HANDELSBEURS
OP HET HEIZELPLATEAU
m
Geen kans zijn vaderland te vergeten
aaat-vi
vknctroev/\LL\c i
■\nu.aeiaXi'U i
fofjfsCHLnGE/K I
roevSutG
Eerste Amerikaanse
voor de Atoom-industrie
lUUStc
Het epos van de
Russische
waterstofbom
■Vat- lKRIEKEN i
.L',o ü'CK ':V*i< C- t
TOBVAiitCf ae
CnTfc 'ïfldti-C£
Voorbereidingen een wedloop met dë tijd
•ayii
m
Kweek-reactor
Handelsartikel
Gewetensconflicten^
en
wetenschappelijke
successen
12 Augustus 1953. Bij de Bolschoj-Wodopad, een grote
waterval in het gebied van de rivier de Toengoeska in
Noord-Siberië, zijn de controle-instrumenten in gereedheid
gebracht. Malenkof, Molotof en Kroesjtsjef zijn per vlieg
tuig gearriveerd, direct na de eerste vergadering van de
Opperste Sovjet sinds de val van Beria. Ook de Duitse
Nobelprijs-winnaar Gustav Hertz is aanwezig met een
landgenoot-collega.
Afwezig staart één van de andere toeschouwers in de verte,
wanneer om 9 uur precies een sein wordt gegeven. Een
vurige hel breekt los. Onze zesde toeschouwer heeft spoe
dig zijn zelfbeheersing herwonnen en ziet met wetenschap
pelijke belangstelling de resultaten van zijn levenswerk
aan: de waterstofbom.
Zijn naam is Pjotr Kapitza, leider van het „superproject".
.ff ff
Hoog Russisch peil
Boek van politieke
vluchteling
Economische toepassing
van kernenergie kwestie
van jaar of tien
140 meier hoog „atomium'
middelpunt van Brusselse
Wereldtentoonstelling
Per roltrap naar de atomen
Zodra de winter voorbij is, zal
eveneens een begin worden gemaakt
met het leggen van het fundament
Expositie-park
Kabelbaan?
als
Ér
Uit de lucht gegrepen!
kapitza
Van een speciale rr.edeiuerker)
Wie is deze Kapitza? Onder de na
tuurkundigen van onze tijd heeft zijn
naam een bekende klank. Hij was in
1921 na de schitterende start van zijn
carrière als physicus het Bolsjewisme
ontvlucht, samen met zijn moeder, die
als weduwe van de Tsaristische gene
raal Kapitza overlast ondervond van
de nieuwe heersers. Lord Rutherford,
een vooraanstaand geleerde, die het
zijne heeft bijgedragen aan de ontwik
keling der moderne physica, neemt
hem onmiddellijk op als zijn assistent
en vanaf 1930 doceert hij aan de uni
versiteit te Cambridge en is geheel in
het Britse wetenschappelijke leven in
geburgerd. Maar hij krijgt geen kans
zijn vaderland te vergeten, want ver
tegenwoordigers van de Sovjet-Unie
bezoeken hem, met het een of ander
voorwendsel, geregeld en bieden hem
tenslotte een eervolle terugkeer naar
zijn vaderland. Als Kapitza in 1934
in Moskou een natuurkundig congres
bijwoont uit nieuwsgierigheid-
naar hij voor zijn vertrek zegt
keert hij niet terug en wordt kort
daarna directeur van het Instituut
voor Physische Problemen te Moskou.
Wat Kapitza sindsdien als leidende
figuur bij het atoomonderzoek tot
stand gebracht heeft vond zijn be
kroning in de constructie van de Rus
sische H-bom.
Evenals Oppenheimer in Amerika
heeft hij moeite zijn gewetensbezwa
ren aan de kant te zetten en dit brengt
hem herhaaldelijk in conflict met zijn
opdrachtgevers, die zich echter wel
4 Af
U.iA fL**'
driemaal bedenken voor zij deze emi
nente geleerde iets in de weg leggen
Kapitza treedt ons als een ware
held tegemoet uit de beschrijving, die
een Russische vluchteling van hem
geeft in het boek „Kapitza, de Atoom-
Tsaar". Heel wat raadselachtige ver
schijnselen krijgen in dit boek een
redelijke verklaring, zoals de in het
kader van de geheimhoudingspolitiek
passende demonstraties van naïviteit,
die bedoeld waren het Westen een rad
voor de ogen te draaien met betrek
king tot de werkelijke vorderingen
van de Russische atoomwetenschap.
Nu zijn w\j langzamerhand ver
trouwd met de gedachte dat de kern-
physica en wat daarmee samenhangt
inderdaad in Rusland op een hoog
peil staat en dit peil kan niet in enke
le jaren bereikt zijn. De prestaties van
Kapitza zijn overigens in de gehele
wereld bekend, evenals die van zijn
jongere collega, prof. Veksler, die on
der meer naam maakte door de uit
vinding van het synchro-cylotron in
1945, ongeveer gelijktijdig met de
Amerikaan MacMillan. Wladimir
Veksler is over de gehele wereld be
kend en zijn lezing over cyclotrons,
die hij onlangs te Genève hield op
het congres over het vreedzaam ge
bruik van atoomenergie, werd des
kundigen uit vele landen met grote
belangstelling gevolgd.
Ook deze episode uit het Russische
atoomonderzoek de uitvinding van
het synchro-cyclotron vormt een
onderdeel van het verhaal over de
ontwikkeling van de atoom-energie
in de Sovjet-Unie. Kapitza had een
dergelijk instrument nodig en Veksler
zag kans het voor hem te construeren
Een andere figuur van belang, die
wij in het verhaal tegenkomen, is de
Duitse Nobelprijswinnaar Georg Herz.
Een Duits kolonel, krijgsgevangen ge
maakt bij de slag om Stalingrad, wist
te vertellen dat Herz zich altijd met
waardering over de Sovjet-Unie had
uitgelaten. Herz werd naar Rusland
ontboden en kreeg zijn plaats in het
„super-project". Wanneer Kapitza in
1946 poogt zijn geweten te sussen
door zich met zijn buitenlandse colle
ga's in verbinding te stellen om hen
een algehele uitwisseling van gege
vens te suggereren, valt hij in onge
nade en Herz moet hem op zijn we
tenschappelijke posten vervangen.
Ook later, wanneer Kapitza in eer
hersteld is, blijft Herz een vooraan
staande rol spelen. Enkele dagen ge
leden meldde het A.N.P. dat hij tot
voorzitter benoemd is van de Oost-
duitse Nationale Raad voor de
Atoomenergie.
Wie is de politieke vluchteling, die
ons dit alles vertelde in zijn boek? Hij
heet A. M. Biew en komt in het boek
voor als de commandant van de wacht
die Kapitza na de conferentie in 1934
arresteert en gedeeltelijk getuige is
van diens gesprek met Stalin, dat na
deze arrestatie volgt. De arrestatie
heeft althans volgens de auteur
niets om het lijf en Kapitza neemt
zijn beslissing, in volledige vrijheid,
terwijl zijn visa voor het vertrek al
in orde zijn. Als Kapitza later met
Malenkof de werkkampen bezoekt
om uit de gevangenen ingenieurs en
natuurkundigen van vaak niet gerin
ge betekenis zijn medewerkers te
recruteren, loopt hij de voormalige
wachtcommandant tegen het lijf en
voegt hem toe aan zijn staf. Later is
Biew de piloot, die Kapitza vergezelt
op zijn tochten door Rusland, op zoek
naar een geschikte plaats Voor de la
boratoria van het „super-project".
Tenslotte weet hij, die zichzelf noemt
-,een onbeduidende pion in het reus
achtige spel van het Russische atoom
onderzoek", te ontsnappen naar
Duitsland.
Onwillekeurig doet deze ontsnap
ping onze gedachten teruggaan naar
de vele belangwekkende spionnage-
geschiedenissen, die in het boek voor
komen. Zo is er de natuurkundige
Walilow, die op de pas van een be
kend tenniskampioen Engeland be
zoekt en daar Kapitza „toevallig" ont
moet. Zo waren er de Russische en
Duitse geologen, die met een voor
treffelijk verhaal over hun ontsnap
ping aan gene zijde van de Oost-Sibe
rische grens geologische onderzoekin
gen verrichtten op zoek naar urani
um. En zo zijn er nog enkele voor
beelden van de wijze, waarop vanuit
de Sovjet-Unie opdrachten buitens
lands werden volbracht.
Is 't ons langzamerhand gewoon
geworden wantrouwen te hebben
tegen informaties van achter 't ijze
ren gordijn, dat ons doet afvragen
of ook Biew niet met 'n pasklaar ge
maakt epos van het Russische
atoomonderzoek in de zak, tot
Tot voor kort nog etn geheim, thans ten
toongesteld: het inwendige van een kern
reactor voor energieproductie.
Het model van de kernenergie-centrale, die
wordt gebouw din de omgeving van Chicago.
Met behulp van koptelefoons kan een uit
leg worden gevolgd, die op een band
recorder is opgenomen.
„emigrant" is gebombardeerd? On
danks de terreurgolven onder het
regiem van Stalin, ondanks de
dwangarbeid, die de snelle bouw
van de atoominstallaties mogelijk
moet maken, ondanks de verdwij
ning van hen die teveel weten
dan later weer opduiken, dan wel
zich onder Kapitza aan hun taak
mogen wijden ondanks deze op
merkingen over de minder prett'ge
zijden van het Sovjet-regiem, klinkt
in dit verhaal toch ook weer dui
delijk de trots. De trots van 'n jong
ingenieur, die getuige is geweest
van een grote periode in de ontwik
keling van de natuurwetenschap in
zijn Sovjet-Unie. Kapitza is zijn
held, en het „super-project'' zijn
levensavontuur. Wat hij ons te zeg
gen heeft is bijzonder belangwek
kend. Maar wat hij ermee wil zeg
gen, of hij ons de grootheid van de
Russische wetenschap of de verdor
venheid van het systeem heeft wil
len schilderen, daarover zullen wij
wel in het duister blijven tasten.
In Washington is onlangs de
eerste Amerikaanse handelsbeurs
gehouden voor de atoorn-
industrie. Het spreekt haast van
zelf, dat bij deze gelegenheid
vooraanstaande figuren uit het
Amerikaanse atoomonderzoek hun
mening hebben gegeven over do
vooruitzichten met betrekking lol
de toepassing van de nieuwe
energiebron. Zij sloten daarbij
veelal aan op wat in Genève ter
sprake is gekomen tijdens de daar
in Augustus gehouden Inter
nationale Conferentie over het
vreedzaam gebruik van dc Atoom
energie.
De algemene indruk was, dat de
verschillende sprekers het er in
grote trekken over eens waren dat;
de economisch verantwoorde toe
passing van cle kernenergie een
kwestie is van een jaar of tien. In
verschillende gebieden, waar de
electrische energie uitzonderlijk
duur is, zou reeds thans de bouw
van een kernenergiecentrale lonend
zijn. Zo meende één der economi
sche deskundigen van Babcock
Wilcox, één der belangrijkste Ame
rikaanse maatschappijen die zich op
commerciële basis met de ontwik
keling van de kernenergie bezig
houden, dat reeds thans de kern
energie lonend zou zijn in Nieuw-
Engeland, waar de electriciteitsprij-
zen de hoogste zijn van de Verenig
de Staten.
Een model van de Britse
kernenergiecentrale, die in
het kader van het tien jaren
plan voor de kernenergie in
Calder Hall zal worden ge
bouwd. De centrale, die zat
worden gedreven door twee
kernreactoren, zal het vol
gend jaar gereed komen.
DRAGLINES
iiètm S
Reeds thans wordt in Brussel
hard gewerkt aan dc voorhercid'n-
gen voor de grote Wereldtentoon
stelling van 1958. Hoewel zij eerst
over dertig maanden geopend moet
worden, staat nu al vast, dat de
voltooiing op een wedloop met de
tijd zal uitlopen, en dat het ge
boden is, streng de hand te houden
aan het tijdschema.
Volgens dat tijdschema moet voor
het einde van dit jaar het gehele ter
rein, (welks oppervlakte zes maal zo
groot is als die van de E 55) verdeeld
zijn. Van de zeer grote Belgische af
deling moeten alle gebouwen voor 1
October van het volgend jaar aanbe
steed zijn; op 30 Juni 1957 moeten ze
voltooid zijn. Inmiddels zijn op het
Heizelplateau de draglines en de kra
nen verschenen, die het voorbereiden
de werk moeten verrichten voor de
bouw van het Paleis 11, waarvoor
Koning Boudewijn op 24 September
de eerste steen legde. Dit gebouw zal
de reeds bestaande „eeuwfeestpalei
zen" over een lengte van 450 meter
met elkaar verbinden en er een monu
mentale facade van vormen. In
deze facade zal ook de hoofdingang
van de Tentoonstelling van 1958 ko
men. Tegen de zomer van het volgend
jaar moet het bouwwerk, dat de ruim
te in de bekende Brusselse tentoon
stellingsgebouwen met niet minder
dan 22.000 vierkante meter vergroten
zal gereed zijn. Tegen die tijd zal men
ook aanvangen met een tweede ver
groting van het complex door de
bouw van het Paleis Nr. 7, dat een
oppervlakte van 11.000 vierkante me
ter zal beslaan.
voor het „atomium", dat het in
drukwekkende middelpunt der we
reldtentoonstelling zal vormen. Dit
enorme stalen gevaarte, dat 140 me
ter hoog moet worden, zal een op reus
achtige schaal vergroot elementair
metaalkristal voorstellen. Het zal het
symbool zijn van de tijd, waarin wij
leven. De negen bollen, die de ato -
men van het kristal vormen, krijgen
elk een hoogte van 20 meter. Op rol
trappen zullen de bezoekers zich van
de ene bol naar de andere kunnen
bewegen. In de hoogste bol moet een
restaurant komen, waar men behalve
van de spijzen ook van het prachti
ge uitzicht over het tentoonstellings
complex zal kunnen genieten. In het
Belgische Laboratorium voor Lucht
vaarttechniek is men op het ogen
blik met een maquette van deze enor
me windvanger proeven aan het ne
men in de windtunnel. In Juli 1956
moet de eerste bol reeds op het ter
rein geplaatst kunnen worden. Met
welk materiaal het gevaarte bekleed
zal worden om bestand te zijn tegen
alle weersinvloeden, is nog niet be
kend, daar dit punt nog in studie is.
Zodra de lente in het land is, zal
verder nog met kracht het werk ter
hand genomen worden in het voorma
lig Koninklijk domein van Laken. Dit
park wordt toegevoegd aan het ten-
toonstellingsterrein. Er zal een brede
laan aangelegd worden met een mo
numentale toegangspoort voor de ont
vangst van zeer hoge vorsten. In de
villa Belvédère in dit park het
vroegere paleisje van prinses Clemen
tina zal het Commissariaat-Gene
raal der tentoonstelling zijn zetel krij
gen. Er wordt al gebroken en getim
merd.
"Vierhonderd meter lang en vijftien
meter hoog wordt de luchtbrug, die-
van het Park van Laken naar het
voor de buitenlandse inzendingen aan
gewezen terrein zal leiden. Deze lucht
brug is wel op enige drukte berekend'
de breedte wordt ongeveer 25 meter..
Het ligt in de bedoeling, dat de Konin
klijke Familie haar hoge gasten uit
Laken over de brug naar de buiten
landse inzendingen zal leiden.
Naar ons ten kantore van het com
missariaat der tentoonstelling werd
gezegd, is er in het Park van Osse-
gem, dat voor de buitenlandse pavil
joens gereserveerd is, nu al plaats
te kort. Minstens 24 landen en twee
grote internationale organisaties krij
gen er een plaats toegewezen voor
de bouw van hun paviljoens. Het eer
ste land, dat met een ontwerp voor
zijn paviljoen te voorschijn kwam,
was Thailand. De tekening er van,
die men ons met trots liet zien, toont
een fraaie pagode.
Nog is het bestuur der tentoonsiel-
Een zeer interessant project,
waarvan de plannen op de gelijk
tijdig met de bovengenoemde han
delsbeurs gehouden vergadering
van het Industrieel Atoomenergie
Forum werden bekend gemaakt, is.
de kweek-reactor, waarin nieuwe
brandstof wordt geproduceerd. In
een kernreactor treden namelijk in
het algemeen een aantal processen
naast elkaar op, waarvan het be
langrijkste uiteraard is de splijting
van atoomkernen. Hierbij immers
komt de energie vrij, die wij in de
vorm van warmte of electriciteit
willen gebruiken. Maar daarnaast
kunnen bepaalde stoffen in de reac
tor worden omgezet in stoffen, die
ook gespleten kunnen worden. We
kunnen dus in een kernreactor
brandstof produceren. Het streven
van de onderzoekers, vooral in de
Verenigde Staten, is er nu op ge
richt geweest een kernreactor te
construeren, waarin meer nieuwe
brandstof geproduceerd werd dan
de reactor verbruikt. Men kan op
die manier gelijktijdig electrische
energie én nieuwe brandstof produ
ceren. Op deze wijze is dus de mo
gelijkheid geschapen de stoffen die
in een reactor in brandstof kunnen
worden omgezet efficiënt te benut,
ten. Eén van die stoffen is het me
taal thorium.
Een van de nieuwe Amerikaanse
reactoren, waarvan de plannen op
deze vergadering voor het eerst
werden publiek gemaakt, zou een
dergelijke kweek-reactor zijn die
dus, naast electrische energie, een
overschot aan brandstof produceert.
Was men vroeger aangewezen op
z.g. natuurlijk uranium, dat slechts
een gedeelte van een procent aan
werkelijk splijtbare stof bevat, m
deze reactor heeft men zuivere
splijtbare stof gebruikt, geprodu
ceerd in de installaties die oorspron
kelijk voor de vervaardiging van
materiaal voor de atoombom waren
opgezet en die dus nu in dienst van
de vreedzame toepassing van de
kernenergie kunnen worden ge
bruikt. Door het gebruik van deze
hoogwaardige brandstof kon men
de omvang van de kernreactor klein
houden: de diameter is nog geen
meter, hetgeen in vergelijking met
de bestaande reactoren erg weinig
is, te meer wanneer men weet, dat
deze reactor een vermogen heeft
van 100 000 kilowatt; hij is dus te
vergelijken met een grote provin
ciale eiectriciteitscentrale.
Lewis Strauss, voorzitter van de
Amerikaanse commissie voor
atoomenergie, maakte van deze ge
legenheid gebruik om zijn indruk
ken weer te geven van de conferen
tie over het vreedzaam gebruik van
de atoomenergie, gehouden te Ge
nève. Hij zei o.a.: „Het tweede de
cennium van 's mensen heerschap
pij over het atoom kunnen we ach
ten in Genève te zijn begonnen
Daarbij doelde de heer Strauss op
het feit, dat de periode van geheim
houding en onderzoekingen in het
verborgene thans voorbij is. Een
nieuwe periode is begonnen, waarin
we de atoomenergie niet meer vre
zen, maar zien als een bron van
welvaart, als dienaar van de mens.
De conferentie te Genève en de
handelsbeurs voor kernenergie te
Washington moeten in dit licht ge
zien worden. De kernreactor is een
handelsartikel geworden, en is niet
meer uitsluitend een voorrecht voor
landen, die in de oorlog actief deel
hadden in de ontwikktling van de
atoomboom-
ilng het er niet over eens, of men
evenais op de E 55 een kabelbaan
zal bouwen ter vergemakkeiing van
het bezoek aan het terrein, of dat
men de mogelijkheid zal bieden In
een auto-treintje een overzicht van
het gebodene te krijgen. Tijdens een
vergadering is er door enkele leden
van het betreffende comité de aan
dacht op gevestigd, dat zo'n „auto
treintje" het voordeel heeft meer pas
sagiers te kunnen vervoeren en zich
over het gehele terrein te kunnen be
wegen.
Evenals het Tentoonstellingst^stuur
is het gemeentebestuur van B
op het ogenblik hard bezig m
men!de°gdeuurgvaneIde tentoonstelling
ongeveer dertig «mihoen bezoekers
Jlet atominum dat het centrum van de Brusselse tentoonstelling wordt
Schetstekening voor Paleis 11
Dat betekent, dat er dagelijks niet
minder dan 20 a 25.000 auto's gepar
keerd zullen moeten worden. Om de
ze toevloed van auto's op te vangen
zullen vier parkeerterreinen rond het
tentoonstellingsterrein aangelegd wor
den; in elke windstreek één. De
trams, die thans nog ten dele over
het terrein rijden, zullen hier en da<,r
door tunnels gevoerd worden. Op
hoogtijdagen zal uit het centrum der
stad iedere 22 seconden een tram of
autobus met bezoekers arriveren. Er
staat al vast, dat de Nationale Maat
schappij van Buurtspoorwegen min
stens 200 nieuwe autobussen zal moe
ten aankopen.
Voor de Spoorwegen is het van be
lang, dat de verbeteringen aan de
stations en hun toegangswegen in 1953
nagenoeg klaar zullen zijn. Voor de
werkzaamheden op het plein bij de
„Noordstatie" zal echter een nood
oplossing gevonden moeten worden,
zij zijn waarschijnlijk in het voorjaar
van dat jaar nog slechts gedeeltelijk
voltooid.
Op grootse schaal wil de Sabena
het vervoer der bezoekers per heli
copter aanmoedigen; terzijde van de
hoofdingang der tentoonstelling wordt
een heliport met acht landingscirkels
aangelegd!
Zo gonst Brussel op het ogenblik
van de plannen.... Het van officiële
Nederlandse zijde gelanceerde be
richt, dat men bezig zou zijn met
het op grote schaal werven van Ne
derlandse bouwvakarbeiders, heeft
naar wij vernamen inmiddels veel
verwondering verwekt. Van de zijde
van het commissariaat der tentoon
stelling vestigde men er onze aandacht
op, dat dit bericht reeds door het be
stuur gedementeerd is. In het jongste
nummer van het tijdschrift der ten
toonstelling wordt er aan herinnerd,
dat op het ogenblik de werkloosheid
in de bouwvakken in België „niet on
belangrijk genoemd mag worden".
Waarom zou men dan buitenlandse
arbeiders gaan werven? „Volkomen
uit de lucht gegrepen' noemde ook
de heer J. Venstermans, adviseur van
de Belgische Confederatie voor het
Bouwbedrijf het uit Nederland geko
men bericht. Hij herinnerde er aan,
dat men feitelijk eerst in October 1956
een aanvang maakt met de bouw der
grote paviljoens. Het staat vast, dat
daarvoor In ieder geval in België vol
doende arbeiders te vinden zullen zijn.
Aanname van buitenlandse arbeiders
zou, naar hij zei, zonder twijfel op
tegenstand der Belgische bouwvakar
beiders stuiten.
Ook van de zijde der Nederlandse
Ambassade te Brussel konden wij
geen opheldering krijgen over de
herkomst van het bericht. Men kon
het alleen tegensprekenmet de me
dedeling, dat vast staat, dat van offi
ciële Belgische zijde geen enkele po
ging is gedaan om Nederlandse
bouwvakarbeiders naar België t#
lokken. Waarvan acte!
