Het Westen verliest zijn grootste staatsman
m
£25
OxiXJ xiCxxIXjXi7
i
Leven vol avontuur, risico's en verantwoordelijkheid I Jaren van veel tegenslag
tplÉ
VOENSDAG 6 APRIL 1955
PAGINA
(Twenty-five Pounds stg.) REWARD h
Com missi on of ih* filth divuAom on Hholf ci lbo
of the slid dtvieioii, to enyoo# who brui£3 tho osenpod
offered by th-ï
Speml. Ck
p»«sonór of war
dead or alir® to this office.
For th» Sub-Commission of the fifth division,
(Signed) LODK. da HAAS, Sac,
Levensopgang
•;r\
i- U
t ft.
Churchills glorie jaren
Churchill en het
communisme
Ot
n?
mm
(Vervolg op pjjgina 7J
Churchill, Vader der Victorie, gaat heen
Zo is dan het moeilijke besluit ««vallen: de ruim
tachtigjarige Britse prime minister Sir Winston
Spencer CharchilJ lieeft zijn ambt, waarmee hij tot
op de boogstc top, welke hij in het Britse openbare
leven kon bereiken, gestegen was, aan een opvolger
overgedragen.
Churchill beeft zijn aftreden niet onverwachts aan
gekondigd; sinds jaar en dag werd met die mogelijk
heid rekening gehouden; van verschillende kanten
werd zelfs, cn vaak op weinig elegante wijze, druk op
hem uitgeoefend om eindelijk de definitieve beslis
sing te nemen. INu bfj bet gedaan beeft, gaat de
officiële mededeling toch nog als een schok door de
wereld. Sir Winston heeft zo'n grote plaats in de
politiek niet alleen van zijn eigen vaderland, maar
van de gehele wereld ingenomen, dat zijn heengaan
aU leider, van die politiek een leegte achterlaat, welke
het uitbreken van de eerste wereld-
zelfs door een uiterst bekwame cn ervaren fi«uur als "or'<>s -Augustus 1914 was Churchill
Anthony Eden nauwelijks en zeker niet op dezelfde Efvan ,le Admiraliteit. De
wijze kan worden gevuld.
Dc eerstkomende dagen zal de loftrompet gestoken
worden over Churchill's leven cn verdiensten. En de
lofprijzing zal dc eritiek, niet alleen van achter het
ijzeren gordijn, maar ook in eigen land verre over-
treiien. Want er zal ook misprijzing gehoord worden.
Churchill heeft niet alleen zeer vele vrienden en
medestanders, hij heeft ook felle tegenstanders en
zelfs verbitterde vijanden. Maar wat niemand zal
kunnen loochenen, is, dat hij in vredestijd, maar
bovenal in dc tweede wereldoorlog, een dominerend
man is geweest en dat de eretitel van „Vader der
Overwinning" hem zonder betwisting rechtens toe
komt.
sche wereld noodzakelijk is voor de
politicus. Na de Soedan-expeditie nam hu
dan ook ontslag uit de militaire dienst en
besloot hij de voetsporen van zijp vaP?.r'
die liet zelfs tot minister van financiën
had gebracht en bijna prime minister was
geworden, te volgen.
Dc nog jeugdige Churchill is vogel
vrij verklaard. Als milkair en oor
logscorrespondent, ontsnapte hij uit
de krijgsgevangenschap van de
Boeren in Z.-Afrika. Vijf-en-twintig
pond wordt uitgeloofd voor degene,
die hem dood of levend" terug
brengt.
Het meest spectaculaire tijdperk in
zijn leven is ongetwijfeld de tweede
wereldoorlog geweest. En deze periode
was zo briljant, dat daardoor zijn overige
leven ietwat in de schaduw is gesteld,
hoewel ook daarin voortdurend heel bij
zondere hoogtepunten voorkomen.
Het is een feit, dat, hoe meer men
Churchill's leven bestudeert, des te hoger
men hem gaat achten en waarderen (al
ziet men dan ook te scherper de mense
lijke feilen en gebreken in zijn karakter
en zijn handelen) om zijn zeldzame
eigenschappen, de grootheid van zijn
visie en zijn ontembare werkkracht en
werklust, welke z'elfs bij de tachtigjarige
nog ongebroken zijn.
Een bekentenis van één der vele
levensbeschrijvers van Churchill, Lewis
Broad, heeft ons diep getroffen. Toen hij
begon met het verzamelen van het
materiaal voor zijn boek, was zijn opzet
,,een aanschouwelijke zedenles voor
andere politici" op te stellen. Hij begon
met een lijstje neer te krabbelen van
Churchill's fouten, zoals die in het volks
geheugen waren blijven hangen: de
debacle van Antwerpen en van Gallipoli
in de eerste wereldoorlog; de misreke
ning van de anti-bolsjewistische expe
dities; het herstel van de gouden stan
daard, dat tot de ramp van de algemene
staking van 1926 leide; de partijwisse
lingen van conservatief tot liberaal, toen
radicaal en tegenstahder van een sterke
vloot; daarna eerste Lord van de Admi
raliteit en verdediger van de sterkst
mogelijke vloot; vervolgens coalitionist
en ten slotte weer conservatief. En bij al
deze variaties was hij telkens vleugel
man van de partij, waarin hij was terecht
gekomen en hij aarzelde nooit om de fel
ste oppositie tegen zijn partijleiding te
voeren. Was hij eigenlijk niet veel meer
dan een wispelturige demagoog, dan een
geslepen politicus, wie het slechts om
macht cn roem te doen was?
Lewis Broad erkent ridderlijk, dat,
naarmate hü liet leven van Churchill
grondiger bestudeerde, liij steeds verder
van zijn oorspronkelijke thesis kwam af
te staan. Tenslotte moest hij zich bewon
derend buigen voor dc levenskracht, de
veelzijdigheid, de schittering en het genie
van een man, die, welke feilen men hem
ook moge verwijten, bovenal ecriük en
oprecht was, steeds naar zijn diepste
overtuiging handelde; die een echte
vechter voor die overtuiging was, al was
hü vaak meer strijdlustig dan tactisch.
Wie de gelegenheid heeft gehad, Chur
chill in zijn doen cn laten te volgen en
steeds door deze werkwaardige man
werd geboeid, zal tot deze zelfde gevolg
trekking moeten komen. Hij kan en zal
niet blind zijn voor de schaduwzijde van
deze carrière, vol van de meest onver
wachte verrassingen; maar tevens ziet
hij de grote lijn. welke er door loopt.
Wij zouden deze het avontuur willen
noemen. In ons oog is Churchill steeds
gebleven, wat hij in zijn jonge jaren als
huzarenluitenant was: de avontuurlijke
mens, maar een, die zelfs het meest ge
waagde avontuur beheerste en door zijn
enorme geest- cn wilskracht de meest
gedurfde risico s tot eun geslaagd einde
wist tc brengen. Zo was het in Juni 1940
ongetwijfeld een bijna aan waanzin gren
zend waagstuk om Engeland, het zwakke
kwetsbare Engeland, alleen cn zonder
bondgenoten de strijd tegen het machtige
nazi-Duitsland te doen voortzetten.
Hitler zeide in een rijksdagrede: „ik
capituleer nooit"; Churchill's redevoe
ringen zijn samen te vatten in de korte
formule „Engeland wint altijd". Er ligt
een diepe psychologisch belangrijke
nuance in deze twee volzinnen; de eerste
vloeit over van fatalisme, de tweede is
de uitdrukking van vertrouwen en zeker
heid. De eerste laat de mogelijkheid van
ondergang en zelfmoord, waartoe het ook
gekomen is, open; de tweede legt de
grondslag voor de uiteindelijke zege
praal. welke met de bondgenoten, en
ongetwijfeld ten koste van veel „zweet,
bloed en tranen", het glorievolle deel van
het Engeland, van Churchill is geworden.
Toen wij voor het eerst kennis met de
naam Churchill maakten, had de toen
ruim dertigjarige reeds een brok mili
taire en politieke loopbaan achter de rug.
Hij was reeds een bewonderde en ook wel
gehate persoonlijkheid. Hij was al heel
jong minister, zij het in een nog onder
geschikte functie; hij was als onder
staatssecretaris van koloniën begonnen;
hij was al minister van binnenlandse
zaken geweest en toen eerste Lord van
de Admiraliteit, d.w.z. minister van
marine van het Engeland, dat destijds de
verreweg machtigste vloot ter wereld be-
In het najaar van 1898 werpt in
derdaad „wtrpt" - h'J zlc,h ln zljn
eerste verkiezingscampagne ais conser
vatief En al bereikte hij het begeerde
einddoel die eerste keer. niet, de on-
stuimiehcid waarmede hij zich loeide,
had dc algemene belangstelling. De
Daily Mail" noemde hem „de jongste
inan van Europa" en een anopimus
karakteriseerde hem: „Naar zijn jaren
en zijn temperament is hij een jongen.
Maar door de doelbewustheid, waar
mede hij de middelen om zijn doei te
bereiken, kiest, blijkt hij reeds een man
ie zijn met scherp afgebakende am
bitiesZijn half-Amerikaanse af
komst geeft hem geestdrift, scherpzin
nigheid, een ietwat cynische persoon
lijke eerzucht, een aangeboren flair
voor publiciteit en een flinke dosis ge
voel voor humor". Zou men thans, bijna
zestig jaar later, eigenlijk een scherper
karakterbeeld van Churchill kunnen
tekenen?
Dan volgt een intermezzo, dat nog meer
de aandacht op de jonge Churchill con
centreert. Eind 1899 vertrekt hij voor de
„Morning Post" naar Zuid-Afrika. De
Boerenoorlog woedde in alle felheid en
op dat moment niet bijzonder in het voor
deel van Engeland. En dan gebeurt er iets
bijzonders. Churchill was oorlogscorres
pondent, dus geen vechtsoldaat. Maar zijn
natuur verloochende zich niet. Tijdens
een gevecht rond een gepantserde trein
nam hij actief aan de strijd deel en
viel als krijgsgevangene in handen van
de Boeren. Deze behandelden hem zeer
loyaal zij hadden hem tegen de muur
kunnen zetten maar Churchill kreeg
het benauwd in het gevangenkamp. Na
veertien dagen wist hij de waakzaamheid
der bewakers te verschalken; hij brak
uit en na twee weken van gevaarlijk
rondzwerven, bereikte hij de veilige
haven Lourengo Marques. De 25 pond
sterling, welke de Boeren hadden uitge-
niaclitigp Britse vloot was, dank zij de
vooruitziende blik en de wellicht niet al
tijd constitutioneel verantwoorde energie
ke voorbereidingsmaatregelen van dez.e
minister van marine, paraat voor de strijd
welke tot de overwinning ruim vier jaren
zou,luren, tot 11 November 1918.
Men kan deze periode wel als de moei
lijkste en ook de zwaarste tijd van zijn
leven beschouwen. Zijn verdediging van
Antwerpen kon niet tot het behoud van
de stad lelden. tje expeditie van Gallipoli
werd (echter niet door de schuld van
Churchill, maar hij droeg het odium), een
fatale mislukking. Hij moest als First
Lord altreden, mede door de intriges en
lasterpraatjes rondom hem. Hij was een
gebroken man: „dat is het einde".
..Het had Inderdaad het einde kunnen
zijn. z.ijn vader had ervaren, hoe carrières
gebroken kunnen worden. Èn de geschie-
,rf', dat om minder ingrijpende
edenen belangrijke figuren van 't open-
Dare toneel verdwenen zijn Overigens,
aaarvan verdween Churchill ook toen
lit m,0 al m°est hij zich aanvanke-
toeisi i een.uiterst onbelangrijke minis-
functie tevreden stellen. Maar de
Wolui; -?1eninS. onbekend met de wer-
inden e(b Was ten zeerste tegen hem
v, r werd een campagne tegen
nem gevoerd; en wellicht voor de eerste
in zUn leven was Churchill
früo™06! gd' hij zeide het politieke leven
rOï en yertrok naar het front.
A, ar'aan het front, voelde hij zich vol
komen thuis en op zijn gemak. Hij scheen
iet te vermoeden, dat er gevaren be-
dat was ecu algemene overtuiging was
er maar ééji man, die in dit noodlotsuur
sterk genoeg was om de leiding van En
geland en het Britse Kijk in handen te
nemen: Winston Churchill.
Vaak is gezegd en geschreven, dat als
de toen 65-jarige Churchill de oorlog als
ambteloos burger had meegemaakt, hij
zelfs in de geschiedenis van Engeland
nauwelijks zou zijn vermeld. Ongetwijfeld
zou hij hebben voortbestaan als een voor
treffelijk literator (hij heeft talrijke
prachtige boeken en een groot aantal uit
gelezen journalistieke artikelen geschre
ven); als hoogbegaafde redenaar (men
schat het aantal redevoeringen, dat hij
tot nu toe in 1955 heeft gehouden, op een
3500 en vele daarvan waren geschreven
en zelfs van buiten geleerd); als een han
dige debater, vurig en vinnig van repliek;
ais een avonturier, die voor geen esca
pade terugschrok. Maar als staatsman en
leider zou hij geen roem hebben verwor
ven.
Doch het eenvoudige feit, dat in de
ure van het hoogste gevaar geheel Enge
land geheel de door de nazi-legers be
dreigde wereld zich onvoorwaardelijk en
in het volste vertrouwen achter hem
schaarde, is wel het definitieve bewijs,
dat men van het eerste ogenblik af in
hem, de geboren oorlogsleider zag, die
hij inderdaad bewezen heeft te zijn. Zodra
Churchill als prime-minister de volle ver
antwoordelijkheid te dragen kreeg en hij
daarenboven het ministerie van defensie
als zijn bijzondere taak koos. wisten de in
doodsnood verkerende volken, dat Enge
land zou strijden tot het bittere einde:
de glorievolle overwinning of een tenslot
te eervolle ondergang. Maar zij waren
overtuigd, dat Engeland ook deze oorlog
zou winnen.
Het gaat ons. als we nu vechten, had
hy gezegd, niet om Dantzig of om Polen.
Wij vechten om 's mensen hoogste goed
te verdedigen, om de wereld van de pest
der nazi-tyrannie te redden. Wij streven
in deze oorlog geen overheersing, ge-
5S-
Winston Churchill als schooljongen
met zijn moeder
zat. De trotse spreuk: Britannia rules the
waves, Engeland beheerst de zeeën, was
in die dagen nog volle waarheid.
Churchill, de 30ste November 1874 ge
boren, was de oudste zoon van Lord
Randolph uit diens huwelijk met Jeanette
Jerome, de dochter van Leonard Jerome,
eigenaar en hoofdredacteur' van de „New
York Times". Churchill heeft dus ge
mengd Engels-Amerikaans bloed in de
aderen en in zijn temperament is dit goed
te merken.
De jonge Churchill leek nu juist niet
wat men bijzonder begaafd noemt; op
scliool waren z'ijn vorderingen maar zeer
matig. Zijn ouders maakten zich dan ook
zoigen zoals wel gebleken is, onnodige
zorgen over zijn toekomst. Winston's
liefste vermaak was: spelen met loden
soldaatjes^ waarvan hij hele legers bezat.
Dat bracht zijn vader op het idee, dat
zijn zoon maai soldaat moest worden In
1895 wordt deze tot luitenant bij het vier
de regiment huzaren benoemd.
Dc avonturier, welke altijd in Chur
chill heeft gehuisd, maar die natuurlijk
in zijn jongelingsjaren zich het meest
deed gelden, liet hem geen genoegen ne
men met hel routine-leven in een rustige
garnizoensplaats; hij wilde vechten in
een echte oorlog; en zo zien we hem
achtereenvolgens deelnemen aan dc
Britse expedities: op Cuba, in Brits-Indië
en de Soedan. Hier openbaarde zich een
nieuwe Churchill: hij vocht moedig en.,
schreef goed. Als correspondent immers
van Engelse bladen werd hij een sen
satie, vooral omdat de jonge luitenant
niet schroomde de scherpste eritiek op
zijn superieuren, zelfs op de generaals,
te oefenen. Voor zijn militaire loop
baan deed hem dat niet bepaald goed,
maar door zijn journalistieke activiteit
viel de aandacht op hem. En Churchill
heeft a's politicus steeds op de publieke
belangstelling gespeculeerd; hij erkent
trouwens zelf, dat dit in een democrati-
Churchill, toen nog First Lord cn
eerste minister Neville Chamberlain
onder de druk van het dreigend
oorlogsgevaar in 1939.
loofd voor wie de ontsnapte krijgsgevan
gene Churchill „dood of levend" zou
terugbrengen, konden zij voor andere
doeleinden bezigen. Aardig is de per
soonsbeschrijving, welke zij van hem
gaven; „Engelsman, 25 jaar, ongeveer 1,72
m. lang, slecht figuur, ronde rug, bleek
voorkomen, rossig haar, bijna onzicht
baar snorretje, praat door zijn neus en
kan de s niet behoorlijk uitspreken".
Men zal hem thans in dezie trekken nau
welijks herkennen.
In Engeland werd Churchill door deze
avontuurlijke episode, welke hij natuur
lijk in zijn artikelen ten volle uitbuitte,
de grote nationale held; cn toen hjj. na
verloop van een jaar, in Engeland terug
keerde. kon hij zich weer naar hartelust
in de verkiezingscampagne werpen. Dit
maal had hjj succes; Oldham koos hem
tot zijn vertegenwoordiger in het Lager
huis. Zijn maidenspeech, over vrede met
Zuid-Afrika. maakte diepe indruk, doch
verwekte ook, en misschien het meest in
zijn eigen conservatieve partij, nogal wat
oppositie.
De crisis kwam, toen Jac. Chamberlain
met het destijds in het vryhandels-Enge-
land weinig sympathieke voorste! van
rijksvoorkeurrechten kwam, Churchill's
band, reeds zo zwak, met dé conservatie
ven werd nu geheel verbroken en spoe
dig zag men hem bij de liberalen zetelen,
die hem. overigens wel met enige reserve,
als een aanwinst beschouwden. De weg
naar de ministersbanken was nu gebaand
en het duurde niet lang, of hij zetelde
daar. Churchill had zijn eerste doel be
reikt.
stonden; voor hem was het oorlog en dan
moest een ieder alle risico's van de oorlog
nemen. Hy eiste veel, alles, van officieren
en manschappen; maar tóch was hij ge
zien en populair, vooral bij zijn soldaten.
Overste Churchill kon met hen doen, wat
hjj wilde; zijn bataljon, eerst helemaal
geen elite-groep, toverde hij om tot een
voortreffelijke gevechtseenheid; de tijd,
die hem restte, benutte hjj om tankplan
nen te ontwerpen. Dat hij overigens nog
al eens roekeloos was, ligt in de aard van
Churchill.
Eind 1916 vinden \ye Churchill weer
terug in het Lagerhuis. Zonder een ac
tieve rol in het conflict AsquithLloyd
George te kunnen spelen, volgde hij de
gebeurtenissen van nabij; ze hebben hem
veel geleerd voor de toekomst. Hij maakte
eerst ook geen deel uit van de coalitie
regering Lloyd George, maar in Juli 1917
kreeg hjj zijn kans: hjj werd minister van
munitie, een ministerie, dat hij op schit
terende wijze reorganiseerde. Zelf onder
zocht hjj, aan het front wat de troepen
nodig hadden en spoedig ontbrak het hun
aan niets meer. In die tjjd is hij één der
meest overtuigende propagandisten van
het tankwapen geweest, waaraan hjj in
de eerste maanden van de oorlog reeds
zijn volle aandacht had gewjjd.
De maanden na U November 1918 wa
ren voor Churchill allesbehalve een ge
makkelijke periode. Dp demobilisatie van
het geweldige productie-apparaat eiste
van hem een enorme geestesinspanning,
wilden al te ernstige schokken vermeden
worden. Daar hjj intussen minister van
oorlog was geworden, viel ook de demo
bilisatie van het leger onder zijn verant
woordelijkheid; die taak werd in goed zes
maanden volbracht, een prestatie, welke
destjjds hogelyk werd geprezen.
De ministeriële °°ri°gscoalitie kon tot
1922, zjj het met velo moeilijkheden en
zorgen, gehandhaafd blijven. Dan was de
toestand onhoudbaar geworden; het la
gerhuis werd ontbonden.
De uitslag van de verkiezingen van
1928 was voor Churchill een bittere te
leurstelling: hij werd niet herkozen. Hij
hnd ook met de liberale partij gebroken,
omdat deze labour de kans gaf te rege
ren. De weg naar de conservatieve partij
had hij echter nog niet geheel terugge
vonden. Die vond hij pas liij de verkiezin
gen van 1924, toen bij ie Eppmg een
schitterende overwinning behaalde. Weer
werd hij minister, nu van financiën; hij
bleef het vijf jaren.
Zijn eerste grote daad was het herstel
van de gouden standaard. Deze maatregel
heeft tot veel twistgeschrijf aanleiding
gegeven. Hij was ook in wezen de oor
zaak van de algemene staking, welke in
1926 Engeland teisterde Maar men be
denke, dat achteraf soms bepaalde daden
rampzalig blijken te zijn, welke, op het
ogenblik, dat ze werden gesteld, raadzaam
schenen. Dat Is het oordeel, dat tenslot
te over het herstel van de gouden stan
daard is uitgesproken.
.Vijf begrotingen heeft Churchill inge
diend en verdedigd. Na de laatste op 15
April 1929 werden weer algemene ver
kiezingen gehouden, welke de labours
nan het bewind brachten. Churchill was
weer in de oppositie gedrongen. Eerst in
September 1939. toen de tweede wereld
oorlog reeds was begonnen, bekleedde
Churchill opnieuw een ministerambt. ais
First Lord of the Admirably. Zo ging hij
ook de eerste wereldoorlog in.
Voor die tweede wereldoorlog had
Churchill in de jaren tussen 1929 en 1939
voortdurend en op hartstochtelijke wijze
gewaarschuwd. Hitier noemde hem de
oorlogsophitser maar Churchill zag ver
in de toekomst. In eigen land en in de
niet-nationaal-socialistfsche wereld vond
hij echter weinig gehoor. Zijn oproep tot
een krachtige herbewapening kreeg nau
welijks weerklank, totdat eind 1938, maar
vooral in de lente van 1939 bleek, dat hij
juist had gezien. Het was toen echter te
Iaat om de verloren tjjd in te halen en
de catastrofe kwam over een onvoorbe
reide wereld.
10 Mei 1940
De oorlog, welke tot op die datum een
slepend karakter had en geen ernstige
oorlog scheen te zijn, kwam door de mis
dadige aanval van nazi-Duitsland op de
neutrale landen Nederland, Belgie en
Luxemburg met één slag tot voile ont
plooiing. Engeland begreep, dat het een
strijd op leven en dood werd. En dan
Met het begrotingskoffertje en een
sigaar begeeft Churchill zich naar
het Lagerhuis om de millioenen-nota
voor te lezen.
biedsuitbreiding of stoffelijk gewin na.
Het is wezenlijk een onbesmeurde oorlog,
die slechts ten doel heeft de rechten van
de individuele mens op een rotsvaste ba
sis te grondvesten, de menselijke waar
digheid opnieuw tot erkenning en leven
te brengen.
Voor dit ideaal heeft Engeland ontzag
wekkende offers in levens en materiële
goederen gebracht, steeds onder de bezie
lende leiding van Churchill. Een jaar
lang, nadat geheel continentaal Europa
door de nazi-horden was overweldigd,
doorstond Engeland alleen, geheel alleen,
de furie van Hitler. Maar het hield stand.
Men heeft Churchill vergeleken met een
buldog, die. als hij zijn aanvaller, i.e. Hit
ler, eenmaal beet heeft, zich in hem vast
bijt en niettegenstaande alle schudden,
slaan en trappen niet loslaat, vóór zijn
tegenstander zich gewonnen geeft. Zó
heeft met Churchill Engeland de strijd
doorstaan.
Eerst na een jaar, in Juni 1941,
kreeg Engeland weer een medestrijder te
gen Hitler, in bolsjewistisch Rusland.
Churchill heeft de Sovjet-Unie ongetwij
feld met een gevoel van opluchting als
medestrijder begroet. Als echte bondge
noot heeft hij Rusland echter nooit kun
nen beschouwen. Als zodanig kon hij
slechts de Verenigde Staten zien, die ein
delijk, in December 1941 door ed oorlogs
verklaring van Hitier zelf aan de zijde
van Engeland werden gesteld.
Voor de buitenwereld heeft Churchill
steeds zijn absolute overtuiging in de
eindoverwinning uitgesproken. Toch me
nen wij in zijn „Memoires" wel eens
sporen aan te treffen van een diepe be
zorgdheid. want er zijn voor de geallieer
den in de tweede wereldoorlog buiten
gewoon kritieke ogenblikken geweezt,
welke hen, die de toestand precies ken
den. de moed, in de schoenen hadden
kunnen doen zinken. Maar zelfs in die
momenten putte Churchill kracht om
door te zetten in de onbuigzame wil om
te overwinnen. Die heeft bij hem nooit
gewankeld en heeft hem ook het fysieke
doorzettingsvermogen gegeven, dat allen
in hem hebben bewonderd. Een doorzet
tingsvermogen. dat we, als we zien wat
hij vijf jaar lang dag en nacht zonder
zwakte heeft gepresteerd, bijna boven,
menselijk moeten noemen.
Natuurlijk zijn er ook in deze oorlog
meningsverschillen tussen de bondgeno
ten geweest, tussen Amerika, Engeland en
de Sovjet-Unie. Maar als er, zoals bij de
landing in Normandië of bij het Duitse
Ardennenoffensief, eensgezindheid werd
vereist, kwam deze hoe moeilijk ook tot
stand. Vanzelfsprekend makkelijker tus
sen Washington en Londen, dan met
Moskou, ofschoon het er vaak de schijn
(en zelfs wat meer dan de schijn) van
had, dat president Roosevelt beter met
dictator Stalin dan met de oer-eclite de
mocraat Churchill kon opschieten. Maar
de oorlog moest gewonnen worden, Rus
land was altijd onberekenbaar en men
wist, dat Duitsland pogingen deed met
Moskou vrede te sluiten om alle reste
rende krachten op het Westen te kunnen
werpen.
Dinsdag 3 Mei 1945 was de grote glorie
dag van Winston Churchill, 's Middags
om drie uur kon hü met niet meer in
gehouden vreugde en in toch zo sobere
bewoordingen aan het Engelse volk me
dedelen, dat alle krachtsinspanning met
het hoogste succes was bekroond: nazi-
Duitsland had onvoorwaardelijk gecapi
tuleerd: "de boosdoeners liggen nu voor
ons in het stof". Het is vrede in Europa,
maar Japan „met al zijn verraderlijke
begerigheid" moet nog onderworpen
worden. V.E. Day (dag van de overwin
ning in Europa) was de alleszins verdien
de triomf van Churchill.
Triomf en nederlaai? liggen vaak dicht
bij elkaar. Na de overwinning in Europa
zouden nieuwe verkiezingen worden ge
houden. Zij vonden op 5 Juli 1945 plaats;
de uitslag werd op 26 Juli bekend ge
maakt. De conservatieven werden ver
pletterend verslagen. Van hun 357 zetels
hielden »(j er maar 197 over, de labours
kregen er 393, een grote meerderheid.
De conservatieven werden in de oppositie
gedrongen, Churchill werd de leider er
van en bleef tot 26 October 1951, toen
hij weer prime minister werd, wat hjj
tot de dag van zijn heengaan is gebleven.
Ook in de oppositietgd is Churchill een
rol van betekenis blijven spelen, met zijn
twee symbolen: de sigaar en het V-teken.
We behoeven slechts even de namen Ful
ton, Ziirich en Den Haag te noemen om
te beseffen, welke plaats deze Vader der
Overwinning in het internationale leven
bleef innemen. In de Amerikaanse stad
Fulton liet hjj een fulminante waarschu-
wiriT tegen het dreigende gevaar voor de
vrye wereld van een communistische
overweldiging horen; de wereld schrok
op, er kwam veel eritiek los, maar men
was tot nadenken gedwongen en de toe
komst toonde helaas aan, dat Churchill
volkomen gelijk had gehad.
Te Zürich en in Den Haag (op het
eerste Europa-Congres) wees hij de we-
Bij een plechtigheid in het Kasteel
Windsor is Sir Winston Churchill
door Koningin Elizabeth II van
Lngeland geïnstalleerd tot Ridder
in de Orde van de Kouseband. Hier
een telefoto van Churchill in de
processie op weg naar de kapel.
reld de beste manier om de dreigende
gevaren te keren. Hij bepleitte de nauw
ste samenwerking tussen de vrije volken
van continentaal Europa (helaas betrok
hü daarbij Engeland zelf niet), ja de
Europese integratie als enig middel om
zich te kunnen handhaven. En zijn woord
heeft grote invloed gehad: de Raad van
Europa te Straatsburg is er in belangrijke
mate aan te danken en aan deze weer zijn
belangrijke initiatieven toe te schrijven
voor de eenwording van West-Europa,
welke eens het werk van vele jaren zal
moeten bekronen.
Met dezelfde scherpzinnigheid, waar
mede Churchill van de aanvang af het
nationaal-socialistische gevaar inzag,
heeft hij steeds de ware aard van het
communisme aan de wereld getoond. On
middellijk na de eerste wereldoorlog gaf
h(j alle steun aan de krachten, die het
communisme binnen Rusland zelf bestre
den, maar het was hem niet vergund
voldoende medewerking voor zijn plan
nen te verkrijgen. Zoals na 1918, pleitte
hü na 1945 voor welwillendheid ten op
zichte van het verslagen Duitsland, thans
meer dan ooit om het tot een bolwerk
tegen het opdringende, op wereldverove
ring gerichte communisme te maken;
toen luisterde men minder naar hem dan
men het na 1945 heeft gedaan.
Hoe diep hij de bedoelingen van het
communisme doorz'ag, blijkt uit een ar
tikel, dat hij rond 1925 schreef.
Het communisme, aldus Churchill, is
niet alleen een mening, het is een plan
de campagne. Een communist is niet al
leen de drager van bepaalde opvattingen,
hij is de met hart en ziel verknochte in-
De bulldog had toen meer van een
hazewindcaricatuur uit 1908.
gewijde in een wel doordacht systeem om
deze opvattingen te verwezenlijken. De
ontleedkunde van de ontevredenheid en
de revolutie is bestudeerd in iedere faze
en vanuit iedere gezichtshoek en hen
heeft een nauwkeurig omschreven, van
een wetenschappelijke geest doordrongen
systeem entworpen om alle bestaande in
stellingen omver te werpen; het geweld
is evenzeer een deel van het communisme
als de leer.
Dan beschrijft Churchill, hoe de demo
cratie misbruikt wordt om de democratie
te ondermijnen en te vernietigen, om ver
volgens in zijn machtige beeldrijke taal
voort te gaan: Wanneer de tijd rijp en
het ogenblik geschikt is, moet iedere
vorm van vernietigend geweld, zowel in
de gedaante van massa-revolutie als van
sluipmoord zonder beperking of wroe
ging worden toegepast. Het bolwerk zal
worden bestormd onder de banieren van
vrijheid en democratie; maar zodra het
machtsapparaat in handen is van de
kameraden, moet alle oppositie, iedere
tegengestelde mening worden gesmoord.
Democratie is slechts een werktuig dat
echter later wordt vernieitigd; vrijheid
is slechts een sentimentele dwaasheid, de
redelijke denker onwaardig. De absoiute
heerschappij van een zelf-gekozen pries
terschap in overeenstemming met de
dogma's, die het van buiten heeft geleerd
wordt de mensheid z'onder enige beper
king voor altüd opgelegd. Dit alles, uit
eengezet in prozaïsche handboeken en
met bloed geschreven in de geschiedenis
van verschillende machtige landen is
de leer en het doel van het communisme.
Zo dacht Churchill een kwart eeuw
geleden over het communisme; zo denkt
Sir Winston er thans nog over Maar hij
is realist genoeg om te weten, dat als
men het communistische stelsel niet ra
dicaal kan uitroeien, men een vorm van
co-existentie, van naast elkaar bestaan
moet zoeken om de gruwel van een derde
wereldoorlog te voorkomen. Daarom is
het noodzakelük, dat de vrüe wereld een
macht gaat vormen, welke afschrikwek
kend genoeg is om de communisten in
bedwang te houden; en daarnaast kan
men pogen een soort vrede tot stand te
brengen, welke de volken eindelijk iets
van de zo vurig begeerde rust kan geven
Daarvoor heeft Churchill zowel als leider
van de regering als toen hij in de oppo
sitie was, gezwoegd; en de eerste resul
taten zijn in elk geval, dat de hoop op
een duurzaam vermijden van oorlog, een
oorlog in het atoomtijdperk een stevige
grondslag heeft verkregen.
Het heengaan van Sir Winston Spencer
Churchill als minister-president van
Engeland, hoezeer allerminst onverwacht,
zal ook een schok door de communisti
sche wereld doen gaan. Intussen lijkt het
waarschünlijk, dat men zjjn stem nog
wel eens zal horen. In Engeland blijven
de ministers lid van het parlement.
Churchill bUjft dus, minstens tot de a.s.
algemene verkiezingen, lid van 't Lager
huis en hij is er de man niet naar, zwij
gend in een hoekje te blijven zitten, als
hij meent te moeten spreken.
De tachtigjarige is zün welverdiende
rust van harte gegund cn ieder zal hopen,
dat hü er lang van zal genieten. Het is
echter de vraag, wat Sir Winston onder
rust wil verstaan.
