Gërbrandy
JMoeder van het verzet
werd in het geheim
overal beluisterd
De Gaulle
1940-DE TWEEDE WERELDOORLOG-1945
1933
1935
1936
1938
1939
1940
DINSDAG 3 MEI 1960
PAGINA 2
Ook als men de oorlogsjaren zei)
niet heeft meegemaakt is er niet
veel fantasie voor nodig om
zich voor te stellen welk een lamen
tabele indruk het niet alleen op de
Nederlandse bevolking, doch ook op
onze bondgenoten gemaakt heeft, toen
in het begin van 1941 de uitgeweken
Nederlandse minister-president, jhr.
de Geer, via Lissabon en Berlijn
terugkeerde naar het bezette gebied.
De regeringszetel was in de meida
gen van '40 verplaatst naar Londen;
men zou daar de strijd tegen Duits
land voortzetten, maar binnen drie
kwart jaar was onze „voorman" de
strijd al moe
In die situatie hebben wij enorm
veel te danken gehad aan prof. mr.
Pi eter Sjoerd Gërbrandy, die er in
geslaagd is met name bij Churchill
het vertrouwen in de Nederlands
regering te herstellen. De anti-revo
lutionaire professor Gerbrandtons
in 1939 tegen dè wil van zijn partij
genoten in minister van Justitie ge
worden in het nationale kabinet-De
Geer. Ook in andere opzichten had
hij duidelijk getoond een man te zijn,
die zijn eigen weg durf de te gaan.
Aan hem vertrouwde koningin Wil-
helmina de vorming van een nieuw
kabinet toe. De onverkwikkelijke
affaire-De Geer raakte gelukkig
spoedig vergeten. Tot even na de
oorlog is prof. Gërbrandy minister
president gebleven. Het is in de oor
logsjaren zeker niet zo geweest, dat
men in het bezette gebied onver
deeld enthousiast was over hetgeen
men van de Nederlandse regering te
Londen te horen kreeg, integendeel.
Achteraf echter kan eenieder het oor
deel onderschrijven, dat over de
thans 75-jarige pr Gërbrandy is
uitgesproken door de Parlementaire
Enquêtecommissie, die in de eerste
jaren na de bevrijding het beleid
van de Nederlandse regering te Lon
den diepgaand onderzocht heeft. In
dit oordeel wordt gezegd, dat hij
door zijn onverzettelijkheid de juiste
man bleek te zijn om op een kritiek
ogenblik in ons volksbestaan de lei
ding in handen te nemen.
Dit betekent intussen niet, dat er
geen aanmerkingen zijn op het be
leid van deze minister-president.
Prof. Gërbrandy heeft te Londen met
heel wat mensen, onder wie diverse
mede-ministers, ruzie gekregen. De
kleine man met zijn indrukwekkend
grote snor en zijn wat temerige stem
muntte stellig niet uit door tact.
Veelzeggend is wat hij zich na het
ontslag van een der ministers liet
ontvallen: ,.Dese man was een luis
in mijn pels"
„Inderhaast pakte ik mijn handkof
fertje en verliet die ochtend Den
Haag per auto om half tien, voorafge
gaan door een auto met politie-
troepen". Dit leest men op 14 mei
1940 in .et dagboek van prinses Wil-
helmina, dat vorig jaar is versche
nen onder de titel „Eenzaam maar
niet alleen", aarin beschrijft de vor
stin nauwkeurig, hoe het trieste ver
trek verliep uit haar land. dat door
de Duitsers overmeesterd werd en
waar de regerende koningin alsmede
het vorstelijk gezin gevaar liep indien
ze zouden blijven. Met een onderzee
boot, dwars dooi de mijnenvelden
voer koningin Wilhelmina met bloe
dend hart dat ze haar land moest ver
laten in het uur van nood naar
Engeland, waar prinses Juliana met
de prinsesjes Beatrix en Irene de dag
tevoren waren aangekomen onder
veilig geleide van prins Bernhard.
Prinses Irene was nog maar een
babytje, die in een wiegje, dat tegen
gasaanvallen beschermd kon worden,
vervoerd wérd.
Prinsesje Irene werd in Londen ge-
De moeder van net verzei.
doopt en enkele dagen later voeren
prinses Juliana met haar twee dochter
tjes, de verzorgster van de kinderen
en enkele zeer goede bekenden naar
Canada, waar het gezin helemaal vei
lig zou zijn. Prins Bernhard ging niet
mee. Hij bleef gedurende de bezettings
jaren grotendeels in Londen, vanwaar
hij enkele malen naar Canada vloog om
zijn gezin te bezoeken en besprekingen te
voeren. Het laatste half jaar voor do
totale bevrijding, toen Zuid-Nederland
reeds vrij was, verbleef de prins in de
zuidelijke provincies en was er bevel
hebber van de „Binnenlandse Strijd
krachten".
Al die jaren van de oorlog is prinses
Juliana in Canada gebleven, van waaruit
zij Suriname en Curaqao bezocht. Zij
was ook enkele malen in New Vork voor
officiële bezoeken. Zij heeft het hart
van Ameiika en Canada voor zich ge
wonnen door de fiere wijze waarop zij
het leed droeg gescheiden te zijn van
alles wat haar dierbaar was: haar
man, haar moeder, haar land, be
halve dan van haar twee kinderen, en
door de actieve wijze waarop zij mee
leefde met het land waar zij gastvrij
heid ondervond, al was haar hele hart
bij haar eigen lijdend volk.
Waar zij maar kon, was ze, officieel en
niet officieel, een ambassadrice voor
vriendscha vrede en goede verstand
houding onder de volkeren en van de
vele toespraken die zij hield, vergeet
men het gevleugelde woord niet meer,
dat zij door de radio sprak tot de Cana
dezen kort na haar aankomst in Cana
da: „Geef ons niet Uw medelijden, maar
geef ons "Tw sterkende liefde".
Twee jaar voor de bevrijding in
1943 kon men 'e mensen hier met een
veelzeggend lachje in de bloemenwin
kels horen vragen naar oranje bloe
men. Er heerste eei. clandestiene
vreygde over de geboorte van een
prinsesje in het verre Ottawa. Het
zou Margriet heten! Door de verbo
den radio was het opgevangen en het
vreugdevolle ,,oranje"-nieuws werd
door een fluistercampagne onmiddel
lijk verspreid. Koningin Wilhelmina,
de „landsmccder", een erenaam die
uit die dagen stamt, is al de vijf ja
ren van de bezetting van Nederland
door de Duitsers in het herhaaldelijk
met bommen bestookte Londen geble
ven. Waar ze op onversaagde wijze
met de uitgeweken regering de zaken
bleef behartigen. Zij leefde er in zeer
eenvoudige omstandigheden en werkte
onverzettelijk en onvermoeid, in tota
le zelfvergetelheid als de ziel van de
vrijheid, die eens Nederlands deel
weer zou zijn. Zoveel ze maar kon
sprak ze door de radio om vanuit de
verte haar geknechte landgenoten zo
veel mogelijk te helpen. Haar woor
den van moed en van protest tegen
de schendingen die de bezetter be
dreef werden gretig opgevangen door
de clandestiene luisteraars hier, en
waren duidelijk een hart onder de
riem. Het bezit van een radiotoestel
was verboden en iedereen had zijn
radio moeten inleveren. Maar er wa
ren in vele huizen nog verstopte ap
paraten n 's avonds met alle gordij
nen en luiken dicht, school men bij
elkaar rondom het geluid dat van
Radio Oranje met veel geknars en
storingen door kwam en het hart deed
gloeien als men de stem van de ko
ningin herkende.
In Londen ontving koningin Wilhelmi
na iedereen uit Nederland die zijn leven
waagde en naar Engeland wist te ont
komen. Zij sprak met elkeen als de
„moeder van het land", vol medeleven
en menselijke belangstelling en zij was
de grote morele steun.
Op 13 maart 1945 kwam koningin Wil
helmina in Nederland terug. Alleen het
zuiden "'as toen nog maar bevrijd. Van
waar ze aan wal was gegaan, reed de
vorstin met de auto tot aan de Neder
landse grens in Zeeuwsch-Vlaanderen.
Aan de grens liet Hare Hajesteit stoppen
en ging té voet haar eigen land binnen
bij het dorpje Eede. Een onuitsprekelijke
vreugde en diepe ontroering was het
voor iedereen, die de „landsmoeder" te
rugzag, onvergetelijk voor wie het mee
maakte, haar intocht later in de berooi
de hoofdstad. Begin augustus kwamen
ook prinses Juliana en de drie prinsesjes
uit Canada thuis. En een stralend tuin
feest voor de kinderen van Nederland
met de prinsesjes op Soestdijk op de
verjaardag van prinses Irene was het
begin van een nieuwe periode, waarin
het Nederlandse volk rnet zijn vorsten
huis herenigd was.
/n de nacht van 17 op IS juni
1940, onmiddellijk na de capi
tulatie van Frankrijk, nam ge
neraal Charles de Gaulle het besluit
om per vliegtuig zijn land te ver
laten en naar Engeland uit te wij
ken. Dit besluit is hem zeer zwaar
gevallen, maar hij meende onder
de omstandigheden niet anders te
mogen handelen. Churchill heeft la
ter over de avontuurlijke reis van
de Franse generaal van Bordeaux
naar Londen gezegd: „De Gaulle
carried with fittn, in this small
aeroplane, the honour of France".
In de Britse hoofdstad aangekomen
richtte de grote Franse soldaat de
volgende woorden tot zijn landgeno
ten: „Wat ook gebeure, de vlam van
het Franse verzet mag niet uitdoven
en zal niet uitdoven. Iedere Frans
man die nog wapens draagt, heeft
de absolute plicht het verzet voort
te zetten". -
In 1927 had „de overwinnaar van
Verdun", Maarschalk Pétain, over
De Gaulle profetische woorden ge
sproken: „Luistert aandachtig naar
hem, want de dag zal komen waarop
Frankrijk dankbaar een beroep op
hem zal doen". Vóór deze profetie
in vervulling zou gaan (en wel twee
maal, in 1944 en 195S) zou Pétain
op 24 juni 1949 De Gaulle van diens
militaire rang vervallen verklaren,
om de afgezette generaal vervolgens
voor de krijgsraad in Toulouse te
dagen. Maar De Gaulle antivoordde,
via de Engelse radio, dat de wapen
stilstand, die door Pétain werd ge
sloten, onterend was voor Frankrijk.
De Gaulle zou vanuit liet buitenland
de strijd voor de bevrijding van
Frankrijk voeren. De regeringslei
ders van Engeland -en Amerika ron
den hun Franse vriend geen gemak
kelijke bondgenoot. Maar Churchill
zegt later over de houding die De
Gaulle soms tegenover hem aannam:
..Hij moest grof zijn tegenover de
Britten om de Fransen te bewijzen,
dat hij geen Britse marionet was".
Door zijn krachtig en wijs beleid
wist de Franse generaal echter ten
slotte het respect van de andere
geallieerden te winnen, en de Britse
premier merkte in 1944 op: „Ik werd
getroffen door hef ontzag en zelfs
de bewondering waarmee een half
dozijn generaals De Gaulle behan
delden, hoewel hij maar één ster
op zijn uniform had en zij een groot
aantal".
Het bevrijde Frankrijk heeft het
vooral aan De Gaulle te danken ge
had. dat tenslotte een Franse dele
gatie heeft kunnen deelnemen aan
de wapenstilstandsbijeenkomst. Maar
schalk Keitel zon toen uitgeroepen
hebben: „Ook de Fransen. Dat is
het toppunt'."
DiiiiiiiHiiiiiiMniiifiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiitiiiiiiiiniiiMiiiiiMiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiMiiiiiiiMiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiriMiiiiiMiniiiHiiiimiiiiiiitiiiiiiiiiiiiiiiiiitimmmiiiuiiiiiiiiiiiitiiiiiiiiiiiiiiitiiiHMitiiiiuHiiiHinNiHiiiiiiiiiuiiiitimiin
30 JANUARf: Hitier wordt Rijkskanse
lier.
27 FEBRUARI: Nazi's ensceneren de
Rijksdagbrand; de Nederlander Ma-
rinus van der Lubbe wordt ervoor ter
dood veroordeeld.
4 APRIL: Begin van Jodenvervolgingen
op grote schaal in Duitsland.
2 OKTOBER: Italië valt Abeèsynië bin
nen.
7 MAART: Duitse troepen bezetten het
Rijnland.
18 JULI: Spaanse burgeroorlog breekt
uit.
12 MAART: „Anschluss" van Oostenrijk
2!» SEPTEMBER: Hitler, Chamberlain,
Mussolini en Daladier confereren in
München.
1 OKTOBER: Duitsland bezet Tsjechisch
Sudetenland (geheel Tsjechoslo-
n wakije in maart 1939).
31 MAART: Engeland geeft Polen ga
ranties.
10 APRIL: Grensmobilisatie in Neder
land.
82 APRIL: Spaanse burgeroorlog ein
digt met overwinning van generaal
Franco.
2 AUGUSTUS: Einstein schrijft Roose
velt dat atoombom technisch verwe
zenlijkt kan worden.
21 AUGUSTUS: Russisch-Duits niet-
aanvalsverdrag.
23 AUGUSTUS: Britse ambassadeur
Henderson doet laatste beroep op Hit-
Ier.
25 AUGUSTUS: Brits-Pools verdrag van
wederzijdse bijstand.
28 AUGUSTUS: De Nederlandse rege
ring gelast de 'mobilisatie van leger
en vloot
13 NOVEMBER: Minister-president De
Geer komt voor de radio het Neder
landse volk „geruststellen":
„Het is aan de regeering gebleken,
dat in de laatste dagen geruchten ge-
loopen hebben over een acuut drei
gend gevaar voor ons land én dat
die geruchten in breeden kring onrust
hebben verwekt. Er nu wil ik U
even kome vertellen, dat daarvoor
geen enkele grond bestaat."
4 MEI: De regering-De Geer besluit
tot doortastend optreden tegen
landverraders. De minister-president
deelt voor de radio mee dat het mili
tair gezag een-en-twintig personen,
die voor de -ust en veiligheid van het
land gevaarlij! werden geacht, heeft
geïnterneerd. Tot deze 21 behoort
mr. M. M. Rost van Tonningen, lid
der Tweede Kamer voor de N.S.B.
en hoofd „opsteller" van Het Natio
nale Dagblad. De leider van de
N.S.B., Anton Musseri, werd niet
gevangen genomen, omdat de rege
ring hem te onbetekenend acht.
9 MEI: Om kwart voor negen
's avonds gaat een telexbericht van
het Algemeen Hoofdkwartier uit naar
de commandanten:
„Van de grens komen zeer veront
rustende berichten binnen. Weest der
halve vannacht bijzonder op uw hoe
de."
10 MEI: Duitse inval in ons land. Het
Algemeen Hoofdkwartier deelt de
pers om 5.15 in de ochtend mee:
„Van drie uur af hebben Duitsche
troepen de grens overschreden. VIieg-
aanvallen zijn geprobeerd op enkele
vliegvelden. W i er macht en afweer
zijn paraat bevonden. Inundaties vol
trekken zich volgens plan. Voor zoo
ver bekend zijn tenminste zes Duit
sche vliegtuigen neergehaald."
De strategische overval op de ves
ting Holland mislukt. De vijand staat
nog voor de Grebbelinie en op de an
dere oever van de Nieuwe Maas.
Nederland verzoekt Frankrijk om
vier divisies en Engeland om een di
visie alsmede luchtdoelartillerie en
vliegtuigen.
11 MEI: Uit Engeland wordt bericht:
Het ministerie van Luchtvaart meldt:
„In den afgeloopen nacht is het vlieg
veld Waalhaven, nabij Rotterdam,
dat nog door den vijand was bezet,
zwaar gebombardeerd door een groot
aantal vliegtuigen van de Royal Air
Force. Op 'ie' vliegveld werd aan
zienlijke schade aangericht. Vele vij
andelijke toestellen werden vernield."
Terugtocht van het Nederlandsche le
ger.
13 MEI: Koningin en regering vertrek
ken naar Engeland.
14 MEI: Bombardement van Rotter
dam: ruim duizend doden.
Volgens latere tellingen zijn in Rot
terdam verloren gegaan: 11.000 pan
den, bevattende 21.978 woningen, 13
bankgebouwen, 12 bioscopen. 2
schouwburgen, 19 consulaten, 4 dag
bladbedrijven, 31 fabrieken, 1319
werkplaatsen, 22 feestgebouwen, 21
gemeentelijke gebouwen, 24 kelken,
10 inrichtingen van liefdadigheid, 527
café's en logementen, 31 grote maga
zijnen, 2320 winkels, 4 wijkgebouwen,
62 scholen, 10 ziekenlnrichtingen, 26
hotels, 287 assurantiekantoren, 1150
andere kantoren. 4 stationsgebou
wen, 675 pakhuizen en vemen en nog
talrijke grotere en kleinere gebou
wen.
15 MEI: Capitulatie van het Neder
landse leger (met uitzondering van
de troepen in Zeeland, die de strijd
drie dagen later staakten).
26 MEI: Het Engelse expeditieleger be
reidt zijn evacuatie bij Duinkerken
voor.
28 MEI: Capitulatie van België.
29 MEI: Christiansen treedt op als
„Wehrmachtsbefehlhaber". Seyss-ln-
quart als „Reichskommissar". Bij
de installatie in de Ridderzaal in Den
Haag houdt Seyss Inquart een rede
over de eerbiediging van de rechten
van het Nederlandse volk.
1 JUNI: Thee en koffie op de bon. Bij
dè luchtbescherming mogen geen Jo
den werkzaam zijn.
(Vervolg op pagina 4)
