Dagblad voor Schiedam Omstreken.
33ste Jaargang.
Zaterdag 27 Augustus 1910.
No. 9800.
EERSTE BLAD.
Officieele berichten.
Kennisgeving.
Kennisgeving.
Electrische Centrales.
Buitenlandsch Nieuws.
ABONNEMENTSPRIJS:
Dïi blad verschijnt dagelijks, uitgezonderd Zon- en Feestdagen, en
kost voo* Schiedam per 3 maanden f 1.35, per maand 45 cent en per
week 10 cent. Franco per post door geheel Nederland 2 per kwartaal.
Afzonderlijke nummers 2 cent.
Abonnementen worden dagelijks aangenomen aan ons Bureau: Boter-
straat 50 en bjj alle.Boekhandelaren, Postdirecteuren en Brievengaarders.
Bureau BOTERSTIIAAT 50.
Dit nummer
bladen en een
Zondagsblad.
bestaat nit twee
Geïllnsfreerd
Burgemeester en Wethouders van Schiedam,
brengen ter kennis van de ingezetenen, dat op
Woensdag 31 Augustus a.s. den verjaardag van
H. M. de Koningin
a. de Bureaux ten Raadhuize, het Archief,
alsmede het Museum gesloten zullen zijn en het
Bureau van den Burgerlijken Stand (School
straat 12) slechts geopend zal zijn van des 's mid
dags 12-421/2 uur;
b. de Nassaustraat van 's namiddags 13 uur
®n de Lange Nieuwstraat en de Tuinlaan van
s namiddags 36 uur voor het verkeer met rij
en voertuigen zullen worden afgesloten
c. de Plantage (het plantsoen) van 's namid
dags 3—6 uur gesloten zal zijn
d. ten 1 ure de bruggen en sluizen voor het
Scheepvaartverkeer zullen worden gesloten en de
Pont in de Buitenhaven zal worden stilgelegd.
Schiedam, 26 Augustus 1910.
Burgemeester en Wethouders voornoemd,
M. A. BRANTS.
De Secretaris,
v. LUIK, L. S.
PRIJS DER ADVERTENTIëN!
-6 regels ƒ0.92 met inbegrip van bewijsnummer.
Van 1-
Elke regel daarbóven 15 cent.
Driemaal plaatsen wordt tweemaal berekend.
Ingezonden mededeelingen 25 cent per regel.
Voorherhaaldelgk adverteeren worden uiterst bik
1ke overeenkomsten aangegaan.
Telefoonnummer 85. Postbus no. 39.
Burgemeester en Wethouders van Schiedam,
j^engt ter algemeene kennis dat op Maandag en
insdag a.s. ter Secretarie verkrijgbaar zijn toe
8angskaarten voor de bezichtiging"van de Stads
boekerij op Vrydag 2 en Zaterdag 3 Septem-
°er a.s, des middags tusschen 2 en 4 uur.
Schiedam, 27 Augustus 1910.
Burgemeester en Wethouders voornoemd
M. A. BRANTS.
De Secretaris.
v. LUIK, L. S.
«Eleetriciteit is het licht der toekomst" zeide
b en een kwart eeuw geleden, toen de eerste
°og- en gloeilampen in Nederland hunne intree
eden, en weinig vermoedde men met welke
^onie dit woord zou bewaarheid worden, want
to °i Sleeds de electricileit hare hoop op de
sl h°raSt' Groote triomfen heeft de electricileit
kir?ts daar kunnen vieren, waar zij door de
acht van watervallen of snelstroomende rivie-
van ëri°edkoop kon worden opgewekt ten dienste
en k electn>chemische industrie (aluminium-
carb0^61^1*0^6' de vervaardlging van calcium-
enz I60' natron' en chloor> nitraat uit lucht,
o en verder om als hooggespannen stroom
ve,.^n afstand gezonden te worden voor de
ichting en om motoren te drijven.
dus^landeu met veel snelstroomend water zal
hen k eleetriciteit het best tot haar recht kun-
land riCn' V00ral wanneer daarenboven in zoo'n
zoodat petroleum en de steenkool duur zijn,
hoe p. f electl"isch licht en de electromotor
gemakkelijker kunnen concurreeren.
de NlïSelyk laud 1S Be«e^h- Gelegen aan
grootp l dei' Alpen ontvahgt het van daal
den p.. eveelheden stroomend water, die door
hieren1Jn de Donau afSeleid wordentallcoze
°°i*zahp 01nien er natuurlijke reservoirs en ver-
^oeiinJ1 C?n- onvGi^00^dG en gelijkmatige af-
behalve h m d6n Wiuter' verder heeft Be«ei'eh
geeh bran^ff6" -en 6en paar kolen81'oeven
steenkoo'l n ln den bodem en moet de
u'tgevoP,vi 61 V'ÏD Lotliaringen en uit Bohemen
leum dno,- Z°'611 1,611 slotte is de petro-
2eer duur h00ge beschermende rechten er
Er
Van e!! 6en reden' om bij de bespreking
verder t Van alSemeene" aard eens
bhidstrrerT ',ken dan hitsluitend binnen de
door vpJZf-n,:- men verkriJgt namelijk allicht
Vl'ijeren "nu- met den toestand buitenaf een
men is i 1 °P dea toestand in eigen land en
te spiegelen 6 gelegenbeid zicd aan een ander
bering d^00,!d.!acht Seh°nden op de jaarverga-
Beijersche gas- en wateringenieurs
is nu onlangs aangaande deze kwestie o.a. het
volgende ter sprake gebracht
De gedachte om door waterkracht den elec-
trischen stroom op te wekken en voor een uit
gestrekt gebied toegankelijk te maken heeft
voor het groote publiek iets buitengewoon be
koorlijks, het is een tooverwoord waarmede men
den kwaden naam der eleetriciteit van te duur
te zijn hoopt weg te nemen haar voor de be
volking van het platteland toegankelijk te ma
ken en vooral in arme streken de kleine indus
trie door goedkoope beweegkracht vooruit te
helpenmen vindt dan ook zeowel in de pers
als in regeeringskringen belangstelling en on
dersteuning voor deze gedachte. Oorspronkelijk
scheen de Beijersche regeering slechts voor hare
eigen doeleinden, namelijk het electriscn bedrijf
der Staatssporen, zich van liet bezit van water
krachten te willen verzekeren, maar tegenwoordig
treedt dit gezichtspunt op den achtergrond
tegenover den aandrang, die uitgaat van groote
Duitsche en vooral Beijersche firma's om zoo
veel en zoo snel mogelijk nieuwe centrales te
bouwen, die zoowel met waterkracht als met
stoom gedreven zullen worden. De groote platte
lands-centrales, die onder medewerking der
Regeering in den vorm van maatschappijen met
de gemeenten tot aandeellioudsters worden
opgericht, moeten langzamerhand niet slechts
het platteland met een net van leidingen be
dekken, maar men wil ook trachten stroom te
leveren aan de steden. Voorloopig wil men de
wateikiacht van de Lech gebruiken om Middel-
Fianken tot Bayreuth van stroom te voorzien,
het Walchenseeprojekt heeft op het oog voor
loopig ^3000, daarna 56000 paardekrachten
beschikbaar te maken uit waterkracht en de
bouw van centrales met stoombcdrijf wordt
vooibeieid iu de Rijnpaltz en bij de kolenmijnen
van Penzberg en Stockheim.
Ongetwijfeld zijn deze plannen van groote
beteekenis voor het land en zal het werkelijk
in vele gevallen mogelijk zijn electrischen stroom
goedkooper te leveren dan in verspreide kleine
centrales het geval is, maar er is eene keer
zijde. len eerste is men ondanks deze plannen
het er over eens, dat de behoefte van het platte
land aan electrischen stroom zeer gering is, en
ten tweede bedenke men, dat achter de schermen
de groote electriciteitsfirma's zitten, dat wil
zeggen het grootkapitaal, en dit is het er in de
eerste plaats om te doen vele en groote centrales
te bouwen. Verschillende berichten in de kran
ten omtrent bestaande ondernemingen toonen
reeds aan, hoe groote voorzichtigheid hier ge
boden is. Het verslag van de algemeene verga
dering der plattelands-centrale Derenburg i/Harz
veimeldt, dat tot dekking der schulden de
betrokken gemeenten f900.000 hebben moeten
bijpassen en de centrale zelve nog eens dit
bedrag. De provinciale Kamer van Landbouw in
Silezie waarschuwt tegen het algemeene op
richten van dergelijke plattelands-centrales en
diingt aan op voorzichtigheid tegenover de
verlokkendeaanbiedingenderelectricitéitsflrma's,
wien het slechts op het doen van zaken aankomt
het verleenen van concessies voor het leggen
van kabels in provinciale en gemeentelijke we
gen heeft soms in de praktijk gevolgen gehad,
waaraan oorspronkelijk niet gedacht was en dié
een ontwikkeling in andere richting wel eens
belet hebben. Bij de beraadslaging over de op
richting van een gemeenschappelijke plattelands-
centiale vooi de Rijnpaltz is door een hoogstaand
vakman gewaarschuwd tegen overijlingde
onderneming zou slechts rendabel zijn, als de 36
bestaande centrales in de Rijnpaltz zich aan
sloten, maar aangezien deze tezamen 6i millioen
gulden gekost hebben, zou het kapitaal niet op
voorloopig 6, maar op voorloopig 12£ millioen
moeten geraamd worden. Wendt men daaren
tegen den blik naar de gasindustrie in Beijeren,
dan ontwaart men ten eerste een geheele on
wetendheid bij het groote publiek omtrent de
enorme grootte dier industrie en de algemeen
verspreide meening, dat die industrie door de
eleetriciteit, staat verdrongen te wordendeze
zelfde onkunde heerscht ook in regeeringskringen.
Ten tweede bemerkt men, dat bij de gasindus
trie elk tegengewicht ontbreekt tegenover den
mvloed van het grootkapitaal, dat geïnteresseerd
is by de electrotechniekfirma's zooals Schuc-
kert met een kapitaal van 60 millioen gulden
ontbreken ten eenenmale in de gasindustrie, en
de gevolgen blijven niet uit.
De beruchte ministerieele beschikking van 7
October 1903, waarbij het gebruik van gasver
lichting in warenhuizen verboden werd in de
steden, die een electrische centrale hebben, bleef
natuurlijk niet onvermeld in deze voordracht;
trouwens hebben branden in warenhuizen, waarbij
verschillende menschenlevens verloren gingen,
hierop een welsprekend antwoord gegeven.
Niet besproken in deze voordracht, maar voor
Nederlanders belangrijk, zijn de naar onzen
maatstaf zeer hooge gasprijzen in Beijeren. In
München betaalt men 14 cents voor het lichtgas
en 8| cent voor het kookgas, in Neurenberg 11
en 7 cents en Augsburg Wiirzburg 12 en 7 cent
en in andere steden vindt men dezelfde hooge
prijzen; echter zijn deze prijzen niet zoo bijzonder
hoog, vergeleken met den petroleumprijs aldaar.
Uit het bovenstaande blijkt duidelijk, dat zelfs
onder de gunstige omstandigheden, waarin de
eleetriciteit in Beijeren verkeert, zij niet vermag
zicli op gezonde wijze te ontwikkelen, en daarom
behoeft het ons niet te verwonderen, dat in
Nederland met zijne lage prijzen voor gas, steen
kool en petroleum, dit in minstens even groote
mate blijktde resultaten der Nederlandsche
centrales leggen hiervan een duidelijk sprekend
getuigenis af. Om een juist beeld van den toe
stand te verkrijgen, moet men daarbij niet de
resultaten kritiseeren van centrales, die eerst
een paar jaren in dienst zijn, zooals b.v. van
Leiden en Nijmegen, waarvan geen enkele nog
Ir&'o afschrijvingen geheel kan opbrengen, al
worden wel eens bedragen als batig saldo in de
gemeentekas gestort, maar moet men den blik
richten naar oudere centrales in welvarende
steden. De best gestelde centrale in Nederland
nu is die van den Haag en verder bezit Haar
lem, dat ruim twee malen zoo groot is als
Schiedam sedert 6 jaren eene gemeentelijke
centrale. De rentabiliteit der Amsterdamsche
centrale, waaromtrent een onderzoek in gang
is, blijve hier onbesproken.
Verder kan men aannemen, dat voor de ver
gelijking met gas 1 Ms. gas voor verlichting
gelijkstaat met 1 kilowatt electrischen stroom,
als de beste metaaldraad-gloeilampen gebruikt
worden, dat voor motorische kracht 1 M8. gelijk
1£ kilowatt is en voor koken of verwarming
1 Ms. gas met 3 tot 6 kilowatt overeenkomt al
naar de aanwending voor strijken, koken, bra
den of kamerverwarming.
De centrale der residentie is zoo gunstig ge
steld, niet alleen omdat zij aldaar een aanzien
lijk aantal verbruikers heeft, voor wie geld niet
in de eerste plaats in aaumerking komt, maar
ook omdat zij haar bedrijf heeft kunnen aan
vangen met overname der klanten eener reeds
jaren lang bestaande particuliere centrale. Zij
heeft nu in 1908 buiten den stroom aan den
electrischen tram aan particulieren slechts 7°/0
veikocht van de hoeveelheid kubiekmeters gas,
die in dat jaar door de gasfabrieken in den
Haag aan particulieren verkocht werden, d.w.z.
niet meer dan de Schiedamsche gasfabriek af
levert, en zonder de stroomlevering aan den
tram, die meer dan de helft der geheele afleve
ring bedraagt en die verkocht wordt tot een
abnormaal hoogen prijs, omdat de tram in dien
stroomprijs aan de gemeente tevens betaalt voor
het recht om rails in gemeentegrond te hebben,
zou de Haagsche centrale na aftrek van rente
en afschrijvingen nauwelijks in staat zijn om
nog een batig saldo in de gemeentekas te stor
ten. Zij was op het einde van het jaar 1908 na
aftrek van afschrijvingen 2, 6 millioen gulden
schuldig aan de Gemeente.
De centrale van Haarlem, die een zooveel
kleiner arbeidsveld heeft als 's-Gravenhage, komt
zooals begrijpelijk is, jaarlijks tekort, ondanks
de klandisie der Gemeente, die 10% der geheele
levering betrekt voor openbare verlichting en
der Gemeente-Gasfabriek, die zelfs 20% der
geheele stroomlevering betrekt. Het geheele
particuliere verbruik in kilowatts was in 1909
van het particuliere gasverbruik in Haar
lem en was evenveel als de gasfabriek van
Schiedam alleen een daggas verkoopt aan par
ticulieren. Dit bedrijf stond einde 1909 na aftrek
van afschrijvingen voor f700.000 te boek.
Wanneer men zoo voortgaande verschillende
centrales in Nederland onderzoekt naar hunne
bedrijfsresultaten, krijgt men geregeld hetzelfde
beeld voor oogen, namelijk dat voor de groote
massa der bevolking de eleetriciteit geen voor-
deelen van aanbelang te bieden heeft. Dit ziende
kan men een gevoel van wrevel niet onderdruk
ken, dat ook in Nederland provinciale besturen
tegenwoordig hunne medewerking verleenen bij
de projecteering van uitgebreide plattelands
centrales, terwijl nooii iets gedaan is om de
verspreiding der zegeningen van het gas van
uit de steden naar de dorpen en in de dorpen
onderling van regeeringswege te bevorderen,
alhoewel hier met geringe kosten een volksbe
lang gediend had kunnen worden, terwijl elee
triciteit voor 95% der bevolking waardeloos is.
Nederland is dan ook achterlijk in de versprei
ding van gas door onderlinge gasfabrieken en
hier ligt nog een arbeidsveld braak, dat goede
vruchten belooft.
De kunstmatige bevoorrechting der eleetrici
teit heeft behalve de schade, die het nationaal
vermogen lijdt, wanneer kapitaal onrendabel
wordt vastgelegd, nog een tweede nadeel, na
melijk den onvermijdelijken terugslag die ont
staat in de openbare meening, wanneer de
groote verwachtingen omtrent eleetriciteit niet
verwezenlijkt worden, een terugslag, die ongun
stig moet werken op de gezonde ontwikkeling
der eleetriciteit in Nederland. Want dat de
eleetriciteit wel degelijk in de moderne samen
leving een plaats behoort in te nemen, is
onbetwistbaar. Een stad als 's-Gravenhage zou
hare controle niet mogen missen, zelfs wanneer
zij verlies bracht in deplaats van een overschot,
de Gemeente Leiden had ongetwijfeld goede
redenen voor de oprichting eener centrale reeds
met het oog op. de aanwezigheid der universiteit
met liare yele inrichtingen en op het vooruit
zicht van stroomlevering voor trambedrijf;
trouwens is er alle reden voor de verwachting,
dat binnenkort eene werkelijke overwinst door
die centrale gemaakt zal worden. In het alge
meen kan men zeggen in dergelijke kwesties,
dat naast overwegingen van geldelijken aard ook
meer ideëele beschouwingen 'gerechtvaardigd zijn.
Aanvankelijke verliezen mogen ook niet afschrik
ken van een nieuwe onderneming mits men
slechts degelijke redenen heeft om succes te
kunnen verwachten. Een vertrouwbare en steeds
beschikbare gids in dergelijke open vragen is
daarbij het raadplegen van verkregen resultaten
in andere steden van ongeveer gelijke grootte
en levensomstandigheden; daarbij zal men
veiliger varen dan door toe te geven aan ge
voelsuitingen, als daar is de uitspraak, dat
„eleetriciteit even goedkoop als gas is", dat „de
vooruitgang het stichten eener centrale noodig
maakt", en dergelijke meer, die licht op een
dwaalspoor leiden.
PORTUGAL.
Een draadbericht uit Lissabon meldt
Tengevolge van een onderhoud van de generaals
van het garnizoen, den minister van oorlog en de
commandanten der oorlogsvaartuigen in de baai
gemeerd, zijnde verloven en vacantiën opgeschorst
voor den officieren en soldaten van het leger
ter land en ter zee. De oorlogsvaartuigen
hebben bevel gekregen in verschtllende richtingen
te vertrekken. Deze maatregelen verwekken groot
opzien om reden het gerncht loopt, dat de con
servatieven het voornemen zouden hebben wan-
oi delijkheden uit te lokken. De regeering heeft
verschillende andere maatregelen genomen om de
orde te handhaven, die tot heden niet verstoord is.
Al de telegrammen sprekende van de mogelijk
heid van onlusten, zijn door de censuur terug
houden. Volgens sommige personen zoudeiTa1
deze verontrustende tijdingen met 't oog op een
verkiezingsdoel verspreid worden.
SPANJE.
De algemeene staking is geproclameerd door de
fedaratie der werkliedenvereenigingen te Bilbao.
Zij zal Maandag as. een aanvang nemen. Drie
meetings zullen morgen in den loop van den dag
te Bilbao worden gehouden, waarin aan al de
werklieden en beambten mededeeling zal worden
gedaan van het besluit der Federatie.
