiedam geschikt gemaakt voor her
gebruik. Hoe groot de loftuitingen ook waren,
heel lang heeft het gemaal niet gefunctio
neerd. In 1962 hield het uitwateren op de rivier
tijdelijk en kort daarop definitief op. De aan
leg van de Beneluxtunnel maar vooral de re
organisatie van de boezembemaling beteken
de het einde van het dieselgemaal. Het defti
ge gezelschap dat in 1937 bij de ingebruikna
me aanwezig was, had daar ongetwijfeld heel
andere verwachtingen bij.
