HOE „ONZE" AARDBEVING WERD GEREGISTREERD
1
PROFETEN.
seismograaf EN
Meteorologie.
HET WEER IN DE 20STE EEUW.
DE INSTRUMENTEN VAN DE BILT.
DE TAAK DER WAARNEMERS.
„VERDERE VOORUITZICHTEN...."
BIJ DE SEISMOGRAFEN.
v t.
■ji'K V^^v^>Wl,VVV^
N A.
In den hop'
de achterzij
de van het
hoofdge
bouw van
den weer
kundigen
dienst te De
Bilt met
den waame-
mingstoren.
Rechtseen
der zelf-re-
gistreerende
regenmeters
die in den
turn van
instituut zijn opgesteld
den van groei, bloei en oogst. In de latere
maanden vindt men zoo goed als geen weer
spreuken meer, tenzij een enkele, met betrek
king tot het komende voorjaar.
De kultuurllng der twintigste eeuw, bezeten
door het tempo van zijn tijd, interesseert zich
fel, maar geheel anders voor het weer. Ook
voor hem is het een belangenwetenschap, die
hij persoonlijk beoefent, voorzoover een ekster
oog ot een pijnlijke ruggegraat hem meer of
minder goeds voorspellen. Voor zijn zakenbe-
langen laat hij de wetenschap het onderzoek
en de verwachting. Hem interesseert alleen,
of zijn experimenten kunnen doorgaan, of er
buien zitten 0p de route van zijn luchtexpresse.
of de wedstrijd van den komenden Zondag niet
verregenen zal, 0f zijn meeting niet zal worden
weggespoeld, 0f zyn voorgenomen zakenreis
niet zal worden vergald door somber weer en
deprimeerende buien. De meteorologische dienst
kwam voor hemen y0or de wetenschap.
De aardbeving in den nacht van Zaterdag
op Zondag en de aardschokken van deze week
hebben weer eens opnieuw de aandacht geves
tigd op die geheimzinnige villa, dien hoogen
toren met zijn windvaan en wat mysterieuze
molentjes, langs den grooten weg van Utrecht
naar Zeist, het Koninklijk Nederlandsch Me
teorologisch Instituut van De Bilt.
Want, al houdt men daar geen aardbeving
tegen, al kan men ze daar zelfs niet voorspel
len, de feiten, die, na de beving, uit de regis
tratie worden gemeld, interesseeren als weinig
andere berichten, A oor die wetenschap heeft
iedereen belangstelling.
Dies trokken wij, bewuste slachtoffers der
fnenschelijke belangstelling, er op uit, naar de
..weerfabriek" van De Bilt.
of niets met weer-wetenschap te maken. Elders
zijn de seismografische instituten dan ook on
dergebracht bij de sterrewacht of een natuur
kundig observatorium of staan geheel afzon
derlijk.
In den ruimen tuin van het weerinstituut
te De Bilt heeft men drie verschillende seismo-
grafen opgesteld, die dag en nacht in werking
zijn, ondergebracht in het seismografisch
paviljoen. Paviljoen is een wijdsche naam
het bouwsel zelf doet meer denken aan een
fort het zit tot halfweg de muren weggedoken
in een zwaren wal, heeft allerlei dubbele
deuren en geheimzinnigheden, om de tempe
ratuur zooveel mogelijk constant te houden.
Daar staan de instrumenten, die de onge
wone huiveringen, die wel eens door het
oude lijf van onze Gaia loopen, registree-
ren, tot in fracties van eenheden nauw
keurig.
Bij iedere aardbeving ontstaan trillingen
van verschillende soorten, die zich door 't
inwendige dér aarde of langs haar oppervlakte
voortplanten, uitgaande van één centrum, den
aardbevingshaard. Door het inwendige der
aarde loopen de longitudinale trillingen met
een voortplautingssnelheid, varieerend van i
tot 14 K.M.; de transversale trillingen zigzag
«ich voort
bewegend,
eveneens
loor het
a.wendige
er aarde,
hebben
dechts 'n
snelheid
van 4 tot
7'/a K.M.
Tenslotte
zendt 'n
aardbe
vings
haard nog
j trillingen
it langs
e korst
fan de
aarde,
die veel
heftiger
aanko
men, wijl
zij op
haar weg
geringer
weer-,
stand o:
dervin
den.
Het pro-
bleem,
hoe deze
trillingen moeten worden vastgelegd, is heel
wat gecompliceerder, ofschoon het recept
voor een seismograaf vrij simpel Is. Ab-
straheerend van het „hoe", denkt U zich
een potlood of schrijfpen, vrij hangend in
de lucht, zonder verband met de aarde,
behalve de punt, die los op een stuk papier
staat. Maakt de aarde nu een beweging, dan
beweegt ook het papier onder de schrijfpen
en er ontstaan een kras. Vanzelfspreken(i zou
voor een resultaat met deze primitieve seismo
graaf de beweging der aarde zeer heftig moeten
zijn, terwijl het probleem van de ophanging
van dat potlood vrijwel onoplosbaar was. De
uitvoering van het instrument is even vernuftig
als het recept primitief bleek te zijn. Vooral,
daar de bodembeweging bij de meeste aard
bevingen niet grooter dan 1 millimeter is,
moest men een instrument vinden, dat die
beweging niet alleen nauwkeurig, maar zelfs
sterk vergroót weergeeft.
De eerste eisch voor iedere seismog-aaf is
een z.g. stationnaire massa, een lichaam, dat
zoo weinig mogelijk beweegt, terwijl de aarde
zich beweegt, cfr. ons zwevende potlood. Een
geheel stat.onnaire massa is niet te bereiken
daar er steeds contact met de aarde moet zijn
men tracht d e nu te benaderen, door een
instrument dat het geringst op de beweging,
die de aarde zou maken, reageerti een
slinger van groote periode. Deze slingerma^a
is door haar langzaamheid bijna ongevoelig
voor de snelle trillingen die T ongevoelig
6 Ule door een even-
tueele beving veroorzaakt zouden worden in
het ophangpunt Hoe langer men den
draad neemt, hoe grooter de periode van den
slinger worden zou.
Om nu de moeilijkheid der lange slingers
te ondervangen, laat men den slinger niet om
een horizontale as draaien, maar om een as,
die een kleinen hoek maakt met de verticaal,
vaaraan is hij opgehangen.
oorzien van een langen
«ijzer, zou dit instrument
ree s seismische bewegin
gen kunnen opteekenen.
m kleine afwijkingen te
kunnen constateeren, heeft
men een vergrootingsln-
richting aangebracht, het tweede element van
een moderne seismograaf. Dit is een vernuftig
gevonden hefboomstelsel, bestaande uit een lan
gen arm. waaraan de schrijfpen verbonden is en
een korten arm, die tegen den slinger rust.
Het derde onderdeel der seismograaf is de
registreerinrichting, een cylinder, bespannen
biet beroet papier, die ronddraait en zich
tevens in zijwaartsche richting beweegt. De
schrijfpen trekt een regelmatige spiraal door
het beroet papier; het resultaat ervan; witte
lijnen. Deze lijnen zijn recht, zoolang de aarde
absoluut in rust is gebroken, wanneer er
beweging komt. De cylinder beweegt dan mee,
terwijl de schrijfpen in rust is.
Voor het bepalen der aardbevingsrichting
bestaat de seismograaf uit twee zusterinstru-
menten het eene is opgesteld in Noord-Zuid
richting, het andere Oost-West.
De afstand van aardbevingshaard tot ontvang
station berekent men uit het verschil der
eerste en tweede voorloopers, die iedere hoofd
groep van trillingen vooraf gaan. Bij seismo
gram der beving van Zondagnacht was er
nagenoeg geen tijdsverschil tusschen de eerste
en tweede voorloopers, daar de haard op
slechts 50 K.M. van De Bilt verwijderd was.
De leek, die voor het eerste het seismogra
fisch paviljoen betreedt, vindt zich allereerst
niet eenige verbazing voor een op het oog
Weinig gecompliceerde installatie, waarvan
de vernuftigheid eerst na ruimen commentaar
te achterhalen is, een stel horizontaal-slingers
Van Bosch (zie de afbeelding). Twee registreer-
inrichtiugen draaien daar met een snelheid
Van 15 m.M. per minuut. Het geheele toestel
is gemonteerd op een betonnen blok en staat
Vrij van het gebouw.
Links staat zorgvuldig in een glazen kast
verpakt de seismograaf van Wiechert. Het
is een gevoelig instrument, van geheel andere
constructie. Terwijl we toezien, teekenen de
schrijfpennen onrustig zigzaglijntjes in het
beroet papier. Ze zijn te regelmatig om je de
gedachte aan een eventueele aardbeving te
snggereeren. Onze welwillende observator geeft
dan ook aanstonds de verklaring er staat op
het moment een vrij sterke storm op de kust.
Het gevoelige instrument teekent de micro-
seismische trillingen, veroorzaakt door de
branding op de kust, nauwkeurig op. Ook het
straatverkeer op den drukken weg van Utrecht
naar Zeist, ontsnapt niet aan de seismografi
sche aandacht. De observator toont o. m. een
typisch seismogram, veroorzaakt door het
passeeren van zware artillerie.
Tenslotte is er een derde instrument, dat
langs fotografischen weg, op gevoelig papier
do bewegingen aangeeft.
Dit instrument werd ontworpen door en kreeg
den naam van prins Galitzin. Het heeft het
voordeel, dat groote vergrootingen der seismo
grammen mogelijk worden, terwijl registreerin
gen van straatverkeer enz. die bij de bestudee
ring hinderlijk zijn, niet worden opgeteekend.
De seismogrammen der aardbeving van Zondag,
die wij hierbij reproduceeren, zijn opgeteekend
door de Galitzin. Volledigheidshalve zij er bij
vermeld, dat dit slechts de twee horizontale
componenten zijn. Voor volledige bestudeering
is een derde componente, die der verticale be
weging, noodig. Ook hiervoor heeft het seis
mografisch paviljoen een Galitzin-instrument.
lederen morgen, na 8.20 uur, maakt een der
observatoren een rondwandeling langs de vier
seismografen. Dan worden de uurwerken opge
wonden en de registreerinrichtingen van
nieuwe strooken voorzien. De beroete strooken
worden gefixeerd, de gevoe
lige papieren worden op f'
tografische wijze behandeli
Voorzien van datum en jaai
tal worden zij bijgezet in he
seismografisch museum, o
indien er bewegingen zij
waargenomen, gereprodi
Een overzicht van den tuin met de ver
schillende instrumenten op den achter
grond tusschen de boomen het magnetisch
paviljoen, geisoleerd op een eiland.
ceerd en aan de Internationale Seismologische
Associatie doorgezonden ter verdere bestu
deering.
Het klinkt misschien hardvochtig, want het
zou eentonig worden, lederen morgen slechts
straatverkeer- of brandingstrillingen uit de
seismografen te halen, maar we hebben den
vriendelijken observator hartgrondig een lang
durige rust toegewenscht
„Op de weercentrale bij dr. Cannegieter".
Je kunt aan het weer de meest zonderlinge
overeenkomsten en tegenstellingen ontdekken.
Het is onberekenbaar als een vrouw, hartvoch
tig als een tyran, vorstelijk-milddadig als een
Maecenas, buiig alshet weer, het past zich
soms aan bij het verlangen van één mijnheer,
die zonder regenjas en met z'n meisje wil gaan
fietsen en past er voor, rekening te houden met
den wenscli van tienduizenden demonstranten,
alle verwachtingen en voorspellingen ten spijt.
Dat weer en weerkunde iets met journalistiek
gemeen hadden, hebben we eerst leeren inzien
na een bezoek aan dr. Cannegieter, den direc
teur der meteorologische afdeeling van De Bilt.
Dr. Cannegieter is een vriendelijk mensch
en een geleerd man. Hij wil je alles vertellen,
wat je weten wilt; maar wie bij benadering wil
hooren, wat in de meteorologische afdeeling in
teressant en belangrijk is, kan zijn tenten voor
een week in de onmiddellijk nabijheid van het
instituut opslaan. Daarom houden wij ons
Wat is er meer bij ons in tel
Dan 't weder of het weer?
Men mijdt het onderwerp, maar toch
Bepraat men 't ied'ren keer.
Een smoesje over zon of vorst,
Het is een oud begin
En 't leidt soms groote zaken, ja,
Wel hartsgeheimen in.
Het weer gaat ons ter harte, ea
Wij eeren zijn profeet.
Of die nu boer of instituut
Of enkel likdoorn heet.
De boer zegt beeldspraak, en De Bilt
Orakelt vaag en flauw,
Maar wat het lichaamsdeel betreft,
Dat seint slechts: „Au, au, au!"
Sinds kort kreeg wie het weer voorspelt,
Een klein karweitje meer,
Want wat beduidt, als 'n aardschok woedt,
Een zacht en zonnig weer?
Een tijdig seintje: „Opgepast,
Vandaag een schok misschien!",
En ieder springt zoo wordt het straks -
In 'n eigen vliegmachien.
M. v. W.
weerverwachting is Immers een product van
verschillende factoren, waargenomen op ver*
schillende punten der aarde, en in de eigen on
middellijke omgeving.
De wijze van uitzending geschiedt volgens
een geraffineerd systeem, in een internationale
code, vastgelegd op de directeurenconferentie
De seismograaf systeem Wiechert. Terwijl
instrument rustig de trillingen op, ver
angstvallig aan één vraag: hoe komt een weer
bericht tot stand.
Dr. Cannegieter is zoo welwillend, dat in een
kort maar kernachtig privatissimum uiteen te
zetten en deze uitleg was de vader van de ge
dachte, dat weerkunde en journalistiek wel wat
met elkaar gemeen hebben. Vooreerst ben je
er nimmer zeker van, of je voorspellingen wel
uitkomen. Je bent meer dan afhankelijk van
berichten, die van heel ver moeten komen. Je
Dank zjj de welwillendheid van dr. G. van
DijK, directeur der Seismografische afdeeling
zij'1 wij jn staat, u hier op populaire wijze te
v ci tellen, i10e een aardbeving geregistreerd
woidt. De eerste observator der afdeeling werd
ons als geleider meegegeven. De man heeft
vaak moeten herhalen, op veel elementaire vra
gen antwoord moeten geven, alvorens we in
de eerste grondregels der aardbevingsweten
schap waren ingewijd.
Het is slechts een toevallige omstandigheid,
dat de seismografen bij het Meteorologsch In
stituut zijn opgesteld, want uit den aard der
zaak heeft de aardbevingswetenschap weinig
>vWV V\A/VS"'
In het midden de seismograaf van Bosch. Het rechtsche instrument is Noord-
Zuid geplaatsthet linhsche OostwestDe zware slingers, de stationnaire massa en
de registreerinrichtingen zijn duidelijk zichtbaar. Boven de horizontale compe-
neuten van „onze" aardbeving, zooals die door da Galitzin teerden geregistreerd;
rechts, de registratie der OW. beweging, links de N. Z. beweging.
vak plaatst je voor de meest-onverwachte din
gen. Je correspondenten moeten voortdurend
halsbrekende toeren verrichten, om aan de fei
ten te komen. Eerst als je heel hoog gestegen
bent, kom je achter de waarheiddaar
heeft de meteorologie haar vliegeniers voor.
Om langs den snelst-mogelijken weg zoo goed
mogelijk op de hoogte te komen van de weers-
toestanden heeft men een internationale meteo
rologische organisatie in het leven geroepen.
Ons land bekleedt in dat verband een voorname
plaats, daar prof. van Everdiugen en dr. Can
negieter resp. president en secretaris der orga
nisatie zijn. Daarbij zijn een ongelooflijk groot
aantal stations aangesloten, die langs radiogra-
fischen weg hun waarnemingen uitzenden. Een
de foto gemaakt werd, teekende het
oorzadkt door de branding op de kust
te Kopenhagen. Vijf groepen van cijfers zijn vol
doende om afzendstation en weersgesteldheifl
te melden. Een eenvoudige sleutel op dit
systeem legt het geheele abracadabra der weer-
codes voor belangstellenden open.
De eigen waarnemingen vormen voor De Bilt
natuurlijk een zeer groot bestanddeel. Driemaal
per dag wandelt een observator langs de ver
schillende instrumenten; uit deze constateerin-
gen en de gegevens, verschaft door de hulpsta
tions, stelt de observator het telegram in coda
op, dat wordt uitgezonden een kwartier na da
waarneming. De berichten der verschillends
landen worden geconcentreerd op twee verza
melpunten: Parijs en Hamburg, die het resul
taat dier verzameling uitzenden om 7.15. 13.15
en 18.15 M.E.T. Een kwartier hierna volgt Parijs
met de voornaamste waarnemingen in Enge
land, Frankrijk, België, Nederland en Zwitser
land, terwijl ook de waarnemingen van schep°a
worden doorgegeven. Dit twee-centra systeem
werd georganiseerd om een snellen dienst mo
gelijk te maken, die zoo min mogelijk tijd vor
dert. Voor het beluisteren van alle stations bad
men een heel huis vol ontvangers noodig.
Dr. Cannegieter vertelt verder van de groote
verbetering, die de weerberichten ondergingen,
sinds het mogelijk werd, op groote hoogte waar
nemingen te doen. lederen morgen klimt fa
Soesterberg en te Den Helder een piloot naar
5(inn M. om daar de weerwaarnemiugen te ver
richten.
De hulpstations Groningen en Maastricht,
die niet over instrumenten beschikken, dnea
hun waarnemingen volgens een veel gemakke
lijker systeem. Het karakter der bewolking ver
gelijken zij met de wolkentypen uit een wolken
atlas en geven het nummer der afbeelding al3
wolkencode op.
In den laten Novembermiddag, die zwarter
is dan de zwartste nacht, rijden we terug naar
het Westen. Een fel onweer zeilt met hagel
buien en regenvlagen over het land, de boom°n.
kraken en een halve orkaan blaast voor een
oogenblik alle verkeer van den weg.
„Hadden ze ons nou niet 'ns effe kunne»
waarschuwen?" zucht m'n trouwe metgezel...,
„Verdere vooruitzichten
T. 4.
tter-
öor-
tten,
ekte
zijn
van
on-
naal
tten
b.v.
de
iere
men
Van
jaar
ntal
de
dus
end
;ing
lar-
zal
ïaal
niet
>or-
ter-
;en,
dus
kan
jke
eel
net
Dit
len
iia
an
nt-
te
kte
dat
'an
liet
ran
at-
de
ui-
de
OP DE „WEERMAKER1J" VAN DE BILT.
Exterieur van het seismografisch pavil.
joen, als een fort half in den grond
gegraven.
öe kleine bijbedoeling, ook van de „weerfabriek"
^aar de seismische toestellen zijn onderge-
bracht het een en ander te zien en te ver-
eo. AVant de mensch en het weer....
!s er wel iets in ons schrale menschenbestaan,
dat meer gemeengoed is dan het weer? Waar
over we vaker en vlakker gesprekken voeren..
er tenminste geen zesdaagsche is; waarover
de adhaesiebetuigingen overvloediger zijn en
bbtevredenheid in krasser termen wordt
we Bestaat er wel één ding, waarover
Ken !Waarwichtiger theorieën verkondigen en
hip0. onzin uitkramen; waarbij we vandaag
Je 61 Ontrouwend staan en morgen vermete-
durven hopen
flat weer, dat -wij thans nog met onze men
selijke „veelzijdigheid" benaderen, aan de
stamtafel, op het achterbalkon van de tram of
edolven oruler schuim in de handen van den
PPersbediende, heeft de eeuwen door op de
Volksfantasie een gropten invloed uitgeoefend.
En lang vóór wij op de tusschenkamer van lijn
5 met den conducteur het weer en de verwach
ting voor den Zondag twee belangrijke wed
strijden, mijnheer! bespraken, had de volks
geest een eigen weerkunde gemaakt van zulk
een omvang, dat zij in de folklore een eigen
hoofdstuk zou moeten vormen. De landbouwers,
tisschers en zeevaarders van ons oude volk
kwamen dagelijks met de natuur in aanraking
Varen afhankelijk van weer en wind en op den
duur werd de geoefendheid van hun oog zóó
sterk, dat zij een eigen volksweerkuhde durf
den opzetten, waarvan de late resten, over
geleverd van geslacht tot geslacht, nog in onze
taal te vinden zijn.
wemT hweer*un<le is een zuivere belangen-
ervoor zooi Het.Volk inteiesseerde zich slechts
ervoor, zoolang het voor zijn bedrijf belang bij
de weersgesteldheid Wi n oeiang uu
der volksweerkunde slaan dao "1GeSte spreuk"n
unae slaan daarom op de maan-
Wij j! twijfelachtig voorrecht, dat
Van o, ,,an dit artikel spreken mogeD
tal;°"Ze aa,;dbevi»S- Men mag rijkelijk »»-
de ml n.0V6r 0Verweldigende gedachte, da'
vaas l 188 aard0' di® d001- den kosmos rond-
ast' kraakt in al haar voegen; dat de aard
J*» ledematen schud? dat At**
2ieiae Gaia knijpt in zijn enorme»
2t> beeft over al haar leden, ronL die
ciiltasie zit het spookbeeld der ca ,'a,,
de heeste aardbevingen vergezelt. vernKld.
«teden en dorpen, waar radelooze menschen
aU(lenwringend zoeken naar de plaats, waar
6e,ls hun woning stond.
En a] bleven wij voor dergelijke rampen nog
?teeds bewaard- de feiten van de voorbije week
keb'bea set aardbevingsvraagstuk weer eens
tiratitfend gemaakt voor de publieke belang3tel-
en aiie aandacht ging naar de seismograaf
Bilt, waar de onrust der aarde feilloos
8f4 opgeteekend in een fel gebroken lijn.
Dies trokken wij naar de seismograaf, met
