emigratie naar
Brazilië
Jan Greshoff:
De wereld schreeuwt om
Na acht jaar reizen
Mogelijkheden tot
Een pionier aan het woord
I
Belangrijke ontwikkeling voor de deur
Alle hens aan dek
DINSDAG 7
JANUARI 1947
PAGINA
Eén onzer verslaggevers interviewde Jan Greshoff, nadat
deze Zondag j.l. per s.s. Eandfontein" uit Kaapstad te
Botterdam was gearriveerd. In kort bestek geeft hij zijn in
drukken weer over deze merkwaardige figuur in de
Nederlandsche letterkunde, die gedurende bijna 8 jaar zijn
vaderland niet heeft weergezien.
DE VLIEGTUIGRAMP
IN CHINA
JLaat ze komen m
georganiseerd verband
Mgr. José Ac Haas OFM. is
de eenige Nederlander met bis
schoppelijke waardigheid in
Brazilië, de nieuwe groote mo
gendheid, die momenteel be
zocht wordt door een commissie
tot bestudeering der emigratie-
mogelijkheden voor Nederlan
ders.
Het gaat hier hoofdzakelijk om
Zuidelijke en katholieke belangen
het bevolkingsoverschot, onder
de landlbouwers vooral, is immers
hoofdzakelijk te vinden m het
Zuiden van Nederland en ons
interesseerde de meening van mgr.
De Haas, die eveneens Zuiderling
is, omtrent de problemen welke
aan deze emigratie naar Brazilië
vast zitten- t,.
Monseigneur, die verblijft bij
zijn familie in zijn geboorteplaats
Eersel om er zijn 70en verjaardag
te vieren, was graag bereid zijn
visie op deze dingen kenbaar te
maken, de visie van iemand, die 35
jaar lang reeds zijn bisschoppelijke
waardigheid in Brazilië uitoefent.
Losjes zit de Brabantsche bis
schop op zijn huiselijken stoel- In
zijn gezicht met de scherpe, bon
dige trekken, zien een paar jeug
dige oogen den bezoeker opgewekt
aan en met vastberaden vlotheid
zegt hij de dingen op den man-af,
intusschen een beetje met 't heft
van 'n pennemesje spelend- Af en
toe tikt dit heft op de tafel, om
een gezegde kracht bij te zetten.
Gemoedelijk, forsch en realistisch,
dat is de indruk, die deze verre
vertegenwoordiger van den Bra-
bantschen geest op den bezoeker
IDcicikt"
,,Laat ze komen'', aldus Monseig
neur, „op één voorwaarde: in ge
organiseerd verband, na behoor
lijk contact me( de officieele
Nederlandsche en Braziliaansche
instanties",
Wij vragen welke de beste stre
ken zijn voor de emigratie en zon
der aarzelen roemt Monseigneur de
uitstekende hoedanigheden van
den staat Mio>as Geraes, waarin
zich zijn bisdom bevindt. Het ge
bied ligt vlak boven de wereld
haven JJio de Janeiro, de hoofd
stad van de republiek, is hoofd
zakelijk oerwoud, maar werd reeds
in groote trekken opengelegd,
dicht gelegen als het is bij de
kust. Twee spoorlijnen doorsnijden
dezen staat, een lijn van de haven
Victoria naar de stad Minas, waar
langs vooral ijzererts naar de
U S A. wordt uitgevoerd, en een
lijn vanaf de haven Caravellas
naar Arrasuai. residentie van Mgr.
De Haas. Deze laatste lijn dient
vooral tot vervoer van de enorme
massa hout, die 't oerwoud levert.
Dwars door den staat Minas
Geraes en door het bisdom van
Monseigneur loopt een hyper
moderne strategische autoweg, die
Rio de Janeiro verbindt met de
haven Bahia en in het oerwoud
zelf zijn lange straten gekapt, tot
vervoer van het hout. Het geheel
ligt in het stroomgebied van de
Rio Dolee, een breede rivier, ge
schikt voor het vlotten van hout.
Over den grond, de ter be
bouwing beschikbaar komt, als
de bosschen eenmaal zijn ge
kapt, kan Monseigneur niets
dan goeds vertellen.
Het is rood-bruine aarde, iets
tusschen klei en zand en 'alles
groeit er op, koffie, suikerriet,
graan, wat ook. In den laatsten tijd
begint er de veeteelt sterk te
bloeien, waartoe een deel van den
grond tot weidegrond wordt om
gevormd- Op veel plaatsen zijn
kleinere rivieren met dusdanige
stroomversnellingen, dat gemakke
lijk energie kan worden opgewekt,
zoodat industrie tot verwerking
r.?,r pstuurproducten direct moge
lijk is.
De omvang van den staat Minas
Pe,r:?e.s ,kan blijken uit het feit, dat
het bisdom Arrasuai. in het Noor
den van dezen staat gelegen, al-
tit6? i sroot is als geheel
Nederland. En dit gebied, van den
omvang van ons land, wordt be
woond door 700-000 menschen; er
is dus ruimte te over.
Naast dit alles dient vermeld,
dat er veel delfstoffen in den
grond zitten, goud, ijzererts mica,
edelsteenen, rotskristal. Door de
openlegging van dit gebied heeft
het ook aantrekkingskracht op de
Brazilianen zelf die van minder
gunstig gelegen gebieden of van
minder gezonde streken 't „nieuwe
land" binnentrekken. Een groote
stad ontwikkelt er zich dan ook
snel, Gouvernador Valladoris. Het
klimaat is er warm en gezond-
Wij vragen Monseigneur na de
heldere, optimistische uiteenzet
ting, hoe de betrekkingen zijn met
de overheid van den staat Minas
Geraes en met de republiek Bra
zilië zelf. Ook hier niets dan goeds-
Eenigrn tijd werd Brazilië be-
heerscht door de dictatuur; deze is
thans afgeschaft en in de Grond
wet is nu de echtscheiding ver
boden en het godsdienstonderricht
verplichtend gesteld op alle staats
scholen, van hoog tot laag. Daar
naast zijn er nog geheel katholieke
scholen; maar ook het staatsonder
wijs is voor het overgroote deel in
handen van goede katholieke
krachten, meestal onderwijzeres
sen, die op katholieke colleges zijn
opgevoed.
Monseigneur kan met beslistheid
verzekeren, dat zijn betrekkingen
zoowel tot de autoriteiten, zetelend
te Rello Horizente, hoofdstad van
den staat Minas Geraes, als tot
de regeering der republiek in
Rio de Janeiro uitstekend genoemd
kunnen worden- Van alle zijden is
de wereldlijke overheid hem. be
hulpzaam en Monseigneur ver
klaarde zich gaarne bereid, de
hand te bieden, indien men van
zijn betrekkingen tot de Brazi
liaansche bestuurskringen, bij de
emigratie-pogingen, wil gebruik
maken, evengoed als hij zijn ken
nis van land en volk in het alge
meen graag in dienst wil stellen
vande komende landbouwers
Natuurlijk is doorzettingsvermo
gen noodig en eenig kapitaal, maar
wat dit laatste betreft, meende
Monseigneur optimistisch te mo
gen zijn ten aanzien van de regee
ring van Brazilië, Italiaansche en
Duitsche groepen, die eerder bin
nenkwamen, kregen van Brazilië
zoowel grond als een woning; hij
acht ook thans weer zekere tege
moetkomingen mogelijk, daar
Brazilië graag goede krachten van
buiten aantrekt.
Monseigneur. Voor dingen, die
wfl vrij gemakkelijk kunnen
leveren, kunnen we goede ladin
gen terug ontvangen. Zoo zijn
onlangs voor het eerst Neder-
landsch vee en aardappelen in
gevoerd en de Brazilianen zijn
gek op alle twee.
Er liggen hier kostbare moge
lijkheden- Hout is er in overvloed
en nog veel andere voor Neder
land noodzakelijke dingen. Er zijn
dus uitstekende ruilkansen- Mon
seigneur eindigt met nogmaals de
krachtige verklaring: laat ze ke
rnen. Alles voor. Maar denk er om:
in gesloten groepen, leeft georga
niseerd en met officieele mede
werking aan weerskanten. Ze
moeten in de toekomst steun aan
elkaar kunnen hebben en hun
eigen goede gemeenschapsleven
behouden. De Duitsche en Italiaan
sche kolonies in Brazilië slaagden.
De onze zullen óók slagen. Fe
bruari vertrekt Monseigneur weer
naar zijn Braziliaansche residentie
en wij hopen, dat de Nederland
sche emigratiecommissie, die kort
geleden in Rio de Janeiro aan
kwam en nog geen contact opnam
met Monseigneur, alsnog van de
gelegenheid zal profiteeren, om
dezen Nederlandschen pionier, den
eenigen Nederlander in Brazilië
van deze waardigheid en invloed,
te ontmoeten, tot groot hut van
onze Brabantsche en Limburgsche
boerenjongens, die weg willen.
Wij vragen tot slot nog even
naar mogelijkheden van econo
mische relaties met de nieuwe
„groote mogendheid
tige mogelijkheden",
Bet vliegtuig, dat bij Tsingtao,
tfn China-, te pletter viel, had
blij;kens nadere berichten uit
Shanghai 42 menschen aan boord.
A'ien zijn omgekomen.
De 21-jarige piloot van het toe
stel stond 'bekend als ibekwaaim
vlieger. Hij vloog reeds sedert zijn
zestiende jaar. Hij behoorde des
tijds tot de „vliegende tijgers"
van generaal Chennault, bezat het
vliegerskruis met de 'eiken-bladeren
en werd door generalissimus Tsjang
,,Prach-1 Kai' Sjek onderscheiden wegens het
verklaart I transport van Chineesche troepen.
Voor het eerst werd een kostbaar zestal Engelsche wedstrijd-
paarden per vliegtuig verzonden. De reis in den „vliegenden
staV' naar Californië was niet bijzonder comfortabelde dieren
moesten de heele route blijven staan
In de gedichten van Greshoff
vindt men ,,de Reis" steeds als
een van de hoofdthema's terug-
Wanneer, zooals één zijner bewon
deraars het eens zeide, de verkla
ring voor Greshoff's diepste wezen
In de Reis is gelegen, dbn vindt dit
wel zeer duidelijk uitdrukking ge
durende de jaren, dat een geschokt
Europa den geesel doorstond van
Nazidom en wereldbrand.
Greshoff, in Mei '39, naar Zuid-
Afrika vertrokken, bleef daar tot
September '40, om vervolgens
pijnigt hem niet ,,de goddelijke
reislust" in zijn bundel „Zieken
troost"? tot medio 1941 op
Java en Bali te vertoeven. Het was
daar, dat hem het verzoek van de
Nederlandsche regeering bereikte,
zich in dienst te stellen van het
Nederlandsch Informatie Bureau te
New-York, waarbij hij de com
mentaren verzorgde van de Neder
landsche uitzendingen via Radio
Boston. Na de bevrijding van Ne
derland vertrok hij in Juli 1945
opnieuw naar Zuid-Afrika
Gedurende de lange reeks van
oorlogsjaren stond zijn letterkun
dige arbeid niet stil Kende het
Nederland van vóór den oorlog
hem in hoofdzaak als een vinnig
en raak polemieker en essayist,
het buitenland heeft kennis kunnen
maken met een altijd strijdbaren
en geestdriftigen Greshoff ,die rus
teloos werkte en studeerde en het
initiatief nam op velerlei gebied-
In Kaapstad publiceerde hij o.a.
twee bundels -says. „Fabrieksge
heimen" en „e, mij" vriendin",
de beide bundels ,,N Neder
landsche Dichtkunst'', „a Tachti
gers en de hedendsaysche dich
ters), verzorgde herdrukken van
Nederlandsche uitgaven, stichtte
met den Zuid-Afrikaanschen dich
ter Wam Wijck Louw het literaire
periodiek „Standpunten," introdu
ceerde den dichter A. Roland Holst
in Zuid-Afrika en hield er tal van
lezingen
In New-York waar hij contact
had met den Katholieken Vlaam-
schen letterkundige Marnix Gijzen
en den joegen Nederlandschen
schrijver Adriaan van der Veen,
hielp 'hij bij het tot stand komen
van een Nederlandsche uitgeverij.
In Willemstad, Batavia en Zuiid-
Afrika zagen essayistische werken
het licht, terwijl hij qndertusschen
werkte aan zijn mémoires.
Wij in Nederland? met een
variant op zijn „Louis Philippe"
kunnen wij zeggen: „Wat was hier
alles klein en arm" wij in Ne-
Greshoff
derland zagen verschillende van
Greshoff's werken door den bezet,
ter verboden wonden. Maar wi' be
leefden ook in '44 de ondeugends
vreugde van het illegaal uitgege
ven precieuse „Catrijntje Afrika",
dat in '39 geschreven, tot ons
kwam als het afscheid van den
m'an, die waar maakte wat hij'
schreef in „Zonnedag op Gistoux";
wellicht ga 'k morgen weer op
reis".
Dit laatste is ditmaal niet geheel
en al waar: bet „morgen" zal voor-
loopig medio Maart beteekenen,
wanneer hij weer naar Afrika zal
vertrekken. Tot dan zal Greshoff
de Onrustige, vanuit de Residentie
orde stellen op zijn ziaken, zijn fa
milie bezoeken, en de uitgave van
zijn verzamelde werken verzorgen,
welke uitgeversmij Querido te
Amsterdam zal uitgeven en waarin
een groot deel van zijn oorl gs-
productie zral worden opgenomen.
Zullen drie maanden voldoende
zijn om tijdelijk ook den invloed
zijner persoonlijkheid uit te strek
ken tot ons wat al te gezapig ge
worden letterkundig leven? Gres
hoff's ironische glimlach was het
eenig antwoord, dat wij ontvin
gen op deze laatste vraag, die wfl
bij wijze van afscheid stelden.
Ooik voor de petroleumindustrie
stond het jaar 1946 in het teeken
van de omschakeling en de vele
problemen, welke hieraan verbon
den waren hebben niet weinig 'bij
gedragen tot den vooruitgang, die
tot nu' toe gemaakt is op den weg
naar normaler toestanden. Waar de
omstandigheden niet. door de
oorlogshandelingen zijn aangetast
heeft de omschakeling zich met
een aanzienlijk gemak voltrokken,
ofschoon er geen sprake was van
een terugkeer na^r den toestand
van 1939. De situatie heeft zich
sindsdien wel aanmerkelijk gewij
zigd. In vele landen is.de induis-
trieele ontwikkeling tijdens den
oorlog met versnelde pas vooruit
gegaan; de landlbouw is meer ge
mechaniseerd en de' koopvaardij
vloot heeft, ondanks de zware ver
liezen, een ongekenden omvang
bereikt, en ondanks alle vernieti
ging heeft zich toch een netto-toe
name van de productieve capaci
teit van de wereld voorgedaan. Dit
beteekent, dat de vraag, waaratHi
de petroleumindustrie moet vo'l-
dóen.is toegenomen, terwijl zij voor
de tijdens den oorlog ontwikkelde
nieuwe producten een afzetgebied
moet zoeken.
Het blijkt dus, dat de behoeften
aan olie-producten, zoowel van
oorlogvoerenden als niet-oorlog-
voerenden aan het eind van het
eerste oorlogsjaar belangrijk hoo-
ger zijn dan voorheen.
De behoeften van demobilisatie
en bezettingslegers bleken, met
uitzondering van die voor de lucht
vaart, grooter dan men gedacht
had 'De vraag naar olie-producten
voor civiel veftoruik verschilde van
land tot land al naar gelang de
economische toestand waaxm de toren is de binnenlandsohe vraag
landen verkeerden, maar er zijn
weinig landen, die niet gaarne
meer hadden willen verbruiken
dan voor den oorlog, indien zij
hiertoe slechts de middelen be
schikbaar 'hadden gehad.
Toestand in de V.S.
De vraag in de V.S. was enorm
groot en zal waarschijnlijk niet
veel geringer zijn geweest, dat die
uit het record-jaar 1945, toen de
strijdkrachten en de Lend-Lease
zulke groote hoeveelheden ver
slonden. Het binnenlandsch ver
bruik overtrof in sommige opzich
ten zelfs nog dat van 1945, de
export kon echter niet op het
oorlogs-niveau gehandhaafd blij
ven.
Men had gerekend met een ver
mindering van het benzinever
bruik dat immers voornamelijk
samenhangt met het automobiel-
vervoer, Dit kwam echter geheel
niet uit. Het aantal auto's, dat nog
bleef rijden verbruikte gemiddeld
meer dan vooor den oorlog en ge
leidelijk a;h zijn er meer wagens
op den weg gekomen. Het binnen
landsch benzineverbruik begon te
stijgen boven het cijfer van 1945
zoodra, ten gevolge van de ophef
fing van bepaalde distributiebepa
lingen, voldoende banden en on-
derdeelen beschikbaar kwamen.
Doordat de auto-productie bij de
plannen ten achter bleef werd een
nog grootere .stijging van 'het ver
bruik voorkomen.
De vraag naar andere olie-pro
ductie in de V.S. vertoont een
zelfde beeld, voornamelijk te dan
ken aan den snellen voorui'gang. die
de dieselmachine maakt bij het
weg- en railsvervoer, bij de
scheepvaart, de landbouw en de
industrie.
Onder invloed van al deze fac
naar olie-producten in de V.S. in
1946 ongeveer gestegen 5° Pct-
boven het voor-oorlogsche niveau.
Ook elders vooruitgang
Nu nemen de V.S. wel een uit
zonderingspositie in de wereld in,
maar ook elders zien wij een der
gelijke ontwikkeling. Zeer opmer
kelijk in dit verband is de buiten
gewone vooruitgang in Engeland
wat betreft de mechanisatie van
den landbouw, die oorspronkelijk
werd doorgevoerd om te voorzien
in het gebrek aan levensmiddelen
en ter vervanging van het tekort
aan arbeidskrachten. Ook het ge
brek aan steenkool heeft geleid tot
een grooter verbruik van vloeibare
brandstoffen, m.n. in de industrie.
Slechts het tekort aan dollars is
voor Engeland nog een belemme
ring tot een grootere uitbreiding
van het verbruik.
Eveneens vertoonen de Domi
nions en Voor-Indië een aanmer-
kelijken voortuitgang op dit gebied
tengevolge van de ontwikkeling
van nieuwe industrieën en toene
mende mechanisatie. Het zelfde is
'het geval met de landen van Zuid-
Amerika.
De vroegere neutrale landenrvan
Europa waren gedurende den oor
log voornamelijk aangewezen op
eigen- hulpbronnen. Niettegen
staande deze handicap zijn ver-
schillende van deze landen toen in
staat geweest een aanzienlijken m-
diustrieelen vooruitgang te boeken
en voorzoover hun middelen het
toelieten en scheepsruim-te be
schikbaar was vertoont het ver.
'bruik van deze landen ook de ten
dens boven heit vroegere niveau te
stijgen. j
Zelfs de vroegere Tjpzette lan
den en ook de verslagen vijande
lijke landen hebben een dringende
vraag naar petroleum-produc on
uitgeoefend, haast even dringend
'ig de vraag naar levensmiddelen.
Vandaar, dat deze producten een
leveranties van de Unrra. Zoo
blijkt het, dat de olie-industrie tij
dens de achter ons liggend em vre-
des-periode een niet minder be
langrijke rol heeft gespeeld dan
gedurende den oorlog.
Meer nog dan voor de individu-
eele landen speelt de industrie een
rol voor de wereld als geheel ge.,
zien Dit voornamelijk tengevolge
van 'het feit, dat het transoceanisdh
vervoer door de lucht zulk een ge
weldige ontwikkeling heetf^onder-
gaan. Ook de wereld scheepvaart
is van zeer grooten invloed. De
tonnage is grooter dan ooit en ge
bruikt tegenwoordig voor meer dan
75 pct. olie ate 'brandstof, in verge-
irg met 50 pct. voor den oorlog.
Bovendien doet zich, in verband
met 1 voortdurend tekort aan s' een
kool overal de tendens voor over te
gaam van steenkool als brandstof
naar olie. En het schijnt, dat deze
tendens zich voort zal zetten. ooü£
al wordt de situatie t.a.v. de steen
kool misschien wat 'gunstiger.
De product!a.
Bovengenoemde tendensen aan
den kant van de vraag noodzaakten
tot een uiterste krachtsinspanning
aan den kant van de productie. Af
gezien van een korte inzinking in
de VB. bleven alle voornaamste
productegebieden hun ta;(k v°3?
voeren en werden gedurende het
af geloop rn jaar nieuwe top-pre v.
taties geleverd. De door den oor
log getroffen productiegebieden,
zooals Ned. Indië, Rusland en de
onder Engelsch beheer staande
bronnen :n het Verre Oosten na
men met voortvarendheid 'he; herr\
stel ter hand. hoewel het nog we®
eenigrn tijd zal duren voor hun
capaciteit geheel hersteld is. De
productie van Roemenië blijft een
voortdurende daliing vertoonen. D®
land verliest steeds meer grond au
olie-producent.
D" bestaande oüegebieden omt»
w'kkelen zich verder door uittoren
d'ng van de pijpleidingen en mo-
d°rn.!s"orin? van hun installaties.
"Ook het onderzoekingswerk naar
nieuwe productiegebieden wordt
beSlik deel SUaWen van de niet'verwaarloosd, integendeel-
