KÈI
Ürl
EEN STUDIE GENOTE OVER
JULIANA'S LEI USE TIJD
ÉÉN MET HET VOLK
VAN KOPJES ZONDER OOR EN EEN
HOUTEN VLOER
HIJ HAD HET ZICH GEMAKKELIJKER
KUNNEN MAKEN
-'«a
v
1
pC
if 1 - *- -M
T -- v
pi,~
De print moökit op *tf« verjaardag, in 1945, een jeesttocht door-de vrije steden
«0» Nederland. Z.K.EL neemt hiw o^achetd van dê B. te üeijt.
ZATÊÏÏDTO SEPTEMBER 194S
Op zoek naar een der vroegere studievriendinnen van prinses Juliana
uit haar Leidse tijd kwamen wij tenslotte terecht in de Overvoorde-
Oordonstichtinq te Wassenaar. Een fraaie imposante villa in een wijde
tuin, die herinnert aan de oude Franse lustpriëlen met marmeren beelden
verborgen in het groen. T
Dit was het buiten van dr. Overvoorde, in leven directeur van De Laken
hal te Leiden en archivaris aldaar. Hij stierf op 9 Maart 1930 en tien jaar
later was dit schone buiten ingericht als een tehuis voor kunstenaars, die
hier rustig zich aan hun arbeid kunnen wijden.
IVie de prinses noq nooit achter een weefraam heeft zien zitten, bezie ae
bovenstaande toto die een fragment verbeeldt uit het stuk „Grmgoire van
ifhéodore de Bauville. In Leiden wordt uiet uitsluitend gestudeerd. Dit deed
destijds, zelfs H. K. H. prinses Juliana niet.
tot laat ll<ierachtiÊe singelS en gILaclr
tch t0'n^ 'n de „acht, sliepen een korte
Ue studerend#»iet V TTiTJm
in: „Een dag vol verrassingen voor het voetlicht georacm j
door pater A. F. M. Monchen, secretaris in A. D. van H. M. de Koningin.
Toen Z.K.H. prins Bernliaril met
H.K.H. prinses Juliana, thans ko
ningin Juliana, en de heide prinses
jes naar Engeland overstak in de
bewogen Mei-dagen, wist ook hij niet
wat hem gedurende de tijd van bal
lingschap boven het hoofd zou han
gen. Ten eerste werd besloten, dat
de prinses met de kinderen naar
Canada zou gaan, terwijl de prins in
Engeland zou blijven om aan de zijde
van de koningin de Nederlandse
belangen te behartigen. Het was
voor het prinselijk paar een afschu
welijke scheiding, die alleen begre
pen kan worden door hen, die het
prinselijk geluk van nabij hebben
mogen leren kennen.
cgP
ego!
agp
Als het plechtige „Wilhelmus" weerklinkt, maakt een eigen-aardige ontroering
zich van om meester. Wij staan in de „houding", zo ook de prins en zyn gevolg.
Dat de prins een bekwaam en enthousiast vlieger is, weet iedereen. Maar niet
velen hebben Z.K.H. in een Zweeds bombardementsvliegtuig gezien*-'
v
.v- -
Ook mej. Hermance Farensbach houdt daar
ginds enige-tijd verblijf. Zij was een studie-
genote van de prinses en studeerde toen
Nederlandse en Franse letterkunde. Na haar
etudie wijdde zij zich geheel aan de schone
vunsten en publiceerde het gedicht „Eleo-
ora Duse's Opgang" en schreef voorts in
Elsevier's Maandschrift, Groot Nederland,
pe Nieuwe Gids en andere letterkundige
bladen. Haar gedicht „Eleonora Duse's Op
gang" liet Prinses Juliana voor haar oud-
gtudiegenote door Loudi Nijhoff voordragen
Soestdijk met een muzikale omlijsting,
wellce gegeven werd door Cor de Groot.-
Naar laatste werk, in manuscript gereed en
«etiteld: ..Pierrot op' het dakterras", zal deze
ginter door Albert Vogel Jr op het pro
gram13 w°rden genomen en op diens
gewaad gestoken, ik was vermomd als zigeu
nerin en las haar de toekomst uit de lijnen
van haar hand. Alles was zo eenvoudig en
echt aan haar en juist door haar eenvoud
was haar tegenwoordigheid, wat zo licht mo
gelijk' zou zijn geweest, in een gezelschap
nooit drukkend.
Het was niet moeilijk zich in haar presentie
te geven zoals men was, tegenspraak werd
gewaardeerd en de prinses aanvaardde
gaarne redelijke argumenten, indien haar
eigen mening, die zij zeer wel had, haar ten
slotte minder juist voorkwam.
Het debat met haar kon heet en de ge
sprekken konden zwaar zijn, maar als de
prinses aanwezig was, waren er altijd dwaze
en geestige en rake opmerkingen, want zij
had zin voor humor en tegelijkertijd was
^uiistayondep worden voorgedragen. Met
deze ."teres spraken wij over de studietijd
v»n pririses Juliana die zij zo van nabij had
toegemaakt.
Hoe dat begon?
P' 2egt zij, voor prinses" Juliana als
v0or ieder ander' En dan vertelt zij in één
a(jeih ae herinneringen uit die tijd.
EeuSitte hovitiaatstijd, de drie weken van
^rWhtL enrnsmaking, de bezoeken, de
de causerieën, de muziekmidda-
n de toneelvoorsteUingen. Wij holden langs
ap op ijlings aangesleepte matrassen, bak
te0 2 het ochtendgloren, dronken
Gt kopjes met of „rpn de prinses
pet lief„stlauit de laatste - en zaten bij voor
beur laag mogelijk nn de grond dus, de
Nederigste zitpia^f'Ervoor de hoogst-
eporene onder ong aiweer een uitgesproken
neig T,nL nde' Over het algemeen deed
rinses Juliana graag zo gewoon en onop-
vallend ™ogeUk, zonder ooit te vervallen in
een al te groot onoirbaar „sans gêne
OP die. blijkbaar zo aantrekkelijke vloer
hu.'K V1J 00k eens bij mij. Het was op een
b Octoberavond, vast kermisnummer, dat
„ooit op een novitiaatsprogramma ontbrak
2Ü had zich voor die gelegenheid in een met
draken geborduurd vieux-rose mandai ijnen-
haar oordeel vaak van een gezonde en ver
frissende helderheid. Maar evenmin ontbrak
het haar aan poëzie en ik herinner mij nog
de gevoelige wijze, waarop zij eens Boutens'
Beatrijs voorlas, terwijl een der studie
genoten de titelrol imiteerde.
De prinses kon waarlijk op verdienstelijke
wijze gedichten vÖordragen en met al haar
dikwijls uitbundig pleizier hoorde men dan
die ondertoon van grotfe ernst, die overig®"®
ook bij andere gelegenheden waarneembaa
was. Nimmer ontbrak zij op een feest en zelt
nam zij vaak het initiatief tot het organiseren
ervan, maar nooit miste men haar ook op
de college's, die zij volgde.
Zelfs als het 's nachts laat was geworden,
was zij des morgens weer op tijd voor het
college. Ook als de „zeesterren" want
buiten de prinses resideerden op „Het
Waerle" nog drie andere studievriendinnen
op het appèl ontbraken.
Welke colleges volgde de prinses?
Wat de colleges betreft ontmoette ik
de prinses geregeld op de bekende colleges
In Nederlandse Letterkunde van prof. Albert
Verwey en op de niet minder aantrekkelijke
colleges in de Franse literatuur van me
vrouw dr. Catharina Serrurier. In het „pro
fessorale" kwartier werd nogal eens van
gedachten gewisseld en de prinses maakte
bij die gelegenheden steeds minstens aardige
en dikwijls zeer intelligente opmerkingen,
die getuigden van een grote culturele be
langstelling.
In het gezelschap van „Krisje", afkomstig
van prof. Kristensen, en de geniale jurist
prof. van VoUenhoven, was de historicus prol.
Huizinga, kortweg aangeduid als „Huis toen
een der Leidse corypheeën en een der
meest bewonderde figuren. Hij was de leider
van het dispuut, dat geregeld op „Het
Waerle" werd gehouden.
Welke is uw aardigste herinnering uit
dl—Een der aardigste episodes uit die stu-
dententijd was voor mij wel die van de op
voering van een één-acter, die ikschreef op
Jo van Ammers Küller's „Opstandigen
één-acter, getiteld „Een dag vol verrassin
gen", voerden wij in 1930 op ter me®pd®U
glorie van hét V. V. S. L.-lustrum. Het geheel
speelde in 1880 in een Leidse omgeving met
sympathieke geleerden, meer of minder aan
vallige „spes patriae", een vrijgevochten
meisje, dat ter universiteit wilde en nog wat
andere figuren.
De plaats van handeling was een huis aan
het Rapenburg, er werd een professor Rosen-
stein ten tonele gevoerd en er kwamen
Leidse en historische namen in voor, kortom
de „couleur locale" was volmaakt, althans
in onze voor eigen werk niet zo heel critische
ogen en de ciub van de prinsgs besloot
„en bloc" in dit meesterwerk op te treden.
Prinses Juliana creëerde de rol van de
stijf-deftige, maar au fond goedige Annemie
de Vroe, vrouw uit 't pruikerige professorale
milieu van die dagen. Er stonden in het stuk
hier en daar stoutigheden met betrekking
tot Thorbecke, de
grondwet en zoals te
verwachten was ont
braken fijngevoelige zie
len niet, die ons „tegen
over de prinses" wilden
overtuigen van de nood
zaak hele stukken te
schrappen. De prinses
had echter geen enkele
aanmerking, zij vond
niet zo heel gauw, dat
men als prinses dit niet
kon doen en dat niet
kon zeggen.
Wekenlang werd er
druk gerepeteerd bij
mevrouw Serrurier, de
regisseuse op een rom
melige zolder, op de
kamer van een der
medespeelsters of ook
ten paleize. En zo kwa-
men we eens in een
vrolijke operette-stem
ming uit een gammele
taxi gerold voor
Noordeinde 68 de
pj-inses weigerde hard
nekkig deze residentie
anders aan te duiden.
Door de ene houten
lakei na de andere, die
als gegalonneerde ver
keerstekens - in - rood-
en-blauw in de gangen
stonden, werden wij
door middel van stram
wijzende - stokken-met-
vergulde-knoppen ver
der gewezen, totdat wij
tenslotte na een respec
tabele wandeling in de
kamer van de prinses
aan de tuinkant arri
veerden.
JM1 LUCXi
Nee, meer kan ik U er niet van vet-
tellen, zegt mej. Farensbach nu, er is een
grens. Maar het was ongedwongen prettig
Maar wie haar, zoals wij, ontmoet heeft
in Leiden en verder ontmoet op de réunies,
weet, dat trouw een van haar grote karak
tereigenschappen is. Koningin Juliana zal
Leiden dan ook niet vergeten, zoals Leiden
prinses Juliana niet vergeten zal. En ons
aller bede vergezelle haar bij de aanvaarding
van haar zware taak, waartoe zij mede in
Leiden werd gevormd.
Verder waarom het te verzwijgen de
prins werd in het begin door verschillende
Engelse autoriteiten met achterdocht ontvan
gen. De Engelsman heeft n. 1. twee typische
eigenschappen, waarvan de eerste heett
medegewerkt om hem de oorlog te doen
winnen, n. 1. de overtuiging, dat hij de oorlog
niet verliezen kan, en de tweede, dat hij mo
gelijk verraad alleen maar van buitenlanders
kan veronderstellen, nimmer van eigen volk.
Nu was er ten opzichte vah de prins geen
angst voor verraad, doch toch waren er lieden,
zoals een hoge vliegautoriteit het uitdrukte,
die dachten: „De vos verliest wel z'n staart,
maar niet zijn streken".
Allengs heeft de prins echter het vertrou
wen van allen volkomen kunnen winnen,
zodat hij voor ons land van onschatbare
waarde is geweest.
In het begin woonde hij met de koningin
in Claridge's-Hotel, waarna een woning op
Chester-square in Londen werd betrokken.
De koningin vond in hem een grote steun en
hij verlichtte veel van haar werk en angsten,
't Is wel eens goed, vooral nu op dit ogen-
F. S. blik, om de zuiver menselijke zijden van
een koninklijke familie te beschouwen Wij
zien haar dikwijls te veel in haar fi
in een soort aureool van onwerkelijkheid.
Dan vergeten wij, dat ook zij mensen
met hun gevoelens, hun genegenheid,
lief en leed. De koningin, die gescheiden was
van haar dochter en' klein-kinderen, waar
mee zij zulke gelukkige uren kon doorbren
gen. De prins, die naast de huiselijke schei
ding nog langs omwegen de meest tegen
sprekende berichten over zijn moeaer en
broer ontving.
Later bleek pas, hoe de naziszijnmoeder
en broer behandeld hebben. K oranic
iedere toespraak, die hu voorradm Oranje
hield, soms de meest lage react
zijde der nazi's op zijn moeder br&er te
weeg brachten. Nochtans aarze de hij niet,
terwijl de meeste ministers stóselmatig g
weigerd hebben voor de radio te sPraken
uit vrees voor represailles Jegenshtjnd e
baren, 't Is alles wel verklaarbaar en het
zij verre van mij hun hier een vemijt van
te maken, doch het blijft een feit
onbekend dat de prins deze risico wel
genomen en er de gevolgen van aanvaaicl
heeft.
Geen man om stil te zitten, en ten volle
bereid zijn krachten voor de vaderlandse
zaak te gebruiken, trachtte hij de „fighting
spirit" bij de zwakkere, de aarzelende, bij
degene, die het reeds hadden opgegeven er
wederom in te krijgen. Dat is hem zelfs door
sommigen kwalijk genomen. Ach, de mens
die wakker geschud wordt, kan soms ook
nog ondankbaar zijn.
De gave om vreemde talen goed en vlot te
spreken, kwam hem hier goed van pas
Spoedig werd hij haast vanzelfsprekend
hoofd-verbindings-officier tussen onze rege
ring en de overige geallieerden. Men kon
de prins overdag, 's avonds, soms zeer laat
nog op de hoofdkwartieren aantreffen, dit
vooral in de strijd om Nederlands-Indie
en later bij de autoriteiten van de geheime
dienst en nog meer toen hij benoemd was
tot bevelhebber der Nederlandse strijdkrach
ten waaronder zich later ook de binnen
landse strijdkrachten voegden.
In Londen was een werkcomité opgericht,
gepresideerd door de heer Paul Rijkens
directeur-generaal van de Umleyer. Dit
comité waarvan de prins ere-voorzitter was,
stelde vele studie-commissies in ter bestu
dering van na-oorlogse problemen. Ook de
prins zette zien'hier actief achter en woonde
vele bijeenkomsten bij. Eerst veel later kwam
ook de regering met soortgelijke commissies,
doch toen was het pionierswerk gedaan, dank
zii de morele en daadwerkelijke steun, die
het werk-comité van de prins ontvangen had.
Als enthousiast sportsman leerde de prins
ook vliegen en mocht na enige tijd de vol
doening smaken zijn vlieg-brevet te ont
vangen. En dit niet, omdat hij prins is, maar
omdat hij goed vliegt.
Het is werkelijk interessant zijn „Log
book" door te bladeren en de weg te zien,
waarlangs hij vanaf de Tiger-Moth tot het
jacht- en bommenwerper-toestel is opge
klommen. Men spaarde hem geen critiek,
doch dit wenste hij juist om goed te leren
vliegen. Zijn leermeester is een van zijn
beste vrienden geworden en gebleven.
In het bezit gekomen van een eigen ver-
keerstoestel, vloog de prins geheel Engeland
en Schotland af om onze Nederlandse jon
gens, die op zo talrijke vliegvelden verspreid
lagen, op te zoeken. Steeds weer was het
een genot te zien, hoe goed de prins kan
vliegen en hoe voorzichtig hij is. Nimmer
neemt hij een risico, hetgeen niet betekent,
dat hij nooit pech heeft gehad. Hetgeen ook
niet betekent, dat hij niet gaarne stunten
uithaalt, doch ze zijn steeds verantwoord.
Is het te verwonderen, dat zulk enthou
siasme en werklust bij velen een geweldige
aansporing waren en tevens bewondering op
wekten. De prins zou 't zoveel gemakkelijker
hebben kunnen opnemen, doch dit wilde hij
niet.
Z'n lastigste kostgangers waren wel de
Engelandvaarders. Om alles en nog wat
kwamen zij bij hem. De spreekkamer op
Eaton-square was practisch met hen gevuld.
Door hen heeft zijn goede hart h'em paTVm
gespeeld en menige wrijving tussen de auto
riteiten en de prins zou voorkomen zijn,
indien een aantal Engelandvaarders beter
begrepen had, welke hoge, doch tevens deli
cate positie de prins bekleedt. Doelt van dc
andere kant was het goed. dat hij deze
jongelui wist op te vangen en met zijn positie
te steunen. Menige knaap heeft bevordering
of kwijtschelding van straf aan hem te
danken.
OjP
Naast de luchtmacht had ook leger en vloot
de belangstelling van de prins. Gei egcld
bezocht hij onze onderdelen en bij de onder-
zeedienst, de mijnenvegers en de motor
torpedo-boten was hij een graag geziene
gast.
Hoe kenmerkend waren zijn eenvoud en
hartelijkheid, die door de jongens hoog ge
waardeerd werden. Na een bezoek aan vlieg
veld. kamp of marine-basis, vroeg hij altijd
of ei- lifters waren. Menigeen heeft dankbaar
zo'n lift naar Londen per vliegtuig of auto
aanvaard. Trouwens 't kon je in Londen ook
overkomen plots een goud-gegalonneeide
arm op je schouders te krijgen met de viaag.
„Heb ie een lift nodig?"
Enige malen zijn de prinses en de prins
te Canada verenigd geweest en kon voor een
korte tijd de intieme, huiselijke sfeer de
plaats innemen van de allen en allesomvat
tende oorlogvoering.
Er was in Engeland een Air-Transport-
Commhnd, die tot doel had, nieuwe vlieg
tuigen uit Amerika en Canada naar Engelse
basissen te vliegen. Het was een vermoeiend
en zeer eentonig werk. De prins aarzelde niet
om, van Canada terugkomend, ook zelf eea
nieuw toestel te vliegen en zo direct aan de
aanvoer van oorlogstuig mede te werken.
De reis is bijna fataal geworden, want
midden op de Atlantische Oceaan sloeg één
van de beide motoren af. Wat te doen'.
Mijlen in de omtrek was geen boot te beken
nen. Op één motor doorvliegen kon betekenen
het aftrillen van de vleugel; zich redden in
een rubber reddingbootje een haast zekere
hongerdood voor de gehele bemanning. Men
koos: doorvliegen en bidden. In die uren is
aan boord gebeden, zoals alleen in nood
gebeden kan worden. Het gebed werd ver
hoord. Schotland werd bereikt, de inzitten
den veilig op de grond, doch een der vleugels
was gekraakt.
Ja, waarlijk, in Londen heeft prins Bern-
hard getoond, dat hij één geworden is met
ons volk in voor- èn tegenspoed. Wij hadden
van hem niets anders verwacht.
-is* "h
