Dagblad voor Schiedam en Omstreken.
32ste Jaargang.
Zaterdag 27 Februari 1909.
No. 934».
TWEEDE BLAD.
Staatsbemoeiing en het klein
bedrijf in Oosteurijk-Hongarije.
Gemengd Nieuws.
- -
ABONNEMENTSPRIJS:
Dit blad verschijnt dagelijks, uitgezonderd Zon- en Feestdagen, en
°s i Schiedam Per maanden ƒ1.35, per maand 45 cent en per
eeA*f cent. Franco per post door geheel Nederland 2.per kwartaal.
Afzonderlijke nummers 2 cent.
^!)(^nnemfrl'en worden dagelijks aangenomen aan ons BureauBoter-
stiaat oU en bij alle Boekhandelaren, Postdirecteuren en Brievengaarders.
BureauB0TER8TRAAT 50.
PRIJS DER ADVERTENTIëN:
Van 16 regels 0.92 met inbegrip van bewijsnummer.
Elke regel daarboven 15 cent.
Driemaal plaatsen wordt tweemaal berekend.
Ingezonden mededeelingen 25 cent per regel.
Voor herhaaldelijk advertêeren worden uiterst bil
lijke overeenkomsten aangegaan.
Telefoonnummer 85. Postbus no. 39.
ii.
Als direct gevolg hiervan was een nauwkeu-
1'ge studie van ieder vak in zijn eigen geschie
denis noodig. En daaruit bleek, dat ook hier in
bijna, alle vakken de slechte methode zich
baan gebroken had, om ten koste van de
kwaliteit der goederen, en ten koste
vari d o uitvoering, alles zoo goedkoop (doch
slecht) te maken als mogelijk was. Dat hierdoor
a's van zelf het vak ten gronde gericht moest
worden, begrepen de vaklieden, voor het grootste
gtdeelfe ten minste, met, in hun strijd om het
bestaan.
Bij de besprekingen, welke van den beginne
af met de Middenstanders gehouden werden, werd
er dan ook door de ambtenaren van het Gewer-
beforderungsamt voortdurend op gewezen, dat
gebroken moest worden met dit bederfssysteem,
dat iedere middenstander zich moest doordringen
v«n de overtuiging„Dat e e r 1 ij k e arbeid
eert' Toen eenmaal die overtuiging had door
gewerkt, begon men den kunstsmaak te ontwik-
kmen, en de middenstanders tevens vertrouwd
te niaktn met de behandeling van nieuwe tech
nische hulpmiddelen. Wat vooral hieruij sp-r.'s
aandacht trok, was het feit, dat meti voortdurend
er op bedacht was, om den middenstander er op
te wv zen, dat de machines niet mochten dienen
om liet artikel in de eerste en eenige plaats
goedkooper te kunnen leveren, doch voornamelijk
om de machine te doen strekken om het han
denwerk aan te vullen en zoo noodig te volmaken,
of het omgekeerde te doen geschieden.
Mtester-cursussen werden georganiseerd, waar-
bi] men, net als in Duitschiand, verschillende
leeruren voor één cursus nam, dus voor ieder
oofdvak zoo mogelijk een specialiteit, doch de
geheele leiding van den cursus en het geheele
on du wijs één man gaf, en nog wel in de meeste
'gevallen een man, die voordien zelf, tot dat
vak behoorde. j
Men hereikt daarmee in Oostenrijk, dat de
gcleelc cursus wordt geleid volgens één begin-
waardoor de mogelijkheid is buitengesloten,
at de eene leeraar door zijn verkeerde leerme
thode dikwijls bederft, wat de andere leeraar
tot stand bracht. En bovendien is het vertrouwen
van den middenstander in zijn vakgenoot, die
ombuigend bewijst, in alles een meester te zijn,
rtri e rooter dan in een leeraar, die alleen theo
retisch op de hoogte van een of ander onderdeel
yaarvan is.
"V oor het jongere geslacht zijn allerwegen door
et particulier initiatief kostelooze vakscholen op
gericht, gesteund door den staat. Die steun wordt
zóó ruim gegeven, dat de leerlingen zonder be
zwaar voor de ouders de lessen kunnen volgen.
Men weet, dat ,ook hier te lande menigmaal de
noodzakelijkheid dat de jongens wat moeten thuis
brengen, den ouders belet hen naar een vakschool
te zenden of bij een patroon in de leer te laten
gaan. In Oostenrijk ontvangen de leerlingen bij
geregeld schoolbezoek eene toelage, welke gelijk
siaat met, of overtreft het bedrag, dat de jongen
ais loopjongen zou kunnen verdienen.
Om allerwegen bekendheid te geven aan deze
opleiiingsmethode, wordt door de Gewerbeför-
derungs-Instituten geregeld eens per jaar een
plaats (rijke tentoonstelling georganiseerd van voor
werpen, door leerlingen vervaardigd. Van ieder
instituut worden de bekroonde voorwerpen ver
zameld, die dan het CentTaal Instituut te Wee-
nen dienen, om zoo noodig wijzigingen in de
leerptannen aan te brengen.
Een der voornaamste middelen om de organi
satie- en coöperatiegeest onder den middenstand
te verbreiden en te versterken, zijn nog de op-
leidirrgscursussen, welke door de instituten ge
organiseerd zijn, om de leden, die daarvoor in
aanmerking komen, op te leiden tot bestuursleden
aan coöperatieve vereenigingen. i t
De jesultaten van gebrekkig beheer, ontstaan
door onkunde, deed de overheid daar te lande
besluiten, deze methode te doen volgen. En met
uitstekend succes.
Na sprekers rede, kwam opnieuw een serie
lichtoeelden op het doek; nu afbeeldingen van
voorwerpen, door verschillende takken van nij
verheid vervaardigd, voorwerpen, getuigend van
goeden en slechten smaak, constructie en uit
voering; jen slotte eenige overzichistabellen van
hetgeen de vakcursussen prestoeren, en foto's,
de vakcursussen betreffende.
Het credietvraagstuk.
Na de pauze behandelde dr. Nou wens dit on
derwerp in het tweede gedeelte van zijn voor
dracht, na vooraf bijzonderheden te hebben me
degedeeld over eenige crediet-coöperaties.
Ten eerste de Werkgenossenschaft te Linz (tim
merlieden). Door 17 timmerlieden, met 130
knechts, werd tot samenwerking besloten. Het
Jcwerbeförderungsamt verleende een subsidie van
70.000 kronen voor het aanschaffen van machi-
utiieèr. en de Landesausschusz gaf 3000 kronen
roei grond stof fenaankoop. Dank zij den machi-
nes doet men thans in 1 uur wat anders 14
dagm duurt. I
Een ander voorbeeld ontleende spreker aan
de iilein-.ndustrie van ijzerwaren te Fulpmes. In
ISO'' besloten 18 patroons aldaar tot gemeenschap-
pelijlen aankoop van grondstoffen. Den 22sten
August.-s 1899 werd de vakschool geopend, waar
van. in 1872 de oprichting aan de regeering was
voorgesteld. De staat schonk hiervoor een bijdrage
van 12 000 kronen.
i'hans telt deze organisatie 108 leden, terwijl
de omzet 1.442.478 kronen bedraagt.
Omtrent de crediet-coöperatie deelde spreker
ten sritte de volgende mede:
Bestonden er in 1873 nog slechts 142 crediet-
vereenigingen, in 1902 waren er 6107 en thans
zijn er niet minder dan 8543. Hiervan zijn er
5962 volgens het systeem Raiffeisen of meer
bepaald boerenleenbanken en 2515 volgens Schut-
ze-Del itsch, 0f meer bepaald Middenatandscrediet-
baj kon.
Het eigen kapitaal dier vereenigingen is
29.627 000 kronen en het vreemd kapitaal daar
enboven 36.264.000 kronen.
Uit de gegevens van 400 credietvereenigingen,
aangesloten bij. den Schulze-Delitschbond, b.ijkt,
dat zij tot een bedrag van 544.542.678 kronen
credlet verleenden. Gemiddeld was de crediet-
veiaeening van elke vereeniging ongeveer 1.500.000
kronen en voor elk lid ongeveer 3000 kronen.
Na het tweede deel der voordracht van dr.
Nouwens werden wederom lichtbeelden gepro
jecteerd; deze betrekking hebbend op de coöpe
ratie, o.a. foto's van gemeenschappelijke werk
plaatsen, machines, enz., alsook eenige platen,
het crriietwezen betreffend, waarbij een over-
ziehtkaart van verschillende machines, door clen
staal, verstrekt, en een tabel van het bedrag der
crehetverleening. i
Pra tische voorbeelden van mid-
denstandsorganisatie en
coöperatie.
Daarover sprak hierna de heer Meuwsen in
lo t tweede gedeelte van zjjn voordracht.
Een van de eenvoudigste voorbeelden van 't
cc reratief leven in Oostenrijk vindt men b?'
de schoenmakers. Ook daar had de con
currentie van het grootbedrijf, gepaard aan een
bijna ongelimiteerd kapitaal, dit vak ernstig ach
teruit doen gaan. Nieuw werk kwam bij, hooge
uitzondering hun winkels of werkplaatsen bin
nen: het werd ten slotte alleen lapwerk, dat
men hun opdroeg. i j
Zoo ging dat ook in Gratz, waar een jaar,
nadir door de regeering het Klein-Gewerbewesen
werd .ngesteld (1903), de toestand van Gewerbe-
förderungs-Institut zich er mee ging bemoeien.
De oprichting van een coöperatieve inkoops-
vereeniging van grondstoffen bleek allereerst nood
zakelijk. Op zeer bescheiden voet begonnen, heeft
deze vereeniging thans een eigen lokaal, waarin
de leden al hun grondstoffen tegen den kosten-
den prijs kunnen bekomen; ook fournituren, lees
ten en alles wat tot het schoenmakersbedrijf be
hoort.
Het beste bewijs voor het nut van deze coö
peratie kan bl(jken uit het laatste veTslag van
den Rijks Revisor, waarin vermeld wordt, dat
op 31 December 1907 het ledental 155 was. Hoe
belangrijk dit is, kan men nagaan, indien men
weet, dat Graz een stad is met ongeveer 125.000
inwoners. t.("
De groote brand te Leiden. Nog
wordt het volgende gemeld omtrent de gevolgen
van den grooten brand van Donderdagavond door
de firma Clos en Leembruggen»Maatregelen
zullen worden getroffen, dat de zaken in de twee
andere fabrieken van de firma zullen worden
voortgezet en het personeel der verbrande daarin
zal worden ondergebracht, zoodat er geen buiten
gewone maatregelen van buiten uit zullen behoe
ven te worden genomen en geen werkloosheid het
gevolg zal zjjn. De schade wordt door de firma
op 3 k 4 ton geschat.
Een melkwagen ontvreemd. Een
melkwagen, geladen met flesschen melk, is gister
morgen op de Prins Hendrikkade te Amsterdam
gestolen, en tot op heden met teruggevonden.
Ooievaar. Bjj den landbouwer D., te Fjjnaart,
heeft de ooievaar reeds weder zjjn nest betrokken.
Ontploffin g. Volgens een telegram van
Reuter uit Brussel heeft er Vrijdagnamiddag in de
Buskruitfabriek te Herenhals een ontploffing plaats
gehad, waarbjj twee personen gedood en één doo-
deljjk gewond werd.
De moord b jj Kerkrad e. Men meldt
aan de L. K. nog het volgende omtrent den moord
op L. Kochen te Spekbolzei heide
Maandagavond was het in de zaal van den her
bergier Kocben bal en prjj-dansen. Er was veel
publiek aanwezig, o. m. zekere W Scherp-rs, 28
jaar oud, mijnwerker, geboortig uit de gemeente
GeJdrop. S. scheen dien avond zeer vechtlustig
met iedereen wilde bjj vechten. Zelfs had bij al
meermalen bedreigingen geuit tegen verschillende
personen. Op een gegeven oogenblik werd S. door
den herbergier uit de zaal verwijderd en naar de
trap gebraebt. Zoodra S. onder was en de versla
gene zich ongeveer midden op de trap bevond,
draaide S. zich om en loste twee revolverschoten
in de richting van den herbergier. Een der kogels
drong naast het oog in het hoofd van Kocben, die
onmiddellijk een Ijjk was. Daarna vluchtte de moor
denaar naar zijn kosthuis, den herbergier Th. bij
de Staatsmijn te Terwinselen. Binnenkomende zei
hij tegen den kostbaas»Ik vertrek hier dadelijk,
ik heb in Spekholzerheide een persoon het licht
uitgeblazen met mijn revolver." Eenige minuten
later verliet S. de woning, zeggende»Ik vertrek
naar Duitschiand." Na een half uur kwam de politie
hij den herbergier Th., die aanstond tot de mare
chaussees zeide »Jullie komen zeker oan den moor
denaar te pakken te krijgen doch hij is al ver
trokken, zeggende Ik ga naar Duitschiand."
Alles werd door de politie in het werk gesteld
om de moordenaar in handen te krijgen, doch ner
gens is meer een spoor van hem kunnen worden
ontdekt.
Omstreeks 11 uur Maandagavond heeft iemand
op den weg naar Bleyerheide aan een voorbij
ganger gevraagd Wanneer vertrekt de laatste
trein naar Aken 7" Waarop geantwoord werd
»Juist om twaalf uur." De onbekende, vermoe
delijk S., antwoorde toen »Dan moet ik nog eens
gauw naar Aken gaan.
Ontploffing en brand. Woensdagmor
gen omstreeks 3£ uur ontstond een begin tan
brand, gepaard gaande met een ontploffing in de
danszaal van Chr. Hujjnen, wonende Plenkert, te
Valkenburg. Eén der muren is van onder een
tiental meters tegen den grond geworpen, terwjjl
in de andere muren verschillende scheuren en
barsten zijn te bespeuren. Een streep van één
meter breedte ongeveer, loopende over de geheele
lengte van den zaalvloer, is min of meer door den
brand beschadigd. Het vermoeden bestaat, dat
een ontplofbare stof, b.v. napbta of benzine, daar
is neergeworpen, z lodat kwaadwilligheid in het
spel schijnt te zjjn de dader is onbekend. De
deur, die toegang geeft tot den kelder, vanwaar
men door een luik ir. de zaal kan komen, stond
open, blijkbaar met geweid geopend. De gebou
wen en de meubels zijn verzekerd. De maré-
chaussée doet onderzoek.
Een ouderwetsche Limhutgsche
verkiezing- Nu in de pers heen en weer
geschreven wordt over ongewenschte practjjken bjj
verkiezingen in Limburg's Zuiden, wil een lezer
van de »Tjjd" eens vertellen, hoe dat voor een vijf
en twintig jaar toeging.
In het district Venlo was er een verkiezing
voor een lid der Staten uitgeschreven. Eén kon
slechts de gelukkige zjju, maar ongelukkig waren
er twee candidaten, beide menschen van aanzien,
van stand en van geld. Van beide zjjden zag men
wel in, dat de kiezers sbewerkt" moesten worden
en de candidaten-zelf gingen toen nog niet aden
boer" op, maar van weerszijden traden agenten
op, bedienden, vrienden, kennissen, welbespraakt
en welbekend bg de kiezers, ruim voorzien van
geld. En 't geschiedde eens daags, dat de twee
agenien der twee candidaten in een groot dorp
gezien werden, ijverig de kiezers bezoekende en
besprekende. Tot ze elkander troffen in de hoofd-
herberg, waar de ^compagnie" van 't dorp bjjeen
zat en vele kiezers te zamen geloopen waren, tuk
op de gulheid der agenten en benieuwd, wat bei
der breedsprakigheid ook daar te berde zou bren
gen. Men verwachtte een meestertornooi en de
molenaar-kerkmeester gaf ons den goeden raad
sbleef nog get heej, dan gee huurt nog es préke
en drink och den boek vol beer". En het feest
begonHet bier werd in groote potten binnen
gebracht. de sigaren werden uitgedeeld en ver
dwenen ook al in de wjjde zakken van menigen
kiezer.
Beide agenten trakteerden in goede harmonie
en prezen heel netjes ieder op zjjn beurt hun
candidaat aaD. Men dronk lastig, maar omdat beide
sprekers even rad van tong waren, kwam men
niets verder. Echter zou de gladste der twee een
coup d'éial wagen, waarmede hjj den anderen
verpletteren zou en het volks in eens tot zich
trekken. Hjj kende den invloed van den molenaar
kerkmeester, wiens woord zoo gewaardeerd werd,
omdat hjj zoo wjjs was.
Onder algemeen gejuich beklom een der agen
ten een stoet en na een korte, krachtige inleiding
sloeg hjj de vergaderde menigte voor, om te vra
gen, wien zjj naar de Prov. Staten, naar Maas
tricht zouden zenden, aan dea molenaar-kerk
meester en dat men zich aan diens raad zou
houden.
Ook de agent der tegenpartij legde zich daarbjj
neer.
Er ontstond een plechtige stilte I De molenaar
stond op en slingerde de volgende wijze woorden
tusschen de luisterende kiezersn't Ik mich gans
egaal, wie van de twee heere eens in 't jaor geit
ète bie de Governeur in Maastricht." Dat zeide hg
en alles juichte op in vlammende vroolgkheid, om
de grappige wjj^heid vau de boeren Solon en
den volgenden dag koos ieder naar zjjn eigen zin-
Be handeling van gloeikousjes; Bij 't
uitnemen van een gloeikous uit 't kartonnen doosje
anoét men deze nooit aan 't oog van asbest beet-
paznen, daar dit gemakkelijk afbreekt; men moet
eerder trachten de gloeikous uit 't doosje op de
hand te schudden. Ook is in 't algemeen nog
te wéinig bekend, dat men een met jbollodium
behandelde gloeikous niet drukken mag; elke in
druk of knik geeft na 't aansteken een scheur,
't A'branden moet, zoo mogeljjk, gebeuren vóór
men de gloeikous op den brander zet, daar 't
maar al te dikwijls voorkomt, dat bij; 't afbranden
oii den brander, de kous op de plaats, waar zij
tegen den branderkop aanligt, niet goed afbrandt,
waardoor de kous aan den branderkop gaat kle
ven, waardoor belet wordt 't latei in elkaai
krimpen van de kous, ten gevolge waarvan de
kous onvermijdelijk moet scheuien. \erder mJet
men, na de kous op den brander gezet te heb
ben, nooit verzuimen 't licht eenigen tijd zonder
glas te laten bramden, omdat daardoor de kous
min of meer gehard wordt, zoodat de kans van
beschadigen bij 't opzetten van 't glas minder
woidt. Ook is dikwijls 't eerste aansteken, van
boveiiaf door 't glas, voor de kous gevaarlijk
wil men zeker gaan, dan draait men 't licht
nadat 't eenigen tijd zonder, glas gebrand heeft,
neer, zet dan 't glas op, waarn,a men de kraan
