Hendrik de zeevaarder
die nooit heeft gevaren
Op de PLANKEN
In memoriam Jan Grosfeld
Maison de Bonneterie
Seizoen- Opruiming
Uw haar
blijft
in model
met
-Cr Wellaform
Maar de wereld deed ontdekken
en Antwerpen een gouden eeuw Bezorgde
Hero... de verrassende verfrissing
de verfrissende verrassing
Santa Maria" te water
gelat
en
Rotterdam gaat 13,6
miljoen lenen
De heer J. Rust 40 jaar
hij Furness
Bouwer aan repertoire amateurtoneel
Man van levenskunst
Hans
van
Berg,
■en
V B
MAANDAG 11 JULI 1960
PAGINA
Hij kende het Beloofde Land niet. Hij voer niet
over de zeeën, al was hij de Zeevaarder; hij ont
dekte niet en toch was hij de Ontdekker. Hij joeg
zijn schepen over al de oceanen van de aard
bodem; hij deed de wereld de wereld ontdekken.
Hij was het vertrek, het princiep, de stuwkracht.
Hij was de impulsionador. Hij had gezegd: „Daar
is het!". Ln het was daar. Hoe kon hij het weten?
Dat blijft zijn mysterie; het mysterie van de Visie,
van het Genie.
Met deze zinnen van de Frans schrijvende Belgi
sche letterkundige Pierre Goemaere wordt de
figuur ingeleid van Hendrik de Zeevaarder, Don
Enrique el Navegador, prins van Portugal, zoon
van koning Joao I, aan wie in een Antwerpse
patriciërswoning een tentoonstelling is gewijd. Hij
kwam ter wereld te Oporto op 4 maart 1394 en
overleed te Sagres, in november 1460, dus weldra
vijfhonderd jaar geleden. Het is naar aanleiding
van die verjaardag, dat men te Antwerpen met
deze tentoonstelling de man wil herdenken door
wiens geniale durf Vlaanderen op grote schaal
heeft geprofiteerd en Antwerpen een gouden eeuw
heeft gekend.
"I
De goede naam van de oude uitgevers is er de laatste tien jaren
niet op vooruit gegaan. Met de opkomst van de toneelbonden werd
deze naam meermalen in een kwaad daglicht gezet, als zouden de
uitgevers alleen maar op verdienen uit zijn. En hoe slechter het stuk
natuurlijk, des te meer geld zou er worden uitgesleept.
Deze tendens, om de goede intentie van de uitgever te niet te doen,
moet een man als Jan Grosfeld ongetwijfeld veel verdriet hebben
gedaan.
De ingewijden en hij zelf ook wisten wel beter. Maar om wille van
propagandistische doeleinden ging men voort met op de uitgevers
af te geven. En toch zijn het de oude uitgevers, die het amateurtoneel
tot bloei hebben gebrach. En mag de kwaliteit van het gehele reper
toire naar hedendaagse normen dan soms wat te kort schieten, aan
de oude uitgevers heeft het niet gelegen, dat het amateurtoneel op
het ogenblik kwantitatief sterk op zijn retour is.
Amsterdam
Den Haag
Hofleverancier
Vanaf Vrijdag 15 Juli, 9 uur
Dinsdag 12 Juli de gehele dag gesloten.
Tuben: ff 1.-
f 1.50 ff 2.65
'tfL-Brillant
speciaal voor droog haar!
zin in ...Hert)
^PpelHw
Hero Sinas
ledereen is in de stemming met Hero
Hero is ook zo heerlijk royaal met fruit.
Hero heeft de smaak voor elke smaak.
Hero heeft een streepje voorbij
zelfdoeners en toeschouwers, uit en thuis.
Herode populairste „hobby" voor
ieder die jeugdig èn jong van harte is!
Kijk wat een keus:
?'V
!:°n.
6
Pierre Goemaere, commissaris gene
raal van die expositie, beschrijft in en
thousiaste woorden el Navegador, die
•werkelijk een uitzonderlijke figuur was.
Als koningskind droeg hij de titel van
Infant Hij groeide op aan het hof, in
een atmosfeer van praal en ridderspelen.
In de slag om Ceuta, dat de Portugezen
op de Moren veroverden, legde hij bui
tengewone dapperheid aan de dag.
Siechts vijfentwintig jaar oud verliet
hij hei hof, om zich te Sagres, de uiter
ste zuidwestpunt van Portugal, op een
rots, een soort arendsnest te vestigen
Daar liet hij uit graniet an de streek
zijn kasteel en een kapel bouwen, met
uitzicht op de weidse oceaan, die hem
héél zijn verdere leven zou beheersen en
waarop hij grote dingen zou verwezen
lijken. In de nabije baai Lagos stichtte
hij een dorp, om er de ambachtslieden
te vestigen die een vloot voor hem zou
den bouwen Daar kwamen ook geogra
fen. cartografen, natuurkundigen en as
tronomen.
Nooit tevoren had een schip het ge
waagd zich van de kusten te verwijde
ren. Het was de obsessie van Hendrik,
de nooit bevaren zeeën binnen te drin
gen. Het astrolabium werd op punt ge
steld en de kompassen uitgevonden, die
de scheepvaart moesten oriënteren. Sche
pen werden gebouwd, die reuzen waren
in vergelijking met de notedoppen, die
als speelbal dienden voor de golven. In
de bovenste hoek van hun groot, driehoe
kig zeil was in purper het Christuskruis
geschilderd. Zó wilde het Hendrik. En zó
hebben tweehonderd jaar lang de Portu
gese karvelen en galjoenen dat kruis
over alle zeeën gevaren. Zijn leuze was:
het geloof en het rijk uitbreiden, binnen
dringen in de gebieden van heidenen, er
de Blijde Boodschap brengen en die ge
bieden aan zijn land hechten.
Waar lagen deze gebieden? Hendrik
wist niets meer dan wat Ptolemeus en
enkele vervaardigers van kaarten er
over hadden verteld, dus zo goed als
niets Hij wilde, dat zijn matrozen naar
het oosten voeren, door zo mogelijk om
het mysterieuze Afrika heen te trekken
en langs die gebieden de Saracenen be
reiken. eeuwenoude vijanden van zijn be
schaving en zijn geloof, die men moest
treffen door z^ in de rug aan te vallen
Verovering en kruistocht tegelijk!
Hij heeft, zegt Pierre Goemaere, zijn
triomf niet beleefd. Toen de dood hem
op zijn rots uit zijn plannen en dromen
kwam wegrukken, wist hij niet, hoe zeer
zijn visie profetisch zou worden en zijn
actie bekronen. Hij wist niet, dat Ca.
bral met zijn schepen Brazilië ging be
reiken. noch dat Columbus Noord-Ameri-
ka zou ontdekken. Hij wist evenmin, dat
Bartholomeus Dias. de door Hendrik
zelf uitgestippelde reisroute langs de
Afrikaanse kust volgende, de Stormkaap
zou omzeilen en de waterweg naar het
oester, aanschouwen. Achtendertig jaar
na de Zeevaarders dood, zou Vasoo de
Gr.ma, die weg verder volgende, Indië
bereiken. Nóg dertig jaar later zou Ma-
galhaes de grootste onderneming van de
zeevaarders, de vaart rond de wereld,
werkelijkheid maken.
Een mooie overwinning tijdens zijn
leven was Bojador. Dat was, zuidwaarts
de Afrikaanse kust volgende, een ver
vloekt, gebied, waar geen enkel schip
vermocht door te gaan. Hevige stromin
gen botsten tegen elkaar aan de voet van
dat voorgebergte, waar woeste golven
een ondoordringbare wal vormden Over
die Duistere Zee en op die wateren „ko
kend als in een ketel", zoals Camoëns
schreef, en kleverig zodat de schepen
er naast niet vooruitkwamen en naar de
diepte werden gezogen, zegt de legende
nog, dat er een zó verzengende hitte
heerste, dat de blanken er in negers
veranderden.
Hendrik gaf zijn schildknaap Gil
Eanes bevel Bojador te overschrijden en
verder te varen naar de vrije zeeën
Eanes kwam terug, overwonnen en met
een door panische schrik geslagen be
manning.
„Ga terug!" beval de Infant koel en
Hendrik de Zeevaarder
(Vlaamse meester 16de eeuw
w,.
H. Hieronymus (gepolyclft orncerd
ten beeld uit de 16de eeutvj
hou-
onverbiddelijk. Eanes vertrok ander
maal. En slaagde in de opzet, ten koste
van haast onmenselijk lijden. Van de
kust aan de overzijde bracht hij voor
zijn meester een plant mede, die men in
I'ortugal de Mariaroos noemt.
Een biograaf van de zeevaarder
schreef, dat hij groot van gestalte was,
„met brede en sterke ledematen" en een
door de mist en de zeelucht getaande
huid Hij eefde as een asceet, vastte,
droeg een boetekleed en bleef soms uren
geknield in de kapel, om genade en ook
om inspiratie voor zijn grootste dro
men biddende. Bovendien was hij buiten
gewoon meester over zichzelf „Niemand
zou de nachten kunnen tellen tijdens de
welke zijn ogen geen slaap kenden",
schreef nog deze biograaf, Azurara, die
voortgaat: „Zo dikwijls kastijdde hij zijn
eigen vlees, dat het leek dat hij een twee
de natuur bezat". Men bewonderde en
vreesde tegelijkertijd zijn rechtvaardig
heid: mild in belonen, onverbiddelijk als
het fouten betrof. De grootste misdaad
in zijn ogen was muiterij, dat hij als
verraad op zee beschouwde en met zwa
re lijfstraffen beteugelde. Boven de in
gangspoort van zijn kasteel stond zijn
leuze: „Wil om goed te doen".
In zijn leven en in de verlenging daar
van openbaarde het Portugal uit de XVe
en de XVIe eeuw niet alleen werelden
aan de wereld de karvelen met het
Christuskruis openden ongeveer tweeder
den van de planeet het bracht ook
geestelijke verlichting, instellingen, wet
ten en zeden. Mensen, die tot dan toe
eikaars bestaan niet hadden vermoed,
leerden andere mensen kennen, volke
ren en rassen werden met elkaar verbon
den Zo ontstond, aldus nog een bio
graaf. door Portugel de wereldgeschie
denis.
Hoe nu komt het dat Antwerpen
Antuerpia, zoals Hendrik het noemde
door zijn actie grote bloei en welvaart
kende? In zijn betoog geeft Pierre Goe
maere een antwoord op deze vraag.
Toen onder de impuls van Hendrik de
Portugezen de zeeweg naar Indië had
den ontdekt en langs hun factorijen in
Azië de oosterse produkten naar Lissa
bon draineerden, besloot koning Manuel
Vlaanderen te benutten als verdeelcen-
trum van deze rijkdommen in Noord-
Europa. Hij bracht te Antwerpen de eer
ste feitoria tot stand, voorloopster van
de consulaire en commerciële vertegen
woordiging.
Hele vloten, varende onder Lusitaan-
se vlag, stevenden naar de stad aan de
Schelde en losten er hopen edelstenen,
berger zijde en brokaat, tapijten uit het
oosten en nog ontelbaar veel andere din
gen. Daaronder waren ook kostbare, tot
dan toe in onze streken onbekende spe
cerijen, „die bijna hun gewicht in dia
manten waard waren". Overdreven uit
gedrukt? Neen In die tijd betekende het
bezit van een zak kaneel of gember een
fortuin. De peper werd Per korrel ver
kocht en als men hem woog sloot men
deuren en vensters, opdat niet het gering
ste deel door de wind zou verloren gaan!
Plet was ook in die tijd, dat een mag
naat van de Vlaamse markt, Nicolaas
van Rechtergem, de concurrentie van
Venetië uitschakelde, waar langs tot
dan toe de oosterse produkten in Europa
waren gekomen. Hij organiseerde liet
transitoverkeer naar Duitsland van de
in Vlaanderen ontscheepte geurige krui
den. De Duitsers, die niet van de ontdek
king der handelswegen op de hoogte wa
ren en die kruiden bijgevolg niet kenden,
hielden ze aanvankelijk voor bedrog.
De handel tussen Portugal en Antwer
pen bracht een buitengewoon talrijke
Portugese kolonie naar die stad, met
aan haar hoofd schatrijke financiers, in
weelde badende handelaars, makelaars,
verzekeraars, wisselagenten. In deze ex
positie liggen verschillende met de hand
geschlreven zware bevolkingsregisters,
die duizenden namen van toen te Ant
werpen gevestigde Portugezen bevatten.
De totale invoer van Spanje, dat toen
over onze gebieden heerste, bedroeg per
jaar gemiddeld iets meer dan een half
miljoen kronen Alléén de invoer uit
Portugal van specerijen in Antwerpen
bereikte een miljoen gouden kronen!
Dez« stad was het centrum geworden
van een enorme handelsbedrijvigheid.
De Portugezen leefden er in haast prin
selijke praal. In vergulde, van binnen
me; fijn damast beklede koetsen door
kruisten zij de stad. Kwistig gingen zij
met gouden kronen om Eén onder hen,
Rodrigues d'Evora. noemde men „den
clevnen coninck"
Hun rijkdom bevorderde op grote
schaal de bloei der schone kunsten ln
Vlaanderen. Zij dweepten met de Vlaam
se schilderkunst en betwistten elkaar de
doeken van deze artiesten, waarvan een
dichter schreef: „dat zij tussen twee
drinkpartijen in, meesterwerken schie
pen". Zo groot was de belangstelling
voor schilderijen van Vlamingen, dat
geen enkel karveel de haven van Ant
werpen verliet zonder Vlaamse doeken
mee te voeren. Handelaars van Madeira
ruilden hun suiker tegen schilderijen uit
Vlaanderen, die zij boven goud verkozen.
Zo kemt het, dat ginds nu nog in kerken
en bij particulieren zo veel schilderijen
van de Vlaamse School te zien zijn. In
Lissabon, Evora en Coïmbra is dat soort
werker, niet minder talrijk. Die steden
bezitten verschillende meesterwerken
van Metsys. Memlinc, Bosch, Mabuse,
Breughel. Van de welvaart die de kar
velen uit Portugal naar Vlaanderen
brachten en Antwerpen een gouden eeuw
deden kennen, was Hendrik de Zeevaar
der. met zijn schepen over de oceanen
te sturen, de promotor.
Portugese schilders kwamen naar
Vlaanderen om er zich in de schilder
kunst te bekwamen. Anderzijds gingen
veel Vlamingen zich in Portugal vestigen
en gingen daar voort met meesterwer
ken voort te brengen. Zij maakten ginds
ook miniaturen voor getijdenboeken,
alsmede wandtapijten en beeldhouw
werken.
Afstralingen van die Vlaamse weelde
in Portugees bezit kan men zien in het
patriciërshuis op de Meir. waar de mag
naat Rodrigues d'Evora heeft verbleven.
Daar zijn onder meer werken van Joost
van Cleve, Gossaert van Mabuse, Otto
Vemus en niet minder dan vier!
van Metsys. Verschillenden der naar
Portugal uitgeweken kunstenaars heb
ben ginds aan hun namen een Portugese
tint gegeven. Zo werd de Bruggeling
Frans Hendrickx ginds Francisco Hen-
nques, een Antwerps leerling van Met
sys liet er zich Edward de Portugees
noemen en een andere schilder uit onze
gewesten, die ginds als de meester Frei
Oarlos bekend is en in 1517 broeder werd
in het klopster van Espinheiro, verklaar
de bij zijn geloofsbelijdenis „Vlaming van
Lissabon" te zijn. Er waren in Portugal
ook veel anonieme schilders en beeld
houwers uit Vlaanderen werkzaam.
Met deze tentoonstelling betalen Ant-
baarheid aan de nagedachtenis van Hen
drik de Zeevaarder.
In zijn eigen land zal deze buitengewo
ne figuur op de vijfhonderdste verjaar
dag van zijn overlijden op grootse wijze
worden gehuldigd, onder meer met een
parade van honderden oorlogsschepen
uit drie-en-dertig verschillende landen,
die zullen defileren in het aanschijn van
de rots van Sagres, waar Hendrik zijn
stoute dromen in werkelijkheden omzet
te en zijn karvelen en galjoenen over de
oceanen joeg!
werpen en Vlaanderen een tol van dank
ROTTERDAM, 11 juli. Bij Bodewes'
Scheepswerven N.V. te Martenshoek,
werd zaterdag met goed gevolg te
water gelaten het nieuwe motorkust
vaartuig „Santa Maria", dat wordt ge
bouwd voor rekening van Dammers
v. d. Heide's Scheepvaart Handels
bedrijf N.V. te Rotterdam.
Het schip is van het halfshelterdek-
type en meet ca. 1000 ton d.w. De voort
stuwing zal geschieden door een 740 pk
Deutz motor. De bouw .gschiedt onder
toezicht van Lloyds Register of Ship
ping 100 Al en Scheepvaart Inspectie
voor de Onbeperkte Vaart.
Op de vrijgekomen helling zullen de
kielen worden gelegd voor 2 motor
kempenaars voor Nederlandse reke
ning.
Op de Eems heeft intussen de goed
geslaagde proefvaart plaats gevonden
van de nieuwe motorsleepboot
„Alouette", die bij Bodewes' Scheeps-
wervan voor Franse rekening werd ge
bouwd.
ROTTERDAM, 9 juli De gemeente
te Rotterdam ontving een aanbieding van
de Bank voor Ned.gemeenten tot het
verstrekken vpn een geldlening van
13,6 miljoen, van welk bedrag ƒ.10
miljoen zoou zijn voor de finan
ciering van kapitaalsuitgaven voor het
eerste halfjaar 1960, verder 2 mil
joen voor systeemscholenbouw en 1,6
mijoen voor de bouw van het twee
de deel van het Calandlyceum. B. en W.
stellen voor, de lening die een uitgifte-
koers 98,125 proent en een looptijd van
30 jaar tegen van 4,5 procent heeft, te
aanvaarden en de opbrengst in het Alg,
Leningfonds te storten.
ROTTERDAM, 11 juli. Morgen zal het
veertig jaar gelede zijn, dat de heer
Jan Rust zijn intrede deed bij Furness,
Scheepvaart en Agenturenmij. N.V.,
Calandstraat 11. Het grootste deel van die
tijd funcbekleedde hij de functie, welke
hij thans vervult, die van declarant.
De heer Rust is zeen zeer plichtsgrtrouwe
en accurate figuur, die men ook iin die
hoedanigheden heeft leren waarderen bui
ten de zakelijkekring. Sedert zeer vele
jareb behoort hij tot de spil, waarom de
.Katholieke Garde,, draait. Zes jaar ge
leden, toen hem een pauselijke onder
scheiding werd, schreven wij over hem,
dat Rust geen rust kent en nog
altijd is hij de man, die in de genoem
de organisatie rusteloos werkt. Die rus
teloosheid spreekt niet uit zijn per
soonlijkheid, nog minder uit zijn han-
schrift dat iedere visitekaartjes-graficus
jaloers maakt, maar wel uit de bergen
werk die hij weet te verzetten..
Men is van plan hem morgen in de kring
van de onderneming te huldigen.
Jan Grosfeld was een man van grote
levenskunst. Men hoefde hem daar
voor maar eenmaal te ontmoeten, om
dat onmiddellijk te onderkennen.
Hij was ook een door en door goed
mens met grote idealen. En uiterlijk
en innerlijk was hij een kunstenaars
type. Reeds jong is hij begonnen te
schrijven. En al schrijvende kwam hij
bij een grote uitgeversmij. terecht.
Maar een man als Grosfeld was geen
man, om zijn hele leven lang in dienst
van een ander te kunnen schrijven.
Hij was een man, die zelfstandig door
het leven moest kunnen gaan. Die zich
koste wat kost wilde ontplooien. En hij
begon voor zichzelf om zijn idealen te
kunnen verwezelijken.
Ongetwijfeld heeft hij een zeer zware
dobber gehad. Maar sterke idealen laten
zich niet omver vegen. Van nu af aan
kon hij schrijven zoals hij zelf wilde en
uitgeven zoals hij zelf wilde. Niets stond
zijn idealen meer in de weg, behalve
misschien de beperkte financien.
Zijn weg is zeker geen weg over rozen
geweest. Hij kreeg al spoedig een zeer
groot gezin (13 kinderen) te onderhou
den. Maar zijn sympathieke persoonlijk
heid trok de verenigingen aan, vooral in
Brabant, waar hij ook veel optrad als
regisseur. En langzaam maar zeker
kreeg hij vaste grond onder de voeten.
Zijn zaak groeide uit.
En wee degene, die durft beweren, dat
het Jan Grosfeld alleen om de ver
diensten te doen was. Grosfeld wist wat
zijn verenigingen nodig hadden en op
dit gebied trachtte hij hun hét beste
te geven. Dat enkele van zijn eigen stuk
ken momeneel misschien wat verou
derd zijn, doet niet ter zake. Grosfeld
schreef met een groot ideaal voor
ogen, met een hoog katholiek ideaal!
En met dit ideaal voor de ogen gaf hij
ook zijn stukken uit. Hij wist, dat het
amateurtoneel op de eerste plaats ge
tuigenis-toneel moet zijn: leken, die in
spel willen getuigen van hun diepste
idealen, van hun opvattingen omtrent de
grote levensvraagstukken!
Dit getuigenis-element gaat tegenwoor
dig steeds meer en meer verloren. Hier
mee zal ook uiteindelijk het hele ama
teurtoneel met de ondergang bedreigd
worden, tenzij men tijdig tot inkeer
komt.
Grosfeld bouwde positief aan een ka
tholiek amateurtoneel! Wie durft bewe
ren, dat dergelijke mensen alleen maar
zakenmensen waren, doet hun groot on
recht aan.
Jan Grosfeld werd alleen maar gedre
ven door zijn ideaal. Daarom is hij voor
zichzelf begonnen! Daardoor heeft hij
zo'n grote zaak op kunnen bouwen!.
En als men een moderner repertoire
op wil bouwen, dan is daar niets op te
gen, dan is dat alleen maar toe te jui
chen, moderne tijden eisen nu eenmaal
moderne stukken, maar dan moet men
niet beginnen door met het badwater
het kind weg te spoelen en af te geven
op alles, wat ooit is uitgekomen en nog
uitkomt en de uitgevers, die het tot nu
toe gedaan hebben en het nog steeds
doen, in een kwaad daglicht stellen, maar
dap moet men opbouwen op wat men
heeft!!!
Bij uitgevers als Jan Grosfeld, ligt
een repertoire, waarmee een katholiek
amateurtoneel tot grote bloei is geko
men. Dit repertoire heeft zijn waarde!
En als men nog hoger op wil, dient men
op een dergelijk repertoire verder te
bouwen! Dan begint men tenminste niet
met de verenigingen van zich te ver
vreemden.
Jan Grosfeld laat zijn taak gelukkig
niet zonder opvolgers na. Twee zonen
zullen zijn zaak voortzetten. Al enige
tijd was de zaak praktisch in hun han
den. Zij zullen ongetwijfeld verder bou
wen op hun vaders repertoire met nieu
we verjongde inzichten, maar met va
ders ideaal!.
Dit zal ongetwijfeld het grootste ge
schenk zijn, dat zij hun vader, de oude
Grosfeld, die niet meer weg te denken
is van het Katholiek Amateurtoneel,
kunnen nageven.
Kalverstraat-Rokin
TeL 62162 (4 lijnen)
Gravenstr.-Buitenhof
Tel. 184985 (4 lijnen)
I...,
Perl, Sinas, Citroen, Cassis, Cerise, Frambozen,
Crape Fruit, Ananas, Appelsap, Tonic, Tomatensap
Prego ènHeromilk - de elite chocoladedrank.
de enig echte
Sinas, uit het
puikje van de
sinaasappeloogst.
Ook in de grote
Gezinsjles!
t'Hl
Hero-Dranken zijn overal verkrijgbaar
