PAUS JOHANNES XXIII
Herder met bijzonder veelzijdige ervaring -
De naam van de nieuw
in de geschiedenis
Problemen voor historici
gekozene
der pausen
0
DOKKUMER YLAGGEN-CENIRALE
Een kapel en een standbeeld
Een alom bemind kardinaal bestijgt Petrusstoel
Karakteristieke
fi
guur
m
De eerste besluiten
van Paus Johannes
SSS t <err%
Quo nomine vis vocari
m
Eenvoudige afkomst
<C!!de.h« er later zelden over spreken.
t-A's incidenteel is er w'at bekend gc-
tjc, "6n en kwam men te weten, dat hij
scb ,'n de hopeloze frontstrijd onder-
hejd'dde aoor z«n persoonlijke dapper-
m
OFFICIëLE PAUSELIJKE VLAG (met tiara en sleutels)
WOENSDAG 29 OKTOBER 1958
PAGINA 3
mmmmmmmmmimsm
Geinig KARDINALEN, die in aanmerking kwamen om Pius XII
°P Petrus' Stoel op te volgen, konden bogen op een zo veelzijdige
Scholing als de kardinaal, die zojuist het conclaaf als paus heeft
^eHaten: Angelo Giuseppe Roncalli. Een erudiete figuur met grote
langstelling voor kunst en wetenschap, een kenner van de Romeinse
^Urie, een diplomaat met een prachtige staat van dienst in Zuid-,
°st- en West-Europa en een zielzorger, die uiteindelijk de hoge post
Vah patriarch van Venetië de post, die de Heilige Pius X bekleedde
y?0r hij paus werd! kreeg toevertrouwd.
,Een
Sergeant aan het front
Auteur
<le diplomatieke dienst
Rol bij Unesco
Onjuiste nummering
De labella
Naar Venetië
Twee maal in Nederland
De ballingschap van
Avignon
De eerste Johannes
S4t,i/i)re
lV*'sschien zijn er eveneens weinig kardinalen, die in de gehele wereld,
°nder mensen van de meest uiteenlopende nationaliteiten, rangen en
evensovertuigingen, zó veel warme, toegewijde vrienden hebben weten
Winnen als de nieuwe Paus. Want dit is de karaktertrek, die uit
2,.ln biografische bijzonderheden boven alles treft: op alle plaatsen
J^aar een afwisselend leven hem bracht als priester, als leraar, als
ri'jant diplomaat, als bisschop tenslotte, daar wist hij zich overal
°Pniiddellijk de algemene sympathie te verwerven, onder de moham
medanen en niet-christenen even goed als onder de katholieken; onder
machtigen der aarde even goed als onder de armen en nederigen.
j*'j heeft steeds bekend gestaan om zijn hartelijkheid en gastvrijheid.
e nieuwe Paus onderscheidt zich ook door zijn voortdurende poging
veeleer te zoeken naar punten, die tot overeenstemming kunnen
,eiden dan de nadruk te leggen op tegenstellingen. Om zijn inzicht
'n de problemen van deze tijd wordt hij zeer geroemd. Ondanks zijn
etrekkelijk hoge leeftijd 76 jaar heeft hij een opmerkelijke
Ir'sheid van geest.
An*el° Roncalli is nu bijna 77. Op 25
Sev.en,ber 1881 werd hjj in een eenvoudig
beïln geboren in Sotti il Monte, in het
ihd8'ani' van Bergamo, de stad met haar
tj «'"kwekkende monumenten, groots ar-
«tW k en cul'ureel verleden en algemeen
0 ,/ende vooruitstrevendheid, die zich
v,01- uitte in een grootscheepse sanering
U de heuvelachtige binnenstad en een
to activiteit op het gebied van het
«'•stenverkeer.
0 J" deze boeiende stad met een eeuwen-
ju"6 traditie werd Angelo's jeugd gete-
st Hier ontwaakte spoedig zijn belang-
U» voor kunst en wetenschap. Op de
to school in Bergamo bleek hij bij-
hder intelligent en toen hij zich bij
bisschoppelijk seminarie aanmeldde
bleef hij tot 1944. In dat oorlogsjaar kreeg
zijn diplomatieke carrère haar bekro
ning.
r" r
?":breef men hem graag in. Het duurde
t lat
"ten.
5g®ban8, of hij was een van de beste stu-
b.Uit
een grote groep studenten koos zijn
bjSschop hem uit om in Rome zijn stu-
w«s Voort te zetten. Na acht jaar onder
op8 in Bergamo (18921900) toog hij
'lar de Eeuwige' Stad om daar aan het
«Uselijk Romeins seminarie zijn studies
voltooien met een doctorstitel in de
tu'ogie. Dat was in 1904. Op 10 augus-
tjj®. van dat jaar, dus op 22-jarige leef-
Jd, Werd hij tot priester gewijd. Zijn
hpfste mis droeg hij op aan het altaar op
w' graf van Sint-Petrus in de crypte
11 de Sint-Pieter.
öe bisschop van Bergamo, mgr. Radi-
'"Tedeschi was hem intussen niet ver-
oJ"6n- Hij riep hem terug naar Bergamo
hem de functie van bisschoppelijk
Paus Pius XII benoemde mgr. Ron
calli in december 1944 tot apostolisch nun
tius in Parijs.
Het nieuws van deze benoeming bereikte
hem te Istanboul per code-telegram uit
het Vaticaan. Hij geloofde het aanvanke
lijk niet cn meende, dat de code verkeerd
ontcijferd was, want hij kon zich niet in
denken, dat hij tot zulk een uiterst gewich
tige post geroepen werd.
Dit karakteriseert zijn aangeboren be
scheidenheid. Jaren later werd nog op
het staatssecretariaat verteld hoe hij zich
meldde met de mededeling, dat er een
vergissing in het spel moest zijn.
„Zo", zou hem volgens het verhaal niet
zonder humor door het Vaticaan geant
woord zijn, „dus u vindt, dat u niet
geschikt bent? Wel, dat vinden wjj
ook, maar wij hebben hier niets dan
mensen, die nog minder geschikt zijn"
Op 1 januari 1945 bood de nieuwe nun
tius zijn geloofsbrieven aan de leider van
de voorlopige Franse regering generaal
De Gaulle, aan, In de jaren, die volg
den. wonnen de gaven van mgr. Roncalli
het respect van de meest uiteenlopende
partijen in het land.
Als kardinaal heeft de nieuwe
Paus zich de reputatie vei-worven
een zeer gematigd, vriendelijk mens
te zijn, met bijzonder veel gevoel
voor humor. Zijn gevatheid is bijna
spreekwoordelijk.
Een van zijn axioma's is, naar
men zegt: „Zie alles, sluit voor
veel de ogen en tracht een klein
beetje te corrigeren".
Toen hij voor de eerste keer zich
tot zijn Venetiaanse gelovigen
richtte in de basiliek van San Mar
co in maart 1953, zei hij: „Ik ben
72 jaar oud. Dat is niet jong, maar
ik troost me met de gedachte aan
die andere man uit Bergamo, die
nog vijf jaar ouder dan ik tot pa
triarch van Venetië werd benoemd
en die tijd genoeg heeft overgehou.
den om zich een- actieve herder te
tonen en bovendien n°ë z«s boeken
te schrijven
De nieuwe Paus is een betrekke
lijk kleine, gezette figuur met grij
ze haren en hij loopt lichtelijk ge
bogen. Hij heeft, een hoog gewelfd
voorhoofd en een ronde kin, die,
volgens de Italianen, wijst op grote
standvastigheid van karakter en
moed.
In Venetië schijnt men hem vaak
„la pace dope la te-mpesta" te heb
ben genoemd, „de stilte na de
storm", hiermee doelend op het
feit, dat hij vaak resoluut en door
tastend optreedt maar daarna des
ondanks de grootste welwillend
heid aan de dag legt.
De nieuwe Paus is voorts auteur van
een aantal historische werken, o.a. over
de historie van het diocees Bergamo en
over kardinaal Cesare Baronio. bij het
eeuwfeest van diens dood. In 1912 ver
scheen „La Misericordia Maggiore".
Verder schreef Hij een herdenkingsge-
schrift over Zijn grote bisschop en leraar
mgr. Radini-Tedeschini, bisschop van Ber
gamo, dat een boek is van bijna vijfhon
derd pagina's. Verder een publikatie over
de betrekkingen van het seminarie van
Bergamo met de H.Carolus Borromeus als
mede een werk betreffende de relaties
van dc H.Carolus Borromeus met Berga
mo. Dit laatste, dat bestaat uit vijf dikke De Paleizen te Avignon, waar de pausen drie-kwart eeuw in ballingschap verbleven. Johannes XXII, de laatste wet-
delen, heeft Hij geschreven in samenwer- tige Paus die voor de gisteren gekozen Opperherder de naam Johannes droeg, resideerde hier bijna achttien jaar, van
king met Don Pietro Forno. 1316 tot 1334.
rtpCretaris tD€ te vertrouwen. Vele jaren
6d Don Roncalli als zodanig uitstekend
tjrk, zich overigens, geheel volgens zijn
kSrakter, niet tot de officiële kant ervan
perkend. Hi5 nam een daadwerkelijk
fideel in tal'van activiteiten gericht op
het yerbetering van de organisatie van
In®1 bisdom en de bevordering van het ge
in neven in de Parocbies, met name
tiirt ®amo- Tegelijkertijd wist hij nog
van *e vinden om aan het seminarie
w Bergamo, waar hij leerling was ge-
ejj est, les te geven in Kerkgeschiedenis
apologetiek.
"om6' werd zomer 1914- eerste wereld-
pp °8- Don Roncalli werd onder de wa-
e" geroepen, eerst als sergeant bij de
deskundige troepen, later als aalmoe-
>n Ler by het militair hospitaal. Vooral
tr0 e eerste functie heeft hij, aan het
in het noorden, veel meegemaakt.
de wereldoorlog en de zgn. wa-
t)0n'dstand met de burgeroorlog kreeg
to- Boncalli eindelijk weer gelegenheid
o ket „normale" zielzorg-werk. Terug
iet er8amo ontwikkelde de jonge pries-
W ®en weergaloze energie op allerlei
Zijn initiatieven varieerden van
?6n«?St,ellinS voor gratis hulp aan mi-d-
'tijfdds-kinderen op de openbare scho-
^et stichten van het eerste Itali-
e „studentenhuis" te Bergamo en
tifcs °rganiseren van culturele conferen-
aan de universiteit van de stad.
11^" etninente persoonlijkheid ontsnapte
«iet„,aa" de aandacht van Paus Bene-
i. Uenk XV, die herhaalde malen in de ge-
r>aiu id was geweest zijn persoonlijke
aüf5 ''en te waarderen. In 1921 nam de
en Q <tot groot leedwezen van Bergamo
te rn 'n8) het besluit hem naar Rome
en hem een belangrijke post te
°P de Propaganda Fide. Zijn voor-
jjlle 5\f' taak lag in de reorganisatie van
Nino '^-activiteiten en de samenbun-
««ïst ervan, doch tevens bezette hij de
Acht jaar lang is mgr. Roncalli in Pa
rijs werkzaam geweest. Hij heeft zich daar
intens met de moeilijke en ingewikkelde
vraagstukken van de Kerk in Frankrijk
bezig gehouden. Maar ook kwam hij te
staan voor de geheel nieuwe ontwikke
lingen. welke zich in het internationale
leven voordeden In Parijs vestigde zich
bijv. de UNESCO en het was voor het
Vaticaan een uitermate moeilijke zaak
zijn houding tegenover organen van deze
soort te bepalen.
Al spoedig werd deze houding positief.
Zo kwam het, dat de nuntius in Parijs
in 1952 werd benoemd als de permanen
te vertegenwoordiger van de H. Stoel bij
de UNESCO, een functie, welke het Vati
caan later aan een speciale vertegen
woordiger heeft opgedragen.
Op het 6e congres van de UNESCO, dat
in 1951 te Parijs plaats vond verklaarde
mgr. Roncalli:
„Als vertegenwoordiger van de oudste
en meest verbreide culturele organisa
tie over de gehele wereld, die door het
Goddelijke bevel „Gaat en onderwijst al
le volkeren" in het leven geroepen is.
is het voor mij geheel natuurlijk te her
inneren aan het grote beginsel, aan het
grote fundament, aan God, de Heer van
alle wetenschappen. Door Hem is dit
WAT HIERVAN ZIJ, voor de histo
rici biedt deze naam en vooral de
nummering XXIII enkele inte
ressante problemen. Zo is b.v. opmer
kelijk, dat in de lijst Pausen de twin
tigste Johannes ontbreekt. Prof- Mo-
naldus Goemans, kenner van dit stuk
geschiedenis bij uitstek meent, dat dit
komt doordat men op oude lijsten ten
onrechte tussen de Pausen Bonifacius
VII en Johannes XV in het jaar 985
een Johannes heeft vermeld, die in
werkelijkheid niet heeft bestaan. In
dc nummering van de pausen in de
y® ;"S
V.Jtulai:
«il
'Stri n' aocn leven» m,i uc.
Sfctü- Voor patrologie aan het Lateraan-
Sïegajhnstrie. In die jaren kreeg de Con-
van de Propaganda door zijn toe-
L°Ori ,een geheel nieuw gezicht. Na de
j:an Benedictus XV stelde Pius XI
«er staat zijn verdienstelijk werk ver-
ïopn°rt te zetten.
h?8r. kwam het Heilige Jaar van 1925.
h'ié °ncalli werd president van het co-
Heir1 voorbereiding en had tijdens
h?bisa|' g Jaar de leiding van de top-or-
?epr la. Geen wonder, dat hij eens te
e p aandacht op zich vestigde. Op
blaart van datzelfde jaar werd hij
bi ~'air bisschop van Areopolis gewijd
gloty.f.'Jh benoeming bij de pauselijke
li^in „ke dienst,
sch ,erste post was die van aposto-
lp WeSitator naal" Bulgarije. In dat
bv«at Moo vervolgens apostolisch de-
lantp ïk Het was het begin van een
- - diplomatieke carrière.
«"Via»5 ^ijn verbiyt in Bulgarije, dat
«Ou duren, hield mgr. Roncalli
Wr het aand bezig met talrijke studies
lv On,, 90sterse christendom cn met
e'ke "'erop leerde hy o.a. Russisch,
'•«er.» h«' naar men zegt, perfect
S W1-
U'op Werd hij tot titulair aartsbis-
G d m3? ^esembria benoemd in ver-
v, r,'ekr-nf zii" overplaatsing eerst naar
«yde a"d en later naar Turkije. In
V «'et-u. s'aagde hij erin, ook onder
ïerVep" "tholieken veel sympathie te ver-
K lt. <s,n daardoor belangrijk werk voor
«B ditiaai el te doen. Toen hij later tot
rege,-i Werd gecreëerd deed de Turk-
offi'nS de precendentloze stap hem
y'idpn. .y gelukwensen aan te bieden.
lii aDo<u Z, Jn verblijf in Turkije werd hij
8 Vip ,!ach administrator van het La-
ariaat van Constantinopel. Daar
Secretaris van Conclaaf tot
kardinaal verheven
Een van de eerste besluiten van Paus
Johannes XXIII is gisteravond de ver
heffing van mgr. Alberto di Jorio tot
kardinaal geweest. Mgr. Di Jorio is se
cretaris van het H. College en was in
die kwaliteit ook secretaris van het
Conclaaf. Hij was tezamen met mgr. En
rico Dante officieel getuige van de
vraag van de kardinaal-deken, Tisse-
rant, aan kardinaal Roncalli of hij zijn
verkiezing tot paus wilde aanvaarden.
De verheffing tot kardinaal van mgr
Di Jorio is geschied op grond van een
oude traditie, welke overigens niet door
Pius XI en Pius XII na de Conclaven
in 1922 en 1939 is gevolgd. Volgens deze
traditie overhandigt de nieuw gekozen
paus zijn rode kardinaalshoed aan de
secretaris van het Conclaaf. Dit is in
derdaad gisteren ook geschied.
Paus Johannes heeft voorts mgr. Fe-
derico Callori di Vignale, die opper
kamerheer was, tot major domus be
noemd. Deze functie is jarenlang va-
kant geweest. Mgr Nasalli Rocca di
Cornegliano is tot opperkamerheer be
noemd.
Een ander belangrijk besluit was dat
om de „labella" opnieuw in te stellen.
Met „tabella" wordt het recht aange
duid, dat de te Rome aanwezige leiders
van de verschillende Congregaties, tri
bunalen en bureaus hebben, om op be
paalde dagen bij de paus op audiëntie
te komen. Sedert enkele jaren was dit
door Paus Pius XII afgeschaft.
Conclaaf duurde voort
Geheel onverwacht besloot de Paus
gisteren, na zijn verkiezing, de avond en
nacht met zijn kardinalen weer in Con
claaf door te brengen. Nadat de Paus
op de loggia van de Sint-Pieter was
verschenen trok hij zich met de kardi
nalen en conclavisten weer terug en
werden de deuren opnieuw verzegeld.
Voor de nacht maakte de Paus gebruik
van dezelfde cel, nr. 14, welke hij in de
afgelopen dagen heeft gebruikt. Heden
morgen heeft de II. Vader in de Sixtijnse
kapel een H. Mis opgedragen, waarna
het Conclaaf, na een korte bespreking
met de kardinalen, werd geopend.
machtige systeem geschapen en aan Hem
ontleent het zijn kracht."
Op 12 januari 1953 werd de Parijse nun
tius tot kardinaal verheven. Als titelkerk
werd hem de Santa Prisca toegewezen.
Volgens oude traditie ontving hij de rode
hoed uit handen van de toenmalige Fran
se president, Vincent Auriol. Deze plech
tigheid zou tevens de afsluiting zijn van
zijn werkzaamheid in Parijs, want drie
dagen later volgde zijn benoeming tot pa
triarch van Venetië', als opvolger van
mgr. Agostini, die vlak voor het consis
torie, waarop ook hij het purper zou ont
vangen. was gestorven.
Kort daarop vertrok hij naar Venetië
om het herderlijk ambt op zich te nemen,
dat daar eens door Pius X was bekleed,
dezelfde Pius X, die destijds als pa
triarch Sarto naar het conclaaf in Rome
vertrokken was
Op een mooie lentedag in maart bereid
de de stad Venetië haar patriarch een
waarlijk grootse ontvangst. In een grote
gondelprocessie werd de kardinaal de stad
binnen gevoerd langs het Canal Grande.
In de vijf en een half jaar, die kardinaal
Roncalli in Venetië verbleef wist hij zich
bij de Venetianen bijzonder geliefd te ma
ken. In de schaduw van de San Marco
werd hij een der meest geachte kerkvor
sten van Italië. Hij deed veel voor de
modernisering van zijn bisdom.
De zielzorg voor Zijn kudde ging Hem
zeer ter harte. In 1956 gaf Hij een herder
lijke brief uit, waarin Hij stelling nam
tegen de z.g. doorbraak van de katholieken
naar links.
Toch wees Hij het contact met anders-
gezinden niet van de hand, zulks geheel
in overeenstemming met Zijn „gematigd"
karakter. Want toen een jaar later de
Italiaanse socialistische partij een congres
in Venetië hield, spoorde Hij de katholie
ken aan om de afgevaardigden vriendelijk
te ontvangen. Maar Hij maakte van de
gelegenheid gebruik om de anti-klerikale
socialisten te waarschuwen, dat een mo
dern, economisch en sociaal systeem niet
stevig kan worden gegrondvest tenzij op
het christelijk fundament.
De nieuwe Paus is tot twee maal toe in
Nederland geweest, één maal omstreeks
1923, toen Hij verbonden was aan de Con
gregatie tot Voortplanting van het Geloof
en later nog in 1951. waar Hij privé enige
bezoeken aflegde, o.a. aan Zijn vriend
mgr. Giobbe.
te Venetië doorgebracht als gast van de vaff de Oostgotische keizer Theodorik
patriarch.
„JOHANNES". Dat was het verrassende antwoord op de vraag:
„Quo nomine vis vocari?" („Hoe wilt ge genoemd worden?"), dat
gisterenmiddag in de Sixtijnse kapel, enkele minuten na de beslissende
stemming, werd gegeven door de nieuw gekozen Paus. „Johannes wil
ik heten zei Angelo Guiseppe Roncalli aan de kardinaal-deken,
Tisserant, die hem deze traditionele vraag had gesteld.
Johannes! We moeten 543 jaar terugzoeken op de lijst van pausen
voor we de naam voor het eerst tegenkomen, maar de man, die hem
van 1410 tot 1415 droeg was een tegenpaus. Voor een paus van Rome,
die Johannes heette, dienen we nóg een eeuw verder terug te gaan:
van 1316 tot 1334 regeerde Johannes XXII, die te Avignon zetelde.
Waarom koos de 261ste opvolger van Petrus gisteren deze naam? Als
geste voor Frankrijk, dat hij zozeer bewondert, zö menen sommigen
al' ietwat voorbarig te mogen concluderen. De grijze, energieke
Johannes XXII was een der laatste Franse pausen Uit piëteit voor
zijn vader Giovanni Roncalli, de eenvoudige boer uit het land van
Bergamo, zeggen anderen uit de omgeving van de nieuwe paus
tiende en elfde eeuw heeft men later
de nodige correcties aangebracht,
maar voor de 21ste en 22ste paus van
die naam hield men aan het oude, on
juiste getal vast. Trouwens om nog
een andere reden is de nummering
XXIII niet geheel juist: de 16e Johan
nes was een tegenpaus.
Een andere interessante kwestie is,
dat er al zoals boven reeds aange
stipt een paus is geweest, die zich
Johannes XXIII heeft genoemd. Dat
was de Napolitaan Baldassare Cossa,
die door het concilie van Pisa tot te
genpaus werd gekozen van Gregorius
XII, die in Rome en Benedictus XII,
die terzelfdertijd in Avignon resideer
de. Aldus herinnert de naam Johan
nes XXIII ongelukkigerwijze aan een
der meest droeve perioden in de ge
schiedenis van het pausdom: die van
het Westers Schisma, dat in 1378 be
gon met een tegenpaus in Avignon en
dat in 1409 werd uitgebreid met een
tweede tegenpaus in Pisa. In die jaren
was de christelijke wereld verdeeld
in drie „obediënties". Pas het concilie
van Constanz slaagde erin een einde
aan dit schisma te maken. Dit con
cilie -zette tegenpaus Johannes (die
het concilie nb. bijeengeroepen had!)
in 1415 af, kwam met de wettige paus
van Rome, Gergorius XII, overeen,
dat deze afstand zou doen om een
vergelijk mogelijk te maken en wist
tenslotte de hardnekkige tegenstand
van de pausen van Avignon (de laatste
De tegenpaus Johannes XXIII, die van
1410 tot 1415 resideerde in de laatste
jaren van het grote Westerse Schisma.
was Benedictus XIV) te breken. Onder
Martinus V (14171431) werd een be
gin gemaakt met het herstel van de
eenheid onder de paus van Rome.
DOOR NU DUIDELIJK wederom hel
getal XXIII aan de naam Johannes
toe te voegen, heeft de nieuwe paus
over deze periode heen, de traditie
rechtstreeks aangeknoopt bij Johan
nes XXII, Jacques kardinaal Duèze,
die na een conclaaf van twee jaar in
1316 in Avignon op 72-jarige leeftijd
het pausschap aanvaardde. Een kleine,
nogal fragiele figuur, maar een bui
tengewoon energiek regent, die zich
ondanks de grote moeilijkheden van
de jaren der „ballingschap van Avig
non" een succesvol en geacht be
stuurder van de Kerk heeft getoond.
De Duitse historicus Haller zegt van
hem, dat hij „het pausdom bij zijn
dood, zo niet meer geacht en bemind,
dan toch machtiger en sterker kon
achterlaten dan hij het had aanvaard".
En gezien de tijdsomstandigheden mag
dat als een grote lof worden be
schouwd.
Deze paus was o.m. de geniale or-
Johannes I, de heilige paus, die van 523
te Ravenna om het leven kwam.
Op de dag van de kroning van Z. H. Paus Johannes XXUl
VLAGT GEHEEL KATHOLIEK NEDERLAND NATUURLIJK MET DE
Heemstede N.-H.
Dreef 44, tel. 0 2500-38459
POSTBUS 14 DOKKUM
tel. 0 5190-385, bij geen gehoor 779 of 603
Historische banden tussen Bergamo en
Venetië
Ai
Bergamo: De Cappella Colleoni
In de Lombardijse provinciestad, Ber
gamo, waar de nieuw-gekozen opper
herder geboren is, vindt men een won
derlijk rijk gedecoreerd kapelletje ge
leund tegen de basiliek van Santa Maria
Maggiore. Het is een licht gestructu
reerd bouwwerkje, door Burchhouöt
eens gekenschetst als louter decoratie,
zonder architectuur. Dit verfijnde
kunststukje van Giovanni Antonio
Amadeo is gesticht als grafkapel van
de condottiere Bartelomeo Colleoni, de
geweldenaar, die zijn door Andrea
Verrochio met grote vaardigheid en
meesterschap gehakte ruiterstandbeeld
in Venetië heeft. Ziedaar een stenen
bewijsstuk voor de historische banden,
die tussen de kunststeden Bergamo en
Venetië bestaan. In de dagen van Ve
netiaanse overheersing over Bergamo,
welke een groot deel van de vijftiende
eeuw besloeg, stelde Colleoni zijn
zwaard in Venetiaanse dienst.
De grote veldheer wenste zijn stand
beeld op het San Marcoplein te hebben,
maar aangezien de wet zulks verbood,
heeft Verrochio zijn meesterstuk op
het plein van de Scuola di S. Marco
gezet, aldus menend zoveel mogelijk
haar de wens van de condottiere te
handelen.
Bergamo is thans een middelgrote
stad, gedeeltelijk aan de voet, gedeel
telijk op de laatste uitloper van de
Lombardijse Alpen opgetrokken. Het
hoge deel vormt de oude middeleeuwse
stad, waar de juweeltjes van kunst
jaarlijks vele duizenden toeristen trek
ken.
VenetieHet ruiterstandbeeld van de Condottiere
Colleoni.
ganisator van de Romeinse Curie en
de stichter van de Sacra Rota, het
belangrijke kerkelijke tribunaal- Ove
rigens wordt het pontificaat van deze
Johannes vooral getekend door de
strijd tussen de macht van de kiezer
en die van de paus, de kwestie dus
van de verhouding van geestelijke en
wereldlijke macht een verhouding
die in de dagen van de Middeleeuwen
zo geheel anders lag dan in onze tijd,
zoals wel blijkt uit de wel zeer kras
se bestrijding der stellingen van Mar-
silius van Padua, die o.m. het primaat
van de rechtsmacht van de paus ont
kende en om deze en andere opvattin
gen door Johannes XXII werd ver
oordeeld.
Het conflict tussen wereldlijke en
pauselijke macht wordt vooral gete
kend door de strijd tussen de paus en
Lodewijk van Beieren, die door een
deel van de Duitse vorsten tot kei
zer van het H Roomse Rijk gekozen
was. Als gevolg van zijn verkiezing
was in Duitsland een burgeroorlog
ontstaan en mede daarom weigerde de
paus, die aanvankelijk neutraal ge
bleven was, Lodewijk voetstoot als
keizer te bevestigen of te benoemen.
Mocht de Beierse koning zich deson
danks keizer noemen en wie kwam,
nu er zoveel onzekerheid over het kei
zerschap was, de soevereine macht
in Italië toe? Lodewijk loste deze vra
gen zonder de paus op, trok (op uit
nodiging van de Ghibellijnen) de Al
pen over, ignoreerde de paus, die hem
inmiddels in de ban had gedaan,
roofde in Milaan de kroon van Lom-
bardije en liet zich in Rome de kei
zerskroon op het hoofd plaatsen om
daar vervolgens een tegenpaus te be
noemen (Nicolaas V). Aan dit conflict
kwam pas een eind doordat de koning
van Napels Lodewijk uit Rome ver
dreef en deze kort daarop stierf.
Een tweede conflict waarin paus
Johannes XXII een oplossing moest
zien te vinden was dat onder de
volgelingen van Sint-Franciscus.
Het ging daarbij o m. om ëen oude
kwestie: de interpretatie van de re
gel der armoede. Er ontstond een
scheuring tussen „spirituelen" en
(gematigde) „conventuelen". Na een
veroordeling der eersten, sloten de
onverzoenlijksten van deze groep
zich bij Lodewijk en zijn tegenpaus
aan.
Johannes XXII stierf in 1334 in
Avignon, niet in Rome waarnaar hij
zozeer had verlangd om daar het
pausschap te herstellen. Hij werd in
de kathedraal te Lyon begraven. Er
werd voor hem een prachtig gotisch
monument gebouwd, dat tijdens de
Franse Revolutie zwaar beschadigd
werd.
WEER ACHT EEUWEN terug, in
523, vinden we de eerste Johannes,
een heilige paus, een Italiaan uit Po-
pulonia in Toscane. Ook hier strijd
tussen wereldlijke en pauselijke
macht. Johannes I kreeg moeilijkhe
den met de Oostgotische keizer Theo
dorik in Ravenna, die met lede ogen
aanzag hoe zijn (Ariaanse) stamgeno
ten in het Oostromeine (Byzantijnse)
rijk om hun ketterij werden vervolgd-
Theodorik wist Johannes I te dwingen
een vernederende missie naar Con
stantinopel te maken, waar de paus
aan keizer Justinus intrekking van de
maatregelen tegen de ketters moest
vragenDe geweldige ontvangst en
triomfantelijke intocht in Constanti
nopel (Johannes I was de eerste paus,
die de keizerstad aan de Bosporus
bezocht) maakte voor de paus veel
goed, maar wekte bij Theodorik de
grootste achterdocht, zodat Johannes I
bij zijn terugkeer in Italië door de Oost
gotische keizer in de gevangenis werd
geworpen, waar hij na enkele dagen
stierf. Na korte tijd werd Johannes I
als martelaar vereerd (feestdag 27
mei).
De tweede Paus, die Johannes heet
te, regeerde zeven jaar later. Hij was
de eerste opperherder in de geschie
denis, die zijn eigen naam veranderde.
De volgende Johannes-pausen (Johan
nes III tot IX) vinden we dan, alle
maal met betrekkelijk korte pontifi-
caten, ongeveer gelijkmatig verdeeld
over de tijd tot 900 Onder deze pau
sen is de achtste Johannes nog het
meest bekend om zijn ijver voor de
missie onder de Slaven en Bulgaren.
Na hem begint een eeuw van grote
ontaarding van het pausdom. In deze
tiende, eeuw vinden we niet minder
dan zes Johannes-pausen en één te
genpaus van de naam. De 17e, 18e en
19e Johannes regeerden in de elfde
eeuw. In 1276 werd na twee pausen,
die resp. vijf en een maand regeer
den, de Portugees Johannes XXI ge
kozen, die reeds na negen maanden
stierf, toen hij werd bedolven onder
het neerstortend plafond van zijn
vertrekken in het paleis te Viterbo.
Johannes XXI is echter zeer bekend
gebleven, vooral onder zijn eigen
naam Petrus Hispanus. Hij was im
mers een der invloedrijkste geleerden
der Middeleeuwen, die geneeskundi
ge en wijsgerige publikaties en een
leerboek over de logica (Surnmulae
Logicales) op zijn naam heeft staan.
