EEN ZWERFTOCHT D
R HET BIETENLAND.
■F
lW*Sl
1
m
.jomm
Üffl
ieS*
Jr"
VAN SUIKERBIET TOT
BIETSUIKER.
1 H
Slib»
v
H
i Wmdmmm
v*
DE CAMPAGNE IN VOLLEN GANG.
- flip
1
l -
KW
- t - ii**
HET CENTRUM DER SUIKER
BIETENTEELT.
Het suikerland in het Zuiden.
v. d. B.
II I II II II I I 1 I I i:!ll!l![ll!l!ll!lllll!:illll!i::imi!ll
Haarlemmermeerpolder. Hoe is het land hier
onafzienbaar en WijdDe wegen zijn strakke,
hreede banen, wit langs het blinkende blauw
van vaarten en sloten. Er staan wat boomen
gegroept om een eenzame boerderij, er liggen
wat vriendelijke, nieuwe huisjes langs den
weg, al 't andere te effen, wijd. Links Am
sterdam, aan den horizon, als een haast on
definieerbare lijn. Dichterbij trekt een vlieg
tuig zijn dalende ellips boven het land; daar
moet Schiphol zijn. Rechts pieken de torens
van Haarlem strak tegen den einder. Voor
ons uit de vlakte.
Hier weet ik ineens de eigen bekoorlijkheid
van het polderland weer terug. De stilte, die
je die rust tot denken geeft, waaraan je soms
zoo pijnlijk behpefte kunt hebben de vlakte,
dié de hoogten van je opstandigheid en de
leegten van je heimwee nivelleertde rechte
banen, die je even snel kalmeeren als je,
bezeten door de snelheid van het levenstempo,
er langs zijt binnengestoven.
En sterker spreekt dit alles nog, nu de sfeer
van den stervenden zomer hangt over dit
land. Nog is het groen der boomen en der
velden groen, maar het waas van den nade
renden dood zit reeds over ieder blad en over
elkén struik. Er dwalen wat eenzame blaadjes
uit de boomen, stille voorboden van den
grooten trek van leven naar dood, die binnen
.eenige dagen gaat komen, onafwendbaar. De
De bietengoot rond het terrein van de
fabriek te Stampersgat.
stilte wordt er grooter van, de eenzaamheid
intenser dan ooit.
De zon, die ons dezen zomer zoo trouw
begeleidde en ons eerlijk gezegd ook wel
wat verwend heeft, is met haar nieuw-aan-
genomen houding min of meer verlegenwat
kopschuw komt ze door den lichten nevel
gluren, die het uitzicht al meer en meer
beperkt. En als ze geheel in de opkomende
grauwheid is weggedoken, overvalt je de
eerste huiver van najaarskdlte.
Bij de bietenrooiers.
Wanneer we verteld hadden, dat we kwa-
fcnen om de stilte te fotografeeren, dan had
de man, dien we kruipend tusschen de bieten
vonden, niet verbaasder kunnen kijken, dan
hij nu deed, toen hij zag, dat we hem temidden
van de afgehakte bieten voor de lens wilden
hebben. En hoe een journalist en een fotograaf
belang konden stellen in bietenrooien, zal hem
.V
ten eeuwigen dage wel een onopgelost raadsel
blijven.
Thans, nu de bietencampagne is ingezet,
zijn de bietenrooiers de eenigen, die nog wat
leven brengen in de verlatenheid van de
vlakte. Om de boerenhofsteden heerscht reeds
de winterrust. Er loopt nog wat jong vee in
de weiden, hier en daar bromt een tractor
met een ploeg door de akkers, keert er regel
matig de vette kluiten en legt ze te blinken
in het late licht. Maar op het bietenveld
heerscht volop bedrijvigheid. In de lange rijen
is reeds een groote slachting aangericht. Rus
teloos beweegt er de korte spade van den
bietenrooier. Een hand grijpt den biet in de
kroon, de andere zwaait de spade naar den
wortel en op den derden tel van een snelle
driekwartsmaat ligt de biet in de lange rij, die
als een witgroene streep loopt over het land.
Even verder zit een andere maat: z'n lange
hakmes blinkt bij korte tusschenpoozen op tus
schen het bruin en groen en na iedere schit
tering van het mes ziet men even de witte
doorsnee van een suikerbiet. Kruipend op de
knie beweegt hij zich over den akker en
even regelmatig als z'n kameraad ginds de bie
ten steekt, hakt hij met z'n vlijm scherpe mes
de bladerkroon van den dikken wortel en
schraapt de al te overvloedige klei van de
bieten. Hij laat de afgehakte exemplaren bij
kleine hoopjes achter.
Verderop zijn anderen bezig met het eerste
transport. Tempo en efficiency hebben ook
hierin verbetering gebracht. Een van m'n
jeugdherinneringen is nog steeds de hopeloos-
vernielde hoofdweg van m'n geboortedorp,
eenige dagen, nadat de bietencampagne was
aangevangen. De zware karren reden de we
gen open, tot het geheele dorp één landweg
was, met voren en klei als de meest kenmer
kende eigenschappen. Hier brengen vracht
auto's de suikerbieten naar de fabriek. Ze
rijden tot vooraan op 't land en nemen daar de
lading over van de vierwielige boerenwagens
die voor het vervoer over den akker zorgen.
De zware paarden zwoegen den langen dag
door dien last door de kleverige massa. O,
die polderklei. Zij maakt je schoenen zwaar
als lood, onkenbaar als onwaarschijnlijke vod
den en eischt een kwartier, eer je je weer als
toonbaar mensch in de wereld kunt vertoonen.
Ook de weg van een journalist gaat niet altijd
over rozen
De zoete inval?
October, het begin der bieten-campagne. De
eerste teekenen ervan, de laatste jaren voor
de illustratie-pers een even regelmatig ver
schijnsel als de komkommertijd voor de
oudere journalistiek, waren reeds in de ver
schillende foto-pagina's verschenen. Dus
trokken we er op uit, naar het dichtstbijgele
gen bietencentrum. Waar we moesten erva
ren, dat er in het bietenland momenteel nog
niet op hoogspanning gewerkt wordt. Het ge
halte der suikerhoudende wortels was nog te
licht bevonden. Men hoopt dit nog te verkrij
gen, door in langzamer tempo den aanvoer te
regelen, waardoor althans een gedeelte van
de bieten nog gelegenheid krijgt, om aan te
rijpen. Zoodoende was alleen de aanvoer nog
slechts begonnen, de
eigenlijke suikerbe
werking in de fabriek
wachtte nog op betere
kwaliteit.
Een tweede erva
ring, die we er rijker
zijn geworden, was
deze, dat zelfs niet
iedere suikerfabriek
een zoete inval is.
Het scheelde maar
heel weinig, of we
waren „geen biet
wijzer" teruggekeerd,
want reeds van den
portier kregen we de
verblijdende mede-
deeling „We hebben
niets in de krant te
zetten". Nu is publi-
citeitswaarde een be
grip, dat niet zoo een-
twee-drie in vollen
omvang te vatten is.
Kat 'Wm
Dies togen we verder. Doch elders in het
bedrijf schenen de opvattingen met die des
portiers congruent te zijn, zoodat we ons tot
algemeenheden zouden moeten bepalen. In
ieder geval, de man met de camera kon zijn
gang gaan, buiten de fabriek. Inlichtingen
waren er niet, nieuws kwam er niet, interes
sants bestond er nietde wegen der jour
nalistiek gaan niet altijd over rozen! Dat we
u over de gedaanteverwisseling suikerbiet-^
bietsuiker toch nog iets kunnen vertellen, is
ondanks den tocht, dien we er voor ondernq-.
men hebben.
De beetwortelsuiker
In 1947 zal het 200 jaar geleden zijn, dat
't bestaan van de beetwortelsuiker werd ont
dekt. Marggraf vond de substantie, doch kon
de zoete stof nog niet van de .bieten afzonde
ren. Achard slaagde daarin in 1799 en -zijn
vinding ontwikkelde zich snel tot een belang
rijke industrie, tengevolge van het continen
taal stelsel, dat den prijs van de rietsuiker uit
Indië tot 720 per honderd kilogram deed
stijgen. Toen het belemmerende stelsel werd
opgeheven, raakte de nood-industrie weer in
verval, behalve in Frankrijk. Van hier uit is
men weer langzaam met de bereiding van
bietsuiker begonnen, vooral in België,
Duitschland en Nederland. Bij ons is vooral
hier nog In kalm tempo ge
werkt. Zoo was er nog betrek
kelijk rust in de Ringvaart
bij het enorme losterrein der
fabriek. Maar in het midden
rees reeds een onwaarschijn-
lijk-hooge bietenhoop op, een
kleine uitlooper van het
.bietengebergte, dat hier over
eenige dagen zal worden
„opgeslagen". Op een paar
hoeken van het terrein speel- *t|
den kraanmachines yo-yo met
hun grijpers,, dalen, grijpen,
stijgen, omzwaaien, dalen, lossen, een mono
tone regelmaat. Van het spoorweg-station
reden kleine vracht-auto's bescheiden voor
raden binnen, een enkele boerenkar bracht
den oogst van 'n dichtbijgelegen akker naar de
fabriek, Op de kade droomden wat schippers,
ostentatief hun pruimen tabak verwerkend.
En langzaam maar zeker groeide de bieten-
berg binnen het ommuurde opslagterrein.
Rond dezen voorraadskelder loopt een be
tonnen „bietengoot", die hellend afloopt naar
de fabriek. Zoodra het bedrijf in vollen gang
is, worden de bieten door een loopkraan in
deze goot gestort. Met lauw water worden ze
daardoor naar de fabriek gevoerd, waar ze in
den waschmolen terecht komen. Op dezen
Het transport door de vette klei van den Haarlemmermeerpolder. Vierwielige boe
renwagens brengen de vracht tot aan den rand van het veld, waar zij wordt over
geladen in auto's.
na 1860 de verbouwing van suikerbieten en
de suikerbereiding toegenomen, met name in
Zeeland, Westelijk Noórdbrabant, de Haar
lemmermeer en Gelderland.
Om twee redenen heeft men de meeste fabrie
ken, die de bieten tot suiker verwerken, aan
het water gebouwd. Bij het proces, dat voor
de bereiding noodig is, heeft men zeer veel
water noodig en de aanvoer van het product
geschiedt ook het gemakkelijkst per schip.
Voor het grootste gedeelte staan de fabrieken
ook in een centrum, waar suikerbieten ver
bouwd worden. Meestal gaat de bereiding
hier niet verder dan ruwe suiker, die elders
geraffineerd wordt. En dit bedrijf is in actie
tusschen October en December, de tijd van de
campagne, daar het gehalte van de bieten
door vorst en lang liggen stei-k vermindert.
We hebben het voorspel van deze campagne
van vrij nabij gadegeslagen. Om redenen, die
we reeds hierboven hebben aangehaald, werd
Plet los- en landwerk in vollen gang.
"Schuit na schuit wordt aan de eene zijde
feeggegrepen. En aan de andere zijde
jgroeit de bietenberg achter den betonnen
piuur aan tot een geiveldige hoogte.
v* -
langen tocht zijn de bieten reeds van het over
vloedige zand ontdaan, de waschmolen, een
groote bak, waarin een stalen roerwerk
draait, doet de rest. Dan begint het proces
op den loopenden band. De schoongewasschen
wortels worden nog eens gewogen 't over
blijvende zand heb ik eens „boeren geweten"
hooren noemen om dan in de snijmachine
te belanden. Meestal bestaat deze machine
'uit een ingewikkelde snij-inrichting, die
er op berekend is, in de bieten zooveel
mogelijk cellen te openen. Om een verticale
as draait een aantal schijven, waarop drie
hoekige messen in een meshouder bevestigd
zijn, die de bieten tot snijdsels verwerken.
Vroeger kneusde men de bieten en perste er
het sap uit, doch daar hierdoor in het sap
veel niet-suikerhoudende stoffen terecht
kwamen, vond men de nieuwe methode om de
bieten te snijden, uit. De snijdsels worden
vervolgens in een samengestelde diffusie-bat
terij gebracht, waar zij met water van onge
veer 80 gr. C. worden uitgeloogd. Wat er dan
nog van de snijdsels is overgebleven, wordt
tot een droge stof uitgeperst en als pulp voor
veevoeder gebruikt.
Het sap, in de diffusie-bakken verkregen,
gaat door meetbakken, waar men het soorte
lijk gewicht en de samenstelling controleert,
en van daar naar de zuiverings-reservoirs,
waar een kalkbehandeling het ruwe sap zui
vert en het een groot gedeelte der niet-sui
kerhoudende stoffen ontneemt. Tevens doodt
de kalk die kiemen, die een gistingsproces
zouden veroorzaken en slaat een aantal zuren
neer. Daar bij de kalkbehandeling ook oen
gedeelte van de suikerhoudende stoffen is
veranderd, volgt een behandeling met kool
zuur, die de kalkbewerking moet neutralisee
ren. Hierdoor ontstaan groote hoeveelheden
calciumcarbonaat, die in filterpersen met de
neergeslagen andere stoffen aan het sap ont
nomen worden en als schuimaarde te voor
schijn komen. Deze afval vindt wederom een
eigen weg en kan om het kalk- en stikstof
gehalte als meststof worden Verkocht. Om het
aldus gereinigde sap nog helderder te maken
en de laatste verontreinigde deeltjes weg. te
nemen, wordt dezelfde kalk- en koolzuurbe
handeling nog eens toegepast.
Thans is het „dunsap" ontstaan, dat men
verdampt tot „diksap", dat op zijn beurt weer
gekookt wordt tot „kooksel". Een flinke biet
suikerfabriek verwerkt gemakkelijk een mil-
lioen kg. bieten per dag; zij verkrijgt daar
uit een 1200 ton ruwsap of ongeveer 1350 ton
dunsap. De bovengenoemde behandeling doet
daaruit een 300 ton diksap en 200 ton kook
sel ontstaan. Het water dat dan op één dag
verdampt wordt, beloopt een kleine 800 L.
per minuut. Deze verdamping geschiedt in
samengestelde verdampings-apparaten, door
verwarming met afgewerklten stoom. Het
sap doorloopt de verschillende apparaten, die
continu werken en wordt uit den laatsten
verdamper in vacuum-pannen opgevangen.
Daar kan men proeven nemen, of de kristal
len grof genoeg zijn en of de stroop-dikte
voldoende is.
Hierop wordt het product in centrifuges
gescheiden. Het wordt in groote trommels
met een zeefwand, die om een verticale as
draaien, rondgeslingerd met een snelheid van
'n kleine duizend omwentelingen per minuut,
waardoor de suiker van de afloopstroop be
vrijd wordt. Uit deze afloopstroop bereidt
men, door opnieuw ItoVcen en centrifugeeren,
een „tweede product" en de z.g. melasse, een
stroopachtige massa, voor de helft suiker,
voor de helft zouten, die het kristalliseeren
verhinderen.
Bietsuiker-bereiding is massa-regie. Het
tempo is er jagend, want de tijd is kort, het
materiaal schuift aan bij heele bergen, want
onze bodem is vet en vruchtbaar en geeft het
zaad in zware vruchten terugde helpers
zijn er legio, want het product loopt in korten
tijd door zeer veel handen.
Iedere opleving van de eigen industrie
immers is 'n verschijnsel, dat we met vreU^de
begroeten, omdat het weer werk geeft aan de
vele paren handen, die anders werkloos in
den schoot rustten. Omdat er weer daver van
machines dreunt over de terreinell> die zoo
lang met stilte geslagen ware° en er weer
haastige voeten hun rhythme kloppen op weg
naar den arbeid. Omdat de fa*31 icksschoor.steen
weer een feestelijke rookpltt'th aan den top
heeft, een vreugde-wijóa Pdie wijd uitwaait
over het land, een feestvlag, ter eere van
het werk, dat weer in SanS komt. En al duurt
dat werk slechts koi t van October tot
December loopt de campagne er is reden
tot blijdschap, °ok oni zulk een periodieke,
korte opleving-
Te meer, daar de kwestie bietsuikerriet
suiker in de laatste weken weer actueel ge
worden is- Immers, de statistische positie van
Europa voor het seizoen 1982-1933 is van dien
aard, dat slechts door invoer van rietsuiker
in de Europeesche suikerbehoefte kan worden
voorzien. Volgens de jongste berekeningen zou
een totale hoeveelheid van 2.732.000 ton aan
rietsuiker moeten worden ingevoerd om het
suikertekort in Europa te dekken. Hiertegen
wapent Rusland zich zeer sterk, doch een
tekort aan arbeiders, aan materiaal voor ver
voer en bewerking, was oorzaak, dat ook hier
de oogst niet zoo groot zal zijn, als men
aanvankelijk had geraamd. De sovjet-boerde
rijen der Kharkov-suikertrust hebben tijdens
de oogstperiode 55.000 man noodig, maar er
was slechts een aanbod van 22.000 arbeiders.
Bovendien hebben zij 54.000 paarden te weinig
en van de 700 tractors, die bij den bietenoogst
in werking moesten worden gesteld, werden
er slechts 50 opgeleverd.
Voor ons landje zijn de verhoudingen
natuurlijk geringer, maar toch is er in het
Zuiden van ons land vooral een suikerindus
trie in actie, die meer aandacht verdient, dan
wij er thans, door toevalligen samenloop van
omstandigheden, aan konden schenken. Daar
draaien momenteel de machines weer in acht
fabrieken. Twee werken er in Sas van Gent,
een te Steenbergen, een te Breda, een te
Dinteloord-Stampersgat, een te Roosendaal,
een op Oud-Beijerland en een te Puttershoek.
Een fabriek als de „Dinteloord" te Stampers
gat verwerkt op het oogenblik drie millioen,
acht honderd duizend kilogram bieten per dag,
die een suikerproductie van 14 pet. opleveren.
En de vooruitzichten voor de campagne, die
zoo juist is ingezet, kunnen zeer goed worden
genoemd.
De premie, bepaald bij de suikerbietenwet,
bedraagt maximaal 8.25. Waren de suiker
prijzen op dezelfde hoogte gebleven als toen
de begrootingSpost werd opgezet, dan was de
pietepsriis-f 14 .geworden,lengpvolge van het.
Een overzicht van de enorme opslagplaats
achter de fabriek, waar de bieten voor de
verwerking worden verzameld. Inzetlinks
de bietenrooier in actie, rechts, de hakker.
stijgen van den suikerprijs, zal thans echter
geen 14 kunnen worden uitgekeerd.
Daar tegenover staat, dat de oogst zeer goed
is. Men had een alles overtreffende productie
verwacht, doch in de laatste weken werd
geconstateerd, dat de opbrengst in kilogram
men bieten wel zeer groot, maar niet over
weldigend zal zijn. Dit jaar is het suiker
gehalte der bieten minder, in tegenstelling
met het vorige jaar, toen een geringere
bieten-opbrengst een grooter suikergewicht
produceerde. Doch aangezien de premie per
1000 K.G. bieten wordt uitgekeerd, kunnen
de verbouwers van een gunstigen oogst
spreken.
De dagtaak volbracht.
Snel valt de avond over de uitgestrektheid
van Het veld. De nevels treklcerv hun
cirkel dichter om je heen, vaag staan de
schoorsteen-silhouetten tegen de grauwheid
van den Octoberhemel. Op de fabriek is het
werk stilgevallen. De grijpers schommelen het
laatste rhythme aan de hooge kranen, de
laatste bietenschuit, die gelost werd, trekt een
flauw-g'insterende baan door de vaart.
In de hooge overhuiving van den stuurstoel
neuriet de schipper een vergeten deun, de
dekknecht klompeklost door het gangboord
in regelmatig op en neer loopen terwijl hij
de leege boot voortbSomt. Zijn klompen slaan
een scherp staccato door het zachte liedje van
den baas. En even moet je denken aan de
tevredenheid, die èr weer altijd gevonden
wordt, daar waar de handen gelegenheid tot
werken vinden. Het doet je verzoenen met
de kille sfeer van den herfstavond, je denken
gaat erbij aan het dwalen, je ziet in zoo'n
brokje menschengeluk de oplossing schemeren
van 'n groot complex moeilijke vraagstukken.
In het polderland is de stilte van den avond
meer geleidelijk gekomen. De arbeiders, al
weinig spraakzaam van aard, zijn zwijgzamer
nog vanvermoeidheid het tempo van hun
werken is trager geworden, de bietenhakker
kruipt steeds moeizamer door de vette, voch
tige polderklei Zijn' laatste greep, wanneer
hij zich uit zijn kruipende houding heeft
opgericht, gaat naar zijn knieën. Een zware
laag klei kleeft aan zijn broekspijpen en met
een forschen smak ligt die, aan één stuk
gehouden, op den akker. De punt achter hot
harde werk van den dag.
De paarden staan te dampen in de kilte j
aan hun neusgaten hangt de warme adem als
kleine vaantjes en even hangt er een wit waas
boven hun blinkende ruggen.
Ze schudden zich af, zware kolossen, dat
het rinkelende tuig even scherp de stilte
scheurt. De wagen blijft achter op het land.
Morgen vinden ze hem gereed voor den nieu
wen zwoegenden trek door den akker. En als
ze voortstappen over den witten landweg
alleen bij de toegangswegen naar de akkers
loopen korte, zwarte sporen nemen ze het
laatste restje van den voorbijen dag mee. Als
het regelmatig kleppen van hun hoeven weg
gestorven is, is de stilte volkomen geworden.
Over den breeden weg langs de polders
raast nog het snelverkeer. De eerste auto
lichten flitsen ver in den schemer. En nu
huiswaarts en.schoenen poetsen 1