DE VLIEGENDE VLEUGEL
VAN PANDER.
EEN STUKJE VOORGESCHIEDENIS.
NAAR NIEUWE BANEN IN HET
LUCHTVERKEER MET DE
KOLONIËN.
VLIEG-TECHNISCHE
BIJZONDERHEDEN.
i
DE POSTJAGER NAAR INDIE
De nieuwe ma-
Het is alles heel opmerkelijk van toevallig
heid, maar toch minstens zoo merkwaardig van
realiteit: Op denzelfden dag, dat dr. Hugo Ec-
kener uit Amerika terugkeerde, waar hij een
vaste Zeppelinverbinding voorbereidde tusschen
Europa en Amerika, arriveerde de directeur der
Stoomvaart Mij. Nederland, de heer A. F. Bron
sing van dezelfde reis met hetzelfde doel en
verklaarde aan de pers, dat de studiereis
over de luchtschepen-verbinding ook van be-
teekenis was geweest voor Nederland. De
Statendam liep te Rotterdam binnen met een
schamel aantal passagiers. Op denzelfden datum,
dat Kingsford Smith bijna fantastische plannen
ontvouwde over stratosfeer-vliegtuigen met
ruw-olie-motoren voortbewogen door een vijf
tigtal propellers, dat de Holland Amerika lijn
in een pijnlijke vergadering moest laten beslis
sen over haar lot, op dien merkwaardigen dag
in deze week trokken de mechano's der firma
Pander voor het eerst de blokken weg voor
de nieuwe machine, waarmede luitenant Asjes,
de K.L.M.-piloot Geysendorffer en de radio
telegrafist van Straten de eerste expresse-vlucht
naar Indië zullen maken, als verwezenlijking
van het koene plan, dat reeds gedurende eeni-
gen tijd onder de betiteling plan-Asjes de weet
gierigheid van een deel van Nederland heeft
gaande gehouden.
Zien we het goed, dan is deze Indië-vlucht,
die thans in zeer afzienbaren tijd werkelijkheid
gaat worden, de eerste phase van een geheel
nieuwe aera in de civiele vliegerij. Wat dr.
Eckener voor Duitschland en de Vereenigde
Staten uitwerkt, zou ook voor ons land en voor
onze verbinding met de koloniën wel eens wer
kelijkheid kunnen worden. In Friedrichshafen
staat reeds een nieuw luchtschip op de helling
en binnenkort vangt men ook in Amerika met
het bouwen van een Zeppelin aan, die in afme
ting elk luchtschip, dat tot nu toe werd ge
bouwd, zal overtreffen. En als in het komende
jaar reeds een Duitsch-Amerikaansch Syndicaat
kan worden gevormd, dat de exploitatie van
een vasten luchtschependienst gaat beginnen,
is de tijd niet ver meer, dat ook in Nederland
aan dergelijke plannen vorm gaat gegeven
worden.
Het is wel opportuun, dat juist in dezen tijd,
die zoo geladen is met luchtvaart-belangstelling,
geladen met nieuwe ideeën voor nieuwe mo
gelijkheden, juist de voltooiing valt van het
nieuwe toestel, waarmede het plan Pander-
Asjes zal worden uitgevoerd en dat met toe
stemming van Waterstaat als de PH-OST,
den tocht naar Indië in korten tijd zal maken.
Let wel, in „korten tijd", niet in record-tijd.
We komen hierop nog even nader terug.
Prijzenswaardige voorzichtigheid van den
organisator der versnelde postvlucht, luitenant
Asjes, houdt vooralsnog een waas van onzeker
heid over de verdere afwerking der plannen.
De machine is er, de machine vliegt, naar het
resultaat te oordeelen althans, zelfs zeer goed,
maar het hoe en wat van de vlucht, op welke
trajecten en in welken tijd, daarover laat de
heer Asjes zich nog niet uit. Niet ten onrechte,
want er zijn geen berekeningen te maken, zoo
lang de topsnelheid en de kruissnelheid van
het toestel niet proefondervindelijk zijn vast
gesteld. En er zijn, sinds de eerste publicatie
van het plan, zulke kromme fantasmata over
den tocht gepubliceerd, dat de leiders huiverig
zijn geworden voor elke mededeeling. Dat de
nieuwe Pander in een non-stopvlucht naar In
dië zou rennen, is nog niet 't meest belachelijke
van die verdichtsels. Wat we te weten komen,
beperkt zich dan ook enkel tot algemeenheden,
maar die zijn reeds interessant genoeg, om ver
trouwen te krijgen in den tocht, dien we aan
vankelijk met eenigen twijfel hebben be
schouwd. En het is boven allen twijfel, dat de
vlucht in een geheel ander licht is komen
staan, sinds bekend werd, dat Geysendorffer de
vlucht zou (mee) maken. Zonder iets af te doen
aan de vliegcapaciteiten van den organisator,
naar wien ook het plan werd genoemd, mag toch
wel worden gezegd, dat het grootste risico is op
geheven, nu een zoo ervaren piloot, die zoo
bekend is met lange afstand-vluchten en zoo
thuis op de Indië-route met al haar gevaren en
wederwaardigheden, mede in de cockpit zit.
En hoe bezadigd deze oude K.L.M.-rot „Geys"
nog altijd is, bewees hij eergisteren nog, toen hij
de P.H.-O.S.T. voor de eerste maal voor de
firma Pander van den grond trok. Slechts na
alles volgens menschelijke berekening veilig
bevonden te hebben, gaf hij volgas en haalde
hij het hoogteroer op.
Luitenant Asjes heeft langen tijd met deze
plannen rondgeloopen. Reeds in het begin van
zijn loopbaan als militair vlieger had "hij de
gedachte, om te zoeken naar een bepaald toe
stel, waarmede de post economisch naar In
dië kon worden gebracht. Eenmaal zóó ver,
dat deze gedachte vaster vormen had aange
nomen, begon hij te zoeken naar het vliegtuig
type, dat voor dezen tocht geschikt zou zijn,
zonder ochter voorloopig iets te vinden. Tot hij
op een dag den constructeur der Pander-toestel
len, Slot, ontmoette en met dezen een plan uit
werkte voor een snelle drie-motorige machine.
Een voorloopig comité, later omgezet in een
„Studie-comité Snelpost Nederland-Indië",
droeg zorg voor de financieele lasten en Pan
der begon te bouwen in een tempo, dat op zich
zelf bijna een record werd. Wanneer ooit de Lof
der Luchtvaarders bezongen zal worden, zal de
naam der fabriek, die deze edele machine
bouwde, met eere mogen worden vermeld. Tot
ver over onze grenzen bestaat in de vliegwereld
belangstelling voor dit product van vliegtui-
genbouw. En als straks de drie wervelwind
motoren hun twaalfhonderd paarden laten uit
jagen voor dit ranke vliegtuigje, zal men tot
diep in het Oosten opzien naar den Vliegenden
Hollander, die daar voorbij raast naar zijn doel,
vliegend monument van den durf en onderne-
Vooraanzicht van de nieuwe Pander machine, voor den eersten taxie-tocht op Schip
hol. De gestroomlijnde kleppen rond het intrekbare landingsgestel zijn nog niet
aangebracht,
mingsgeest van een klein, maar moedig volk.
We schreven boven dit artikel: de „vliegen
de vleugel" van Pander. We meenen: terecht;
want meer nog dan bij de machtige Junkers D
2000, de „Vliegende Vleugel van Dessau", is de
snelheid gezocht in de meest-absolute stroom
lijn, den druppelvorm. Het breed-verwerkte
landingsgestel geeft iets stoers aan de machine,
wanneer zij op den grond staat. In de lucht zijn
de zware wielen niet meer dan twee stippen
onder den machtigen vleugel, die tenslotte nog
geheel verdwijnen, wanneer het intrekbare lan
dingsgestel in werking is gebracht. Maar de
technische beschrijving der machine laten we
liever over aan de deskundigheid van den lucht
vaart-medewerker, die hiernaast aan het
woord is.
Er is de opmerking gemaakt, dat het voor
den bestuurder te moeilijk moet zijn en te in
spannend, om in zoo korten tijd de Indië-route
te bevliegen. In dit opzicht was de verwachting
van luitenant Asjes zeer optimistisch. Voor
alles is het niet de bedoeling, een recordvlucht
te maken. Er zal op den tocht, de eerste reis
wordt zuiver als studietocht ondernomen
niets worden geriskeerd, om b.v. den tocht in
het verwachte aantal uren te volbrengen. In het
geheel rekent men op vijf-en-veertig vlieguren,
verdeeld over ongeveer vier etmalen. Daarbij
is op voldoende nachtrust der bemanning ge
rekend op de pleisterplaatsen, terwijl boven
dien telkens één lid van de bemanning kan uit
rusten op een ligstoel achter de cabine. In dit
opzicht heeft men ook niet alleen willen drijven
op den eigen ondernemingsgeest en den wil
om te slagen, maar advies ingewonnen bij den
medischen vliegdienst te Soesterberg. En deze
dienst gaf een verklaring, die zeer gunstig luidt
ten aanzien van de verdeeling der vlieguren.
Of op den duur het bezwaar van de kleine
ruimte voor de bemanning zich niet zal doen
gevoelen, zal de practijk moeten uitmaken.
De plannen voor dezen versnelden posttocht
zijn thans zoover gekomen, dat ze met geen
mogelijkheid kunnen worden weggeredeneerd.
De autoriteiten, die in het studie-comité heb
ben zitting genomen, geven aan de poging een
bijna nationaal karakter, terwijl de posterijen,
met een speciaal zegel voor dezen tocht, met
een speciaal stempel, hebben bewezen, daad
werkelijk belang te stellen in de onder
neming. Het woord zal nu zijn aan de be
manning. Noch Geysendorffer. noch Asjes, noch
de marconist van Straten, die reeds zeven In-
dië-vluchten met een K.L.M.-toestel meemaakte,
zijn er de menschen naar, om bravourstukjes
uit te halen. Zij zijn zich hun verantwoordelijk
heid terdege bewust en wat van der Hoop en
van Wéerden Poelman of Koppen aan pioniers
werk deden, zullen ook zij wel tot een goed
einde brengen. Luitenant Asjes werd door den
commandant der luchtvaartaf deeling in de ge
legenheid gesteld, zich te oefenen op snelle ma
chines en bij nachtvluchten, Geysendorffer heeft
zijn sporen in de internationale vliegerij reeds
lang verdiend, de post-expresse kan starten
onder de meeat-optimistische verwachtingen.
Inmiddels blijven we afwachten, welken in
vloed het slagen dezer poging op onze civiele
vliegerij zal uitoefenen. De feillooze regelmaat,
waarmede onze mooie K.L.M. iedere week de
Indië-vluchten volbrengt, is nog steeds een feit,
dat den Nederlander met fierheid vervult. En
we zouden het betreuren, wanneer deze dienst
hierdoor ernstig zou worden benadeeld. Hopen
we in tusschen op de mogelijkheid van een ge
zonde combinatie, wanneer de tijd daarvoor rijp
zal zijn. De Pandervlucht is nog steeds een
studie-vlucht. Zou er echter in de toekomst be
hoefte bestaan aan een dergelijken post-ex-
pressedienst, wat bij ons hoog-opgevoerde le
venstempo te verwachten is, dan zullen de ba
kens moeten worden verzet. Voorloopig is het
wachten op de Zeppelin-plannen van dr. Ecke
ner en de gevolgen daarvan voor Nederland en
op de resultaten van de P.H.-O.S.T., den zil
veren jager van Pander, die op Schiphol staat
te brommen van ongeduld, om op de Indië-lijn
te worden losgelaten. Geysendorffer vliegt thans
de machine voor Pander inis dit eenmaal ge
schied, dan zal de overname-vlucht van Pander
aan het studie-comité plaats hebben, die ge
vlogen zal worden door luitenant Asjes. Spoe
dig hierop zal men de laatste toebereidselen
treffen voor den studietocht. En dan zal moeten
worden uitgemaakt, of wij een nieuw hoofd
stuk hebben te beginnen voor de historie onzer
luchtvaart.
dingssnelheld tot 90 S 100 KM. per uur te re*
duceeren. Hetgeen voor een machine die maxi»
maal 360 K.M. per uur loopt, natuurlijk heel
laag genoemd kan worden.
De gewone klappen voor de zljdelingsche be
sturing, die anders op de plaats zitten waar nu
de remklappen zijn gemonteerd, zijn aange
bracht bovenop den vleugel, rechts en links
aan de achterzijde daarvan. Ze zijn van een
speciale uitvoering.
Een interessant detail is het optrekbare lan«
dingsgestel. De constructeur Slot is er inder
daad schitterend in geslaagd, om dit moeilijke
(Van onzen luchtvaartmedewerker.)
't Was „De Maasbode" van 1 December 1931,
die als eerste het nieuws bracht, dat de Soes-
terbergsche ltn.-vlieger D. Asjes het plan had
om, vergezeld van een collega-vlieger der mili
taire Luchtvaart Afdeeling, met een doop de
firma Pander te bouwen zeer snel postvlieg
tuig in drie dagen van Amsterdam naar Bata
via te vliegen. En binnen denzelfden tijd weer
terug.
Gezien het feit, in de eerste plaats, dat de
K.L.M. pas met, naar omstandigheden bevre
digend succes, doende was haar wekelijksche
luchtverbinding van 9 10 dagen duur, tus
schen Nederland en Indië v.v. te onderhouden,
maakte het koene plan, later algemeen het plan
PanderAsjes genoemd, grooten indruk. In vak
kringen werd de geprojecteerde vlucht aanvan
kelijk sceptisch beoordeeld. Geheel daargelaten
het inderdaad zeer prijzenswaardig streven om
de bestaande luchtverbinding tusschen Neder
land en het Rijk van Overzee ineens zeer aan
zienlijk te versnellen, waren vele vaklieden
van meening, dat het moeilijk, ja onmogelijk
zou zijn, een zoo gedurfd project geheel volgens
programma, met vertrek begin October 1932
reeds, en als bestuurders'twee in het lange-af-
standsvliegen onervarenvliegers ten uitvoer te
brengen.
Inderdaad kwam er van een vertrek in Oct.
1932 niets. Groote moeilijkheden werden onder
vonden ten aanzien van het vinden van de be-
noodigde gelden, om het vliegtuig op stapel te
zetten. Doch niet alleen pecunieele obstakels
stonden de uitvoering in den weg. De K.L.M.,
die mét regeeringssteun reeds de wekelijksche
verbinding met Indië exploiteerde, bestaande
uit een gecombineerd vervoer van passagiers
en post, alsook van goederen, was de overtui
ging toegedaan, dat een verbinding alleen voor
post, hoe ideaal oogenschijnlijk ook, in de na
bije toekomst een onjuiste politiek zou blijken
te zijn. Ze was van meening, dat wanneer zij
de K.L.M. het passagiersvervoer geheel
zou gaan opgeven, dat vervoer wanneer het
zich na de crisis krachtig zou gaan ontwikke
len, geheel in handen zou komen van de op de
Azië-route vliegende Britsche en Fransche
luchtvaart-maatschappijen. En dus voor de Hol-
landsche maatschappij geheel verloren gaan.
Gezien haar bedrijfspolitiek is het dus te be
grijpen, dat de K.L.M. niet bereid was aan de
uitvoering van het plan PanderAsjes haar
steun te verleenen.
In een gedeelte der dagbladpers bleef men er
echter propaganda voor maken. Een propaganda
welke sommige bladen niet meer voerden ten
gunste van het postplan, doch ten koste van.
den met veel inspanning en toewyding geves-
Dr. Hugo Eckener, wiens plannen tot vaste
Zeppelin-verbindingen in de toekomst ook
voor Nederland van belang zullen zijn.
tigden goeden naam van de K.L.M., die van
verkwisting werd beschuldigd.
De belangstelling voor het postplan deelde
zich ook aan de Volksvertegenwoordiging mede.
Dat kwam eerstens tot uiting in het voorloopig
verslag begin December 1932 van de Tweede
Kamer, waarin verscheidene leden aandrongen
op een reorganisatie van de Holland-Indië lijn.
waarbij „extra snelle diensten moesten worden
ingeschakeld, ten einde het deficit te vermin
deren". De Minister antwoordde, „dat 't vraag
stuk der luchtpostverbinding niet moest worden
bezien naar den toestand van het oogenblik,
doch naar de mogelijkheid van toekomstige ont
wikkeling dezer verbinding". Medio December
1932 werd in de Volksvertegenwoordiging het
instellen van een studie-commissie bepleit, om
het plan PanderAsjes te bestudeeren. Minis
ter Reijmer antwoordde, dat hij moeilijk een
commissie kon benoemen, zoolang hij officieel
van het plan niet op de hoogte was.
Dat zou echter spoedig gebeuren.
Het was in den tijd dat de Stoomvaart Maat
schappij „Nederland" en de Rotterdamsche
Lloyd, die reeds geruimen tijd studie maakten
van de mogelijkheid om naast hun scheepsver
bindingen, ook een luchtschipverbinding op
Indië te exploiteeren, met de Urhebers van het
plan Pander-Asjes in verbinding waren ge
komen. Of de luchtvaartbelangen contact met
de reeders hebben gezocht, of omgekeerd, doet
chine, de P.H.-
weinig terzake. Feit is, dat op zeker mo- O.S.T. Links aan den kop de ontwerper vaii
ment een innige verwantschap tusschen .ca- i r i
beide groepen bleek te bestaanf welke tot het Plan' penant D. Asjes; rechts boven hel
uiting kwam in een bezoek dat de heeren close-up van een der Wright Whirl Wind mo*
A. F. Bronsing, directeur der Stoomvaart toren> Geysendorffer; beneden de marconisj
Maatschappij Nederland, Th. Ruys, direc-
teur van den Rotterdamsche Lloyd en N. Pan straten,
van Zalinge, van de Koninklijke Paket-
vaart Maatschappij, met den officier-
vlieger D. Asjes aan den Minister van
Waterstaat brachten, ter uiteenzetting
van het bekende plan. Vanaf het moment dat
de scheepvaart-maatschappijen haar steun
verleenden, en als gevolg van het bezoek
aan den Minister zekerheid was verkregen,
dat ook van Regeeringszijde medewerking
zou worden verleend, was het mogelijk
het toestel in bouw te nemen. Voor de proef
vluchten was wijders de medewerking van de
K.L.M. onontbeerlijk. Dat men te dien aanzien
op steun kon rekenen, ook daarover kreeg men
thans zekerheid. Dat over de geheele linie zich
een belangrijke toenadering had voltrokken,
bleek uit een bekendmaking in de pers, waarin
werd medegedeeld, dat op een 29 Maart van
dit jaar gehouden bijeenkomst van vertegen
woordigers van de K.L.M. en van de Scheep
vaartmaatschappijen „Nederland" en Rotterdam
sche Lloyd, de grondslag was gelegd voor
nauwe samenwerking op luchtvaartgebied van
deze beide groepen. Enkele maanden later werd
bekend gemaakt, dat opgericht was het „Studie-
Comité snelpost Nederland-Indië." 't Is genoemd
comité dat thans de proefvluchten en de vluch
ten naar Indië zal doen uitvoeren.
Het vliegtuig.
Zoo heeft thans de Pander post-expresse, die
zooveel beroering heeft gebracht en zooveel'
inkt heeft doen stroomen, zijn voltooiing be
reikt.
Als men het toestel bekijkt, dan zal de vak
man aanstonds zeggen, dat het Amerikaansche
tendenzen verraadt. Daaruit zou men de con
clusie kunnen trekken, dat het min of meer
een copie is. Juist is dat niet. Toen de heer
Slot deze machine ontwierp, waren in Amerkia
nog niet die snelle vliegtuigen gelanceerd, die
zooveel op den Pander gelijken.
In die overeenkomst zien wij veeleer het
logisch resultaat van het streven naar de hoogst
bereikbare snelheid waartoe verschillende ge
heel onafhankelijk van elkaar werkende con
structeurs kunnen komen. Dat meerdere bou--
wers, die ieder diep in het geheim werken, bij
het streven een zoo snel mogelijke machine te
bouwen, allen een machine zullen uitbrengen,
die bijna als druppels water op elkaar gelijken,
is wel heel sterk tot uiting gekomen bij de laat
ste in Italië gehouden Schneider-trofee race.
De Britsche en Italiaansche race-vliegtuigen
bleken toen zoo sterk op elkaar te lijken, dat
men den indruk kreeg van samenwerking. Toch
was het tegendeel waar, want er was de groot
ste geheimhouding betracht.
Als we nu de Pander postjager bekijken, dan
zien we, dat het toestel tot de categorie laag-
dekkers behoort en in hoofdzaak is opgebouwd
uit hout. De vleugel bestaat uit twee langslig-
gers, of balken, gemaakt van gelamelleerde
spruce en bakelite triplex. Binnenin zijn ver
stijvingen aangebracht. Die vleugel is uit één
stuk gebouwd. De bekleeding bestaat eveneens
uit hout, uit triplex, dat zoodanig is aange
bracht, dat die huid tevens dragend werkt, en
zoo van den vleugel één groot stijf geheel
maakt.
Ook de romp van den Pander is van hout.
Deze bestaat uit een aantal ovale spanten, welke
door dunne langsliggers met elkaar zijn ver
bonden. Op dat geraamte is de dragende triplex
huid gelijmd, waardoor een zeer licht doch oer
sterk sigaarvormig geheel is verkregen. De
romp loopt in een punt uit. Geheel vóór in den
romp zitten naast elkaaiibestuurder en hulpbe
stuurder. De stuurkolom ataat in 't midden, maar
door 'n vernuftge constructie is 't bovengedeelte,
waarop het stuurwiel is aangebracht, dusdanig
scharnierend bevestigd, dat die bovenarm naar
links óf naar rechts kan worden geklapt. Twee
stel stuurstangen is dus niet noodig, en dit
spaarde weer gewicht. Wel is voor beide vlie
gers een voetenstuur aanwezig. Achter de be
stuurders, in het kleine ruim waarin de radio-
telegrafist een plaats krijgt, is de overbrenging
aangebracht voor de luchtremklappen die aan
beide zijden van den achterkant van den vleu
gel zijn aangebracht. Door deze klappen om
laag te draaien, wordt het mogelijk de lan-
De man van het plan, luitenant D. Asjes
(links) in gesprek met den piloot Geyser>
dor ff er voor de nieuwe machinet t
detail op een zeer vernuftige en toch eenvotv
dige manier op te lossen. De wielen worden
naar achteren toe opgetrokken en verdwijnen
onder in den romp van het vliegtuig, waarbij
de opening door automatisch meeloopende dek
platen wordt afgesloten. De banden zijn van
het ballon-type en zijn slap opgepompt. Da
Messier veering waarmede elk wiel is uitge
rust, werkt gelijk de voorvork van een motor
rijwiel. Een vergelijking tusschen het optrek
bare landingsgestel van den Pander en dat van
den nieuwen Fokker F. 20 welk laastgenoemd
type zooals men weet, een eendekker met hoog
liggend draagvlak is, bewijst, dat het optrek-
baar maken der wielen bij een laagdekker,
constructief heel wat eenvoudiger kan zijn dan
bij een vliegtuig met den vleugel boven den
romp.
Met groote belangstelling ziet de Nederland-
sche vakwereld de eerste proefvluchten van
den Pander tegemoet. Volgens de plannen moet
het toestel maximaal een snelheid van 360 K.M.
per uur kunnen ontwikkelen, hetgeen rond 160
kilometer per uur sneller is dan het snelste in
gebruik zijnde K.L.M.-vliegtuig. Normaal vlie
gend, op z.g. kruissnelheid, moet de Pander
300 K.M. per uur kunnen maken.
De proefvluchten op de Holland-Indië route
zullen moeten uitwijzen of er aan het gebrui
ken van dergelijke zeer snelle vliegtuigen in
geregeld verkeer bijzondere technische moei
lijkheden zijn verbonden. En vooral ook, of
het gebruik van dit vliegtuigen inderdaad beter
is dan het in dienst stellen van machines, die
zoowel post als passagiers vervoeren. Dat te
onderzoeken is de mooie taak van het Studie
comité.
De machine van achteren gezien. Duidelijk komen de stroomlijnen van het toestel
pit onder dezen gezichtshoplf,
