Herman en Aaf Bouber
I „EEN KLEIN BEETJE HISTORIE" NA EEN
I HALVE EEUW OPRECHT VOLKSTONEEL
VI]
RADIOCOMMUNICATIE OP GROTE AFSTAND:
Astronomen vrezen belemmering
hun ondersoek
van
ANTOON VAN DYCK
in museum Boymans
en zeventig jaar
RES A-HILVERSUM
kl verkouden
-
;ATERDAG 24 SEPTEMBER I960
PAGINA 9
iiimiHimtiMtmKiiHimimMHmnmmiiiiiiiiMimiiimtmHimiiiHiHttmiiiHmiiiiiimiiiimmimHiii
Herman en Aaf Bouber, die
vooral als spelers van het
volkstoneel in de twintiger
en dertiger jaren grote roem heb
ben geoogst, zijn volgens hun
eigen woorden, gesproken ter ge
legenheid van het feit, dat zij
binnenkort vijfenzeventig jaar
hopen te worden Herman 24
september, Aaf 17 oktober
„een klein beetje historie" aan
het worden. Hun levenswerk van
meer dan een halve eeuw over
ziend en lettend op datgene wat
zich vandaag de dag als volks
toneel aandient moet men inder
daad concluderen, dat het toneel
van de Boubers nauwelijks meer
te zien is, dat voor de intenties
waarmee zij hun opvoeringen
gaven blijkbaar geen plaats meer
is.
De spitsvondigheid van een
aantal Amerikaanse on
derzoekers is de oorzaak
^at er in kringen van astronomen
Srote bezorgdheid is gewekt voor
ongehinderde uitvoering van
G't astronomisch onderzoek.
Vooraanstaande astronomen heb
ben verklaard dat het plan van
e^n research groep van de Ame
rikaanse luchtmacht, om door
Middel van een gordel van miljar-
jk'o kleine naaldjes op grote
koogte om de aarde, een ultra-
korte-golf-radioverbinding te rea
geren, een belangrijke bedrei
ging vormt voor zowel optisch-
a''s radio-onderzoek van de ruimte.
Micro-satellieten
2 centimeter groot
Overleg noodzakelijk
levensverzekering
op basis van
belegging
in aandelen
Geslaagddank zij
iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiKiiiiiiiiiiuiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiinniiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiti
ruimtelijke afbeelding van de twee gordels van kleine naaldjes. Een gordel ligt in het vlak van de aequator. Ruim
een miljard naaldjes vormen een ring van microsatellieten op een hoogte van ongeveer 5000 kilometer boven de aarde. De
tweede gordel loopt over de Noord- en Zuidpool. Een zender stuurt zijn radiogolf van binnen tegen de gordel, en door
diffuse weerkaatsing wordt het signaal voor een deel weer naar de aarde teruggebracht. Over grote afstanden kan zo
met hulp van ultra-korte radiogolv en een verbinding gemaakt worden.
Om dit vast te stellen is het nuttig
een blik terug te werpen passend bij
de komende verjaardagen op het le
ven van de Boubers zoals zich dat heeft
ontwikkeld ten gunste van een vorm van
toneel, die duizenden vreugde, ontroe
ring en gevoel voor anderen heeft ge
schonken... het volkstoneel! Wat is net
eigenlijk? Men zou o.a. kunnen zeggen:
toneel, dat het leven, de problemen,
de smart, de blijheid van het volk weer
geeft, verbeeldt. Noodzakelijkerwijs is
het vóór alles eerlijk, waarachtig. Door
die hoedanigheden vooral heeft het in
Gordel van miljard kleine
naaldjes rond de aarde
- A1 gedurende meerdere jaren heeft
j.*®n zich bezig gehouden met de vraag,
b»f rnet weinig kosten een zekere en
^trouwbare radioverbinding gemaakt
P u kunnen worden over grote tot zeer
«rote afstanden. Omdat de aardse at-
e °sfeer de zeer korte radiogolven van
|5kele centimeters ongehinderd door-
k heeft men geprobeerd door weer-
vSftlng tegen het maanoppervlak die
j rbindmg mogelijk te maken. Daar
A fen enkele jaren terug reeds in
de. aaSd en in 'beperkte mate wordt
jjA methode toegepast. Een nieuwe
eer men genomen bij het lan-
ze;er> van de Echo-raket. Tegen deze
kun grote ballon-satelliet, kunstmaan,
w^jen de radiogolven ook weerkaatst
hp, n en zo tot op grote afstand van
j) 2endstation nog worden ontvangen.
z6p Satelliet heeft evenwel maar een
de beperkte levensduur en de metho-
's minder betrouwbaar. De door as-
kon 0rnen gevreesde methode lijkt goed
hal6 j' betrouwbaarder en veel bruik-
din„ er dan de voorgaande. Verbin-
spn?®!1 met ultra-korte radiogolven tus-
den °*1 v°orbeeld Amerika en Europa zou-
WonciGr moeite gerealiseerd kunnen
tbori en- Mededeling van de nieuwe me
de t Werd gedaan op het congres van
dat ernationale Radio Unie (URSD
Vy, van 5 tot 15 september te Londen
gehouden.
de nieuwe radioverbinding tot
dat *e bunnen brengen is het nodig
dpn r de aarde twee gordels wor-
*1^41 JTmaakt. Een gordel van kleine
"p- ',bes in het vlak van de aequator op
lp,, ""ogte van 5.000 of 10.000 kilome-
goAp, e tweede identiek opgebouwde
di. 1 »ver de beide polen loodrecht op
In iedere gordel zullen ruim
v«le li rd kleine naaldjes als evenzo-
feliit ,e kunstmatige satellieten in
dp georiënteerde banen om de aar-
hipn'^aien. De angst die de astrono-
dp eia°esteren voor dit plan berust op
iabiP1?enscbappen die deze naaldjes te-
Sckan, en afzonderlijk bezitten. Eigen-
Vh,rn die de nu nog/mooie donkere
beq boven onze grote telesco-
'h'rJ «ens voor goed zouden kunnen
ihakp„eiL.eu waarnemingen onmogelijk
•hst!' ^'genschappen ook die de toe-
doq,! J^e resultaten van de radioastro-
heel nadelig kunnen beïnvloeden.
dep .^nationale radioverbindingen wor-
radi0pJJmaal gemaakt met behulp van
van pnkplp tientallen me-
"e l=p °0r. weerkaatsing tegen bepaal-
S'ëhaal ln onze atmosfeer wordt het
kabep A dat in principe slechts rechte
Sji ëe „?,n.afleggen, toch steeds dichter
i°°r eindelijke ontvanger gebracht.
slechts rechte
de atm6erkaatsing tegen die lagen in
"osfeer is het signaal dus om
de gekromde aardoppervlakte heen ge
bogen. De onmisbare reflecterende la
gen kunnen evenwel sterk door de zon
worden beïnvloed. De verbinding kan
daardoor worden gestóord of zelfs ge
heel worden verbroken. Radiogolven
beneden ongeveer twintig meter worden
echter niet weerkaatst door die lagen
in de atmosfeer. In dat golfbereik wer
ken daarom de zenders en ontvangers
van kunstmatige satellieten en ook te
levisiezenders en de ultra-korte-golf-
radiostations. Omdat deze radiogolven
niet worden beïnvloed door de de lange
re golven weerkaatsende lagen, worden
ze ook minder door storingen van de
zon gehinderd. Hierdoor kan de ultra-
korte-golf-verbinding betrouwbaarder
zijn.
De gordel van kleine naaldjes op
een hoogte van omstreeks 5.000 kilo
nieter moet in de practijk dienst gaan
doen als kunstmatige het radiosignaal
ook terugkaatsende laag. De naaldjes
zelf zijn niet langer dan 2 centimeter en
slechts 25 microns dik. Hoewel totaal
meer dan een miljard van deze micro-
satelüeten nodig zijn zullen ze samen
niet meer dan 100 kilo wegen. Juist
door dit lage gewicht kan liet project
zonder bezwaar met een van de be
staande raketten worden uitgevoerd.
Een kunstmatige satelliet met aan
boord de miljard naaldjes, moet daar
toe in een baan gebracht worden die
ongeveer overeenstemt met de positie
van de radiogordel. Eenmaal in die
baan kan de raket de naaldjes gelei
delijk aan uitstoten.
De gordel van naaldjes zal ten opzich
te van ultra korte radiogolven als een
soort van matte spiegel dienst kunnen
doen, en zo een betrouwbare korte-golf
radioverbinding ver over de horizon
van de zender mogelijk maken. Even
wel zullen de naaldjes, die in de gor
del een gemiddelde onderlinge afstand
zullen krijgen van slechts 400 meter,
ook de uit de ruimte afkomstige radio
straling beïnvloeden. De straling die
onderzocht wordt door de na de laatste
wereldoorlog zich snel ontwikkelende ra-
dio-astronomie.
De radiotechnicus komt dus op het
terrein van de astronoom. De mil
liard naaldjes zullen op een hoogte
van 5.000 a 10.000 kilometer het zon
licht, ook als het op aarde al lang
nacht is en de astronomen hun ke
kers gebruiken, blijven opvangen. Ie
der naaldjes zal zonlicht verstrooien
en alle tezamen zullen ervoor zor
gen dat aan de hemel een lichte band
moet ontstaan. De voor onderzoekin
gen aan de grenzen van ons heelal
onmisbare donkere nachthemel wordt
zo min of meer definitief onbruik
baar gemaakt. De lichtere hemel-
achtergrond zal immers de zeer
zwakke objecten, die alleen met de
grootste kijkers te vinden zijn, ook
voor de giganten onder de telesco
pen onvindbaar maken.
Hoewel de radiotechnici die zich met
dit nieuwe project hebben beziggehou
den, zeggen dat de hinder voor de as
tronomie wel zal meevallen, zijn de
getallen en gegevens die zij berekenen
toch van dien aard dat de bedenkin
gen van de astronoom allerminst onge
rechtvaardigd zijn. Zowel de optische-
als de radioastronomie kan ernstig door
dit project worden getroffen.
Bij de ontwikkeling van de nieuwe
methode is overigens wel enigermate
rekening gehouden met een aantal an
dere bezwaren die ertegen kunnen wor
den aangevoerd. Ruimteschepen van de
toekomst zullen moeten rekenen op de
mogelijkheid dat ze zullen botsen tegen
een of meer deeltjes van de gordel. Ón
der anderen om deze botsingen onge
vaarlijk te maken zijn de deeltjes klein
gekozen. De kans op een botsing is bo
vendien zeer gering en in ieder geval
kleiner dan de kans op een botsing
met een kosmisch gruisdeeltje.
Op den duur zal de gordel steeds
breder worden door de eigen snelheid
van de naaldjes. Om de effectiviteit
als radiogordel te behouden zullen dus
na verloop van enige tijd nieuwe naald
jes moeten worden aangevoerd. Hier
door zou de overlast aan de astrono
mie desastreus worden. Men ontwik
kelde daarom naaldjes die na verloop
van een te berekenen tijd vanzelf uit
elkaar zullen vallen. Naaldjes van wit
tin zullen door de cumulatieve werking
van de temperatuurswisselingen, ver
oorzaakt door het afwisselend bestraald
worden door zonlicht en dan korte tijd
verblijven in de schaduw van de aarde,
op den duur overgaan in naalden van
grauw tin en daardoor in stof uiteen
vallen. Deze stofjes zullen door de licht
druk van de zon in hun baan worden
beïnvloed en uiteindelijk op de aarde
vallen. Evenwel de tijd die nodig is om
de stofjes voor het merendeel uit de
ruimte om de aarde te verwijderen
ligt, volgens de Amerikaanse bereke
ningen, afhankelijk van oriëntatie en
hoogte van de gordel, tussen twee en
25 jaar. Zolang de stofjes er nog ztjn
werkt elk er aan mee om het zon
licht te verstrooien en donkere nacht
hemels voor subtiel astronomisch on
derzoek te bederven. Een schrikbeeld
is, dat men zelfs nog verder zpu kun
nen gaan, door op deze manier van
de nacht dag te maken wanneer men
maar voldoende stofjes naar boven zou
transporteren. Gezien het geringe to
taal gewicht van de stofjes niet onuit
voerbaar misschien. Het is een angsti
ge gedachte, die we voorlopig maar in
het vak science fiction willen opbergen.
Het plan van de Amerikaanse lucht-
macht-research-groep levert voorlopig
genoeg moeilijkheden op. Het is te
hopen dat zuiver wetenschappelijk on
derzoek, dat op den duur voor een bre
der gebied van het dagelijks leven
van nut kan zijn dan we nu kunnen
vermoeden, niet geremd of onmogelijk
zal worden gemaakt door het op zich
genomen nu misschien nuttige Ameri
kaanse plan.
S. van AGT.
Advertentie
COOLSINGEL 57 - ROTTERDAM
Herman Bouber de grote pleitbezorger
in ons land gevonden. Aanvankelijk
speelde hij zogenaamde draken, toneel
stukken met een vals sentiment en boor
devol on-volkse, on-echte personages,
die met geen mogelijkheid geschikt wa
ren voor een geloofwaardige uitbeel
ding. Er is als zovele malen in zijn
leven een soort dwang voor nodig ge
weest om Bouber er toe aan te zetten
het roer om te gooien. Niettemin kan
men nu achteraf wei zeggen, dat het
primair zijn gedrevenheid naar het op
rechte is geweest, die hem er toe heeft
gebracht zelf naar de pen te grijpen
om zijn roemrijke schetsen let op
deze, zijn eigen kwalificatie te schrij
ven. Een schets heeft hij onder meer
genoemd dat spel van kolonialen en ma
trozen. dat niet minder dan zestien
maanden achtereen in staat bleek volle
zalen te trekken: „De Jantjes". Schet
sen en niet méér heeft hij zijn stukken
willen noemen. Tijdgebonden flarden
van levens heeft hij op de planken gezet
op een manier, die nu nog bij velen on
vergetelijke beelden terugroept omdat
zij boven alles eerlijk was en daardoor
indrukwekkend, In zijn stukken herken
den de mensen vaak zichzelf en elkaar
en dat bracht hen dan tot de liefde voor
het toneel, die de regelmatige gang
naar de schouwburg waarborgde.
Was het eerlijk blijven fn zijn werk
zijn primaire levensbehoefte, zonder
de daadwerkelijke bijstand van ande
ren zou hij daarin niet hebben kunnen
voorzien. Zijn voornaamste medewerk
ster in deze is zijn eigen vrouw Aaf
Bouber-Ten Hoope wel geweest, van wie
hij dikwijls een aanvulling op zijn te
kort aan moed mocht ontvangen. Als
een echte Moeder Courage heeft zij
vaak naast hem voor de rechten van
hun beider werk, het volkstoneel, ge
streden.
Voor succes moet Immers altijd wor
den gevochten en dat is wel iets wat
de Boubers allerminst bespaard is
bleven. Na de gloriedagen van „De
Jantjes" en nog andere kasstukken zijn
er weer tijden gekomen, waarin de el
lende van de toen zo geheten crisis zich
deed gevoelen. In die periode zou het
voor een echte handige jongen de ge
makkelijkste weg zijn geweest om een
serie „lach-of-ik-schiet"-stukken te ver
tonen. Voor een man als Bouber, het vol
maakte tegendeel van een gewiekste
zakenman, wós dat echter niet eens een
weg. Op zijn manier kon hij nooit an
ders dan kwaliteit verkopen. Met deze
methode heeft hij het heel lang vol kun
nen houden en zich ongetwijfeld een niet
te vergeten plaats in de Nederlandse to
neelhistorie verworven. Uit die tijd zal
hem altijd in de herinnering blijven de
„Open Brief", die de toenmalige toneel
criticus van ons blad, de heer L. A. P.
M. van den Broeke aan de Amsterdam
se overheid schreef, waardoor een tast
bare erkenning van zijn werk niet lang.
uitbleef.
De zwaarste klap voor het volksto
neel hebben de Boubers te incasse
ren gekregen op het moment, dat zij
hun eigen huis verloren zagen gaan,
Advertentie
(Bakand* Sehrlftalijka Cursus) - Tal. 5432
H. B. S., Gymnasium, Onderwijzersakte.
Middelbare Akten: Frans, Duits, Engels
en Nederlands M.O. Tolkvertaler, Hoofd-
correspondent, V.T.H.-diploma.
f et museum Boymans-van Beu-
ningen te Rotterdam geniet de
eer een grote collectie teke
ningen en olieverf schetsen van Antoon
van Dyck ten toon te stellen. Er is
een zeldzaam overzicht verkregen,
waardoor men inzicht kan krijgen in
de signatuur van de man, die reeds
als tienjarig wonderkind zijn leer
meesters tot verbazing bracht.
Van Dyck is zeker geen figuur ge
weest die heeft moeten bedelen om.
erkenning. Integendeel, heel zijn be
wogen leven is hij met eer en roem
overladen, vorstenhuizen dongen naar
zijn aanwezigheid als hofschilder en
vooral in Engeland vierde hij zijn
grote triomfen aan het hof van Karei I.
Voor de portretkunst van Engeland
is hij een niet weg te denken schakel;
figuren als Gainsborough en Reynolds
hebben zichgeheel en al op hem ge
ïnspireerd.
De tentoonstelling bevat een groot
iantal tekeningen, schetsen en voor-
studies, portretten en kleine land
schappen die met schier ongelooflijke
vaardigheid tot stand zijn gebracht.
Ook bevinden zich een aantal olie
verf schetsen in de verzameling.
Hierboven: een pen- en penseel
tekening in sepia, voorstellend de
strijd tussen Petrus en Malchus.
Aaf Bouber als moeder Courage in het
Rotterdams Tonee
de toenmalige Plantage Schouw
burg in de huidige Henri Polaklaan.
Als het voor één vorm van toneel no
dig is dat het op een vaste plaats
te zien is, dan is dat wel voor het
volkstoneel. De sfeer van een theater
is medebepalend voor het welslagen
van de opvoeringen. Het publiek heeft
er kennelijk behoefte aan een bepaal
de vorm van kunst te beleven in een
daartoe geëigende omgeving; de kun
stenaar zelf nauwelijks minder. Veel
is er na die gebeurtenis, die, naar
het op dit ogenblik schijnt, misschien
wel de doodklap voor het echte, ge
zonde Nederlandse volkstoneel is ge
weest, gepraat over een andere vaste
speelgelegenheid voor Bouber en zijn
troep. De vele gesprekspartners, on
der wie Bouber zelf maar een heel be
scheiden woordje tot zijn beschikking
had, zijn het blijkbaar nooit eens kun
nen worden.
Na de oorlog, die voor het echtpaar
Bouber bijzonder smartelijk is geweest,
dienden zich andere volkstoneelleiders
aan, die vergaten dat de bij uitstek
aangewezen man om hun ideeën te ver
wezenlijken nog steeds zonder een vas
te schouwburg met zijn gezelschap
van het ene naar het andere theater
zwierf. Het opmerkelijke in deze gang
van zaken is feitelijk, dat het Bouber
zelf schijnbaar niet zo heeft aangegre
pen, dat er een brok toneel naar zijn
ondergang trok. In zekere zin is dat
voor hemzelf bijzonder heilzaam ge
weest. Hij ging niet bij de pakken neer
zitten maar verstevigde o.a. een con
tact met een jongere vuurvreter, Hans
Tiemeijer. Uit beider samenwerking is
bijvoorbeeld de prachtige trits van op
voeringen van de door Tiemeijer ge
schreven „Zaak A. D." te voorschijn
gekomen. Een hoopvol verschijnsel in
die dagen, dat een opbloei van het
volkstoneel deed verwachten.
Helaas, hst heeft niet mogen zijn.
Te veel gepraat van onbevoegden, te
weinig medewerking van o.a. de Am
sterdamse stedelijke overheid en een
zekere vermoeidheid van de kant van
Bouber zelf overigens een zeer be
grijpelijke hebben uiteindelijk de
hoofdstad des lands van een eigen,
vaste volkstoneelgroep beroofd. De
kleine „Puck" biedt de oude toneel-
vader momenteel een comfortabele
plaats en hij speelt er met onver
woestbare liefde zijn rolletje. Moeder
Courage Aaf vindt ook nu met haar
vijfenzeventig jaren nogal eens de
moed om haar zangetje mee te zin
gen... De enige erfgenaam van na
ture van het werk van de Boubers,
Hans Tiemeijer, zit bij „Theater" in
gelijknamige toneelstuk, dat in 1950 by
werd opgevoerd.
het voor hem wat deftige Arnhem.
Tot zover de terugblik op de levens
van Aaf en Herman Bouber, die zoals
ze zelf zeggen historie aan het wor
den zijn. Hoe ze daarop komen zoiets
te veronderstellen weten zij zelf mis
schien niet precies. Komt het soms
door het volgende?
Jaren geleden speelden de Boubers
een stuk „Het kind van de buurvrouw",
een van die hartige, oprechte brokken
volkstoneel, waarvoor in een tijd, dat
zulks beslist geen usance was, zelfs
de gemeente Amsterdam een subsidie
over had. Op het ogenblik gaat dat
zelfde stuk weer. Het heet nu echter
„Het kind van de zonde". Aaf zegt
ervan dat ze het voor geen hondera
gulden wil gaan zien. Wat er nu van
gemaakt is noemt ze vies en lelijk.
Met andere woorden betekent het, dat
het zogenaamde volkstoneel van nu
niets te maken heeft met het enige,
echte volkstoneel zoals de Boubers dat
steeds hebben voorgestaan. Hun nor
men werden beheerst door de eerlijk
heid de oprechtheid. De normen van de
genen die verantwoordelijk zijn voor
Het kind van de zonde" zijn afge
stemd op de zucht naar sensatie van
het publiek. Deze laatsten kunnen op
het ogenblik rustig hun gang gaan bij
gebrek aan concurrentie van een echte
volkstoneel-groeperifig. Het is echter
lang niet zeker, dat er toch niet een
tijd komt, waarin een echte Bouber-iaan
zijn kop opsteekt, om eens rond te ho
ren of er nog onvervalst volkstoneel
moet wezen. Als dat ogenblik is aan
gebroken „eerlijk duurt nog steeds
het langst" dan zullen Aaf en Her
man Bouber eerst met recht historie
zijn geworden. Nu zijn zij dat nog maar
in hun eigen ogen omdat ze zo weinig
herkennen van het gedegene, het goede
dat zij in hun werk legden. Mogen zij
zich op hun verjaardagen er van over
tuigd houden, dat er nog zalen vol men
sen en autobussen vol acteurs en ac
trices zijn in den lande, die zouden toe
snellen als er een figuur opstond, die in
de geest van de Boubers het Groot
Nederlands Volkstoneel nieuw leven in
zou willen blazen. Deze wetenschap zal
een dierbaar geschenk kunnen zijn in
de komende dagen.
STRANGER
(Advertentie)
