r
Jhr. mr. Victor de Stuers baande de weg
■af*•-=
v
■S1IJ& t -.MM
mm
mm
I
FmmK
'0
Geen ornamentiek
Jhr. mr. Victor de Stuers
Monumentenzorg
m
^MÊÈm
t
VRIJDAG 7 JÜLI 1950
J
iSP
wm
(Van onze Limburgse redacteur) f
„z4//e daden van vandalisme op te noemen, die in die laatste jaren in
Nederland gepleegd zijn, zou een reuzenwerk wezenschreef jhr. mr.
Victor de Stuers in De Gids van i8yj. Overdreef de Maastrichtse edel
man met deze straffe beweringNeen, hij heeft wel etens krassere woor
den gebruikt om uiting te geven aan zijn felle verontwaardiging over de
grove, onverantwoorde en van eerbied voor het kunstzinnig verleden ge
speende wijze, waarop de monumentale schoonheid onzer vaderlandse
steden en dorpen tijdens de gezapige negentiende eeurw geschonden werd.
pgpgmm
mm
mm
V
'témm
pi
m j -
i'-i
»i§i
yBiBMflife
Mm
Wat Nederland aan Monumentenzorg te
danken heeft
Men sloopte destijds maar raak. In
Utrecht verdwenen achtereenvolgens het
Bisschopshof, de monumentale St. Marie-
kerk, gebouwd naar het model van een
Milaanse basiliek en het stadhuis met zijn
prachtige gevel uit de tijd van Karei V,
waarvan slechts enige brokstukken over
gebleven zijn; de'grjjze St. Thomaskapel, een
zeer interessant bouwwerk, dat dateerde uit
de tijd van St. Willibrord, werd eveneens tot
puin geslagen en ook het merkwaardige huis
Frerenburg, dat van de 13e eeuw dagtekende,
viel aan de vernielende houwelen ten offer.
In Sittard heeft men het prachtige Gilde-
huis totaal bedorven en in Maastricht moest
het plaats maken voor een stijlloos winkel
pand; ..en toen men daar aan de Noordelijke
zijde van het Vrijthof in 1914 het statige
Statenhuis had afgebroken, had rijksbouw
meester Ir. D. E. C. Knuttel de euvele moed
op deze plaats een monstrueus postkantoor
neer te zetten, dat tot op de dag van
vandaag een van de meest karakterloze
bouwsels van Nederlands oudste cultuurstad
is gebleven.
En hoe heeft men in Woerden, dat
karakteristieke stadje aan de Oude Rijn,
huisgehouden! De Leidse Poort en 't kasteel
der Utrechtse bisschoppen waren reeds dooi
de mokerwoede geschiedenis geworden toen
de vroede vaderen ernstig overwogen het
schilderachtige stadhuis met de grond gelijk
te maken, omdat zij een nieuw wilden
hebben. Gelukkig werd dit plan bijtijds
verijdeld.
De toegepaste kunsten werden al even
min ontzien. Alle fijn gebeitelde bladorna
menten, welke de koorkapitelen van de
Grote Kerk te 's-Gravenhage versierden,
werden door een werkman meedogenloos
weggekapt, omdat „al die stofnesten opge
ruimd moesten worden". Om dezelfde reden
moest het fraaie hek voor de preekstoel
verdwijnen.
In de Nieuwe Kerk van Delft zijn de
mannen van de verlichte 19e eeuw al even
barbaars te werk gegaan. Het magnifieke
koorhek van 1627, de in fraai snijwerk uit
gevoerde preekstoel en 't gothische orgel uit
de 15e eeuw werden daar als artistiek
brandhout verkocht.
En te Wittem, waar de latere Kardinaal
van Rossum het Redemptoristenklooster
bestuurde, werd de hardstenen fagade van
de kerk een zeldzaam kunstwerk bij
besluit van 8 April 1894 met algemene
stemmen afgebroken en vervangen door êen
afschuwelijke voorgevel van baksteen.
Toen jhr. mr. Victor de Stuers op zekere
dag het South Kensigton-museum te Londen
bezocht en bemerkte, dat het jubé uit de
St. Janskathedraal van Deii Bosch een
meesterwerk van renaissancestijl dat om
streeks het jaar 1868 in de bladen publiek
te koop aangeboden was de voornaamste
plaats van een der zalen innam, nam hij in
een vinnige bui de pen ter hand en schreef
zijp geharnast en beroemd geworden artikel
„Holland op zijn smalst", waarin hij het tot
dan toe gevolgde standpunt dat kunst geen
regeringszaak zou zijn, met krachtige
argumenten te lijf ging. Daarmede heeft hij
de Rijksdienst voor Monumentenzorg voor
bereid, waarvan hij zelf de eerste Referen
daris werd.
In deze vooraanstaande functie toonde hij
zich een man van de daad. De Munsterkerk
te Roermond, de Dom van Utrecht, de stad
huizen van Nijmegen, Gouda en Harlingen,
de Koppelpoort te Amersfoort zijn slechts
enkele grepen uit de indrukwekkend lange
lijst van monumentale gebouwen, die onder
zijn toezicht werden gerestaureerd. Hij was
het, die het vermaarde Huis van Maarten
van Rossum te Zaltbommel van de onder
gang redde en het voor sloping bestemde
Schotse Huis „Het Lammeke" te Veere
opkocht, dat hij later aan de Staat der
Nederlanden vermaakt heeft.
Op de voortreffelijke en zeer interessante
tentoonstelling, welke momenteel ter
gelegenheid van het 75-jarig jubileum van
de Rijksdienst voor Monumentenzorg te
Maastricht gehouden wordt, kan men aan
de hand van uitstekend fotomateriaal zien,
dat deze instantie aan de idealen van haar
moedige en vastberaden pionier trouw ge
bleven is. Ons land heeft aan Monumenten
zorg ontzaglijk veel te danken. Door de
bemoeiingen van deze Rijksdienst zijn tal
rijke uit architectonisch oogpunt waarde
volle gebouwen behouden gebleven en in hun
oorspronkelijke luister hersteld. Wijzen wij
slechts op het Prinsenhof te Delft, het Raad
huis van Doesburg, protestantse kerken te
Waalwijk, Giessen-Oudekerk en Ressen-
Bemmel, Huize Bethlehem te Gorinchem,
Het Bolwerck te Zutphen, panden met fraaie
Oud-Hollandse geveltjes o.m. te Amersfoort,
kastelen te Haarzuylen, Helmond en niet te
vergeten Hoensbroek.
Wel zeer bewogen waren de lotgevallen
van het magnifieke Romerhuis te Venlo, dat
totaal was uitgewoond, doch in 1938 stijlvol
gerestaureerd werd. In November 1944 ging
het door oorlogsgeweld bijna geheel verloren,
doch reeds vijf jaar later was het weer in
zijn klassieke schoonheid hersteld.
De oorlog heeft Monumentenzorg werk in
overvloed bezorgd. Er werd meteen flink aan
gepakt en verscheidene monumentale kerken
zijn reeds gerestaureerd. In Venray is de
gothieke „kathedraal van de Peel" alweer
in gebruik genomen en de St. Martinuskerk
van Venlo is schoner herbouwd dan zij voor
de brand geweest is. Al resten van de toren
nog slechts ruïneuze steenklompen, toch is
de St. Christoffel te Roermond reeds onder
dak en ook het Romaanse Godshuis van St.
Odiliënberg wordt in zijn oude vorm her
bouwd. En in Middelburg is er weer tekening
gekomen in het beroemde Stadhuis, dat
grondig werd verwoest.
Holland, dat zich gedurende de negen
tiende eeuw op monumentaal gebied van zijn
smalste zijde liet kennen, is in onze tijd heel
wat breder van opvatting geworden. Dank
zij Monumentenzorg!
-
Links hoven: Hoe men verknoeide. Deze kunstzinnige voorgevel met een in
zwierige barok gekapt beeld van St. Jan van Nepomuk, hetwelk de kloosterkerk
van Wittem sierde, moest in 1894 plaats maken voor deze afschuwelijke facade,
welke werd opgetrokken van bakstenen, die van de verbouwing van het
Redemptoristenklooster waren overgebleven en moesten worden „opgemaakt".
Beneden: Hoe men bouwde. Het statige Statenhuis aan 't Vrijthof te Maastricht
uerd in 1914 afgebroken en vervangen door dit monstrueuze postkantoor.
- M
.is-V
-V-
Boven: Deze karakteristieke oud-Holland se gevel aan de Appelmarkt te Amersfoort
werd van de smakeloze cementlaag ontdaan en in de oorspronkelijke toestand
hersteld (onder).
f*;- M
■-
Het fraaie van bah- en
R. K. Weeshuis te Venlo, dat van 1577 dagtekent, werd onder leiding van architect ir. J. Kayser deskundig gerestaureerd (midden). Rechts: Het kasteel van Hoensbroek, dat
verkeerde in zeer vervallen staat, maar werd op voorbeeldige wijze gerestaureerd.
1650 %oerd verbommf
