Drukker hoort half jaar
tegen zich eisen
SIEBEL
REMY MARTIN
COGNAC
Naijver tussen
Antwerpen en
Brussel ten
nadele van
Rubens
Beroemde triptiek van RUBENS zeer
ernstig door de tijd gehavend
Joop Z. altijd op de bres voor
de verdrukten5
CONSTANT
Kosten van levens
onderhoud gedaald
Restauratie neemt vele jaren in beslag
Spaaroverschot in
oktober 1960
Ned. werven niet op
zoek naar Engels
personeel
Ac
Rusland weer naar a
Utrechtse Jaarbeuf:
V.S.O.P.
paginU
re>
DONDERDAG 17 NOVEMBER 1960
Enkele maanden geleden werd de beroemde triptiek
..De Kruisafneming" van Rubens uit de Onze
Lieve Vrouwekerk van Antwerpen met de grootste
zorg naar Brussel gebracht, om er in het laborato
rium van het Koninklijk Instituut van het Kunst-
patrimonium van België onderzocht te worden.
Want zij is zéér ziek. Deze allesbehalve gewone
patiënte" werd daar toevertrouwd aan de „kli"
niek" van prof. dr. Paul Coremans, bekend om zijn
niet weinig gerucht makende tussenkomst in de
gevallen "Van Meegeren-Vermeer. Het grootste en
bekendste werkdaarom nog niet zijn beste
van de Antwerpse meester schijnt al sedert 1953 een
giondige restauratie nodig te hebben. De vraag is
echter: wie zal dat doen, en op welke wijze zal dat
geschieden?
a.s. vrijdag
groot nieuws voor
echte mannen
COGNAC,
afgegaan door een grondig wetenschap
pelijk onderzoek van de staat waarin het
werk zich bevindt. Hiermede is men nog
niet ver gevorderd. Vier technici van
het laboratorium hebben tien weken lang
onafgebroken gewerkt om de radiogra
fie van het ensemble te maken. Hieruit
alléén blijkt, hoe dwaas het gezien was
de restauratie in de kerk zelf te willen
doen geschieden!
De radiografie heeft talrijke over
schilderingen aan de dag gebfacht. Een
vreemde ontdekking was een hand, die
men „vond" onder de lijkwade waar
in Christus van het kruis wordt neer
gelaten, die na de eerste compositie was
overgeschilderd.
Dezer dagen is het college van ex
perts bij het te restaureren werk bij
een gekomen. Zij hebben nota geno
men van de resultaten van een eerste
„auscultatie" en kunnen zien, dat op
verschillende plaatsen de verf is afge
schilferd. Elders werd gezien dat res
tauraties direct op het hout werden
aangebracht, zonder zich om de in-
grédienten te bekommeren waarmee
de oude meestprs hun panelen bestre
ken alvorens met het eigenlijke schil
derwerk te beginnen. Men heeft nog
niet alle schimmel kunnen verwijde
ren. Bovendien beletten de vernisla
gen en doorgesijpelde teer vooralsnog
het revigoreren van het hout.
Over dat alles werd door de experts
grondig van gedachten gewisseld en zij
kwamen overeen, in de maand maart
van volgend jaar terug te komen»
om een definitieve techniek voor de res
tauratiewerkzaamheden vast te leggen.
Deze zullen tenminste twee jaar duren.
En véél geld kosten. Alleen reeds het
heen en weer reizen der experts uit ver
schillende landen, loopt hoog In de pa
pieren. Doch dat heeft men voor Ru
bens over Wat véél sympathieker is
dan ruzje maken uit naijver tussen 2
steden.
B.
(Van een verslaggever)
AMSTERDAM, 16 nov. „Verdach
te heeft een duidelijke rol gespeeld in
het begin van een grotere' affaire,
waarin het gevaar schuilde dat Neder
land een broeinest van illegale activi
teiten zou worden. Daardoor zou Ne
derland narigheid hebben kunnen krij
gen zoals In België en Duitsland
reeds bestaat En de burgers hebben
er recht op dat zij van deze narighe
den verstoken blijven".
Dit zei gisteren mr. G. van Renesse,
officier van justitie bij de rechtbank,
in zyn requisitoir tegen de 48-jarige pu
blicist-drukker Joop Z. uit Amstelveen,
die terecht stond wegens medeplichtig
heid aan valsheid ln geschrifte ten gun
ste van de Algerijnse opstandelingenbe
weging F.L.N.
De officier va„ justitie eiste tegen hem
zes maanden gevangenisstraf met aftrek.
Half juni van dit jaar werd Joop
Z, gearresteerd, nadat de Franse po
litie op 10 mei een valse Franse iden
titeitskaart op een Algerijn had ge
vonden. De kaart bleek na een inten
sief speurwerk vervaardigd te zijn in
de drukkerij van Joop Z. in Amstel
veen. Enkele maanden later werd hij
door de rechtbank op vrije voeten ge
steld. In verband met deze kwestie
Portret van Rubensgegraveerd door
een tijdgenoot
Copyright A.C.L., Brussel
CoiisT*»t
DE ALLERMOOISTE
GOUDEN
VERLOVINGSRING
ALLE GLADDE
EN BEWERKTE
MODELLEN
VINDT U BIJ
SPECIAALZAAK
Rotterdam: Stadhuisplein 24-26 Coolsingel 50
Nwe. Binnenweg 227 Oen Haag: Lange Poten 11
Amsterdam! Kalverstraai 123
CONSTANT EN SIEBEL-DUBBELE GA.RANT1E
DEN( HAAG, 16 nov. Het landelijk
prijsindexcijfer van het levensonderhoud
voor gezinnen van hand- en hoofdarbei
ders, zoals dat maandelijks door het Cen
traal Bureau voor de Statistiek wordt sa
mengesteld op basis 1951 - 100, vertoonde
van medio september tot medio oktober
een daling van één punt. Het indexcijfer,
inclusief AOW daglde van 128 tot 127 en
exclusief de AOW daalde het cijfer van
123 tot 122.
Binnen de sector „voeding" gaven de
indexcijfers voor groente en fruit een be
langrijke daling te zien. Voorts viel een
daling te constateren bij de prijs van
bruine bonen en eieren. De orijs voor
kaas lien op. Hierdoor daalde het index
cijfer voor de voeding van 125 in septem
ber tot 123 in oktober.
Bij de plaatselijke spaarbanken is in
de maand oktober 1960 123.5 miljoen
ingelegd en 111,1 miljoen terugbetaald.
Het spaaroverschot bedraagt dus 12.4
niljoen tegen 10.3 miljoen in de voor
afgaande maand en 4.3 miljoen in ok
tober 1959.
Het overschot in oktober is derhalve
loger geweest dan in september, een
'erschijnsei dat zich in een reeks van
aren niet heeft voorgedaan. Een der-
iel ij k-e van het normale patroon afwij
kende ontwikkeling viel eveneens in
luli jl. waar te nemen, toen het spaar-
>verschpt dat van juni overtrof.
Het totaal der spaaroverschotten in de
•erste 10 maanden van 1960 beloopt
225,7 miljoen en overtreft derhalve de
esultaten van de overeenkomstige pe-
iode van 1959 (ƒ223,4 miljoen) Het ge-
.amenlijke inleggerstegoed van de spaar
banken die onder toezicht staan van de
Nederlandse Spaarbankbond bedraagt
thans 2732.7 miljoen.
van valse identiteitskaarten, valse
loonstaten en valse francs voor Al
gerijnen in Frankrijk, heeft de poli
tie ook een Haarlemse chemigraaf,
'n Amsterdamse redactiestenograaf, een
Duitse monteur en een Griek ge-
gearresteerd. Joop Z. wordt ervan
beschuldigd zijn drukkerij beschik
baar gesteld te hebben voor het ma
ken van valse identiteitskaarten voor
in Frankrijk wonende Algerijnen en
ook daadwerkelijk te hebben meege
holpen aan het drukken van valse for
mulieren.
Hij gaf het merendeel der beschuldi
gingen wel toe. Rustig en bedaard
stond hij voor het verdachtenhekje. Zo
nu en dan bracht hij verbeteringen aan.
Wanneer de president, tnr. J. Heintz.
de getuigenverklaringen voorlas.
Opnieuw werd de hele geschiede
nis, nu in het openbaar ontrafeld. Op
een zaterdagavond in november 1958
was hij opgebeld door een vroegere
schoolvriend, de Haarlemse chemi
graaf. Deze had hem gevraagd of hij
„voor een beunhaasje" van zijn druk
kerij gebruik mocht maken. De nog
niets vermoedende Joop Z. had zijn toe
stemming gegeven en nog dezelfde
avond verscheen de vriend met een
pak gemerkt papier en cliché's. Toen
Joop Z. de cliché's zag, vroeg hij, waar
voor die wel bestemd waren, waarop
de vriend hem de zaak uitlegde.
Hij had desondanks zijn drukkerij
beschikbaar gesteld. Dat hij ook per
soonlijk meegewerkt had valse identi
teitspapieren te drukken ontkende hij
pertinent. Hij had slechts de letter-
hoogte van een zetmachine geregeld
om te voorkomen, dat zijn materiaal
kapot zou gaan
Er waren geen financiële voorwaar
den gesteld. Slechts de onkosten, die
hij door het beschikbaar stellen van
zijn machines maakte, zouden wor
den vergoed. Na zijn arrestatie had
Joop Z. tegenover de politie verklaard,
dat hij voor het drukken van de iden
titeitskaarten toestemming had gege
ven, omdat hij opkwam voor alle ver
drukten, °P de wereld. Een andere
verklaring voor zijn medeplichtigheid
luidde, dat hij het zaakje eerst wilde
aanzien en bespioneren om dan te
zijner tijd tc bevoegder plaatse hier
van mededeling te doen en daarmee
de organisatie te ontmaskeren.
De officier van justitie kwam in zijn
requisitoir op de verklaringen van do
publicist terug. Aan geen van beide ex
cuses voor de medeplichtigheid zei hi)
waarde te hechten, gezien dc persoon
lijke medewerking van verdachte en ge
zien ook de aanschaf van het vele ma
teriaal dat voor het maken van dP iden
titeitspapieren nodig was. „Als hij de
organisatie wilde ontmaskeren, had hij
na de echte ontmaskering door de poli
tie met feiten moeten komen," aldus de
officier, die verdachte beschreef als
iemand, die graag m enthousiast In een
sfeer van geheimzinnigheid wil leven,
maar vergeten is dat de tijd van 1945
nu voorbij ls.
De verdediger, mr. J. G. Petersen,
vroeg de rechtbank een drukker te la
ten opreoepen, die volgens hem bij de
politie onjuiste verklaringen had afge
legd die zijn cliënt tot nadeel strekken.
Deze man bleek echter met onbekende
bestemming te zijn vertrokken. Daarop
vroeg de verdediger de zaak aan te hou
den. doch dit verzoek wees de recht
bank af.
In zijn pleidooi zei mr. Petersen,
dat verdachte altijd op de bres ge
slaan heeft voor de vervolgden en de
verdrukten. Dat had hij tijdens de oor
log gedaan als verzetsheld. En na de
oorlog was hij naar Berlijn geweest
om mensen uit de Sovjet-zone, die
naar het westen wilden vluchten, te
helpen bij het passeren van het „IJze
ren Gordijn". Bij de Hongaarse op
stand was hij opnieuw de verdrukten
te hulp gesneld. „Al die keren", zo
vertelde de verdediger had hij gehol
pen door valse identiteitskaarten of
persoonsbewijzen te drukken. De
medeplichtigheid in deze Algerijnse
affaire is ook ontstaan uit de over
tuiging. dat hij daarmee mensen-in-
nood helpt.
„Hij heeft de Nederlandse wet met
voeten getreden om de wetten van de
mens na te streven," aldus mr. Peter
sen.
De officier van justitie antwoordde
hier nog op. dat Nederland een naam
heeft op te houden onder andere wat
betreft de vrijheid van drukpers, maar
dat deze naam alleen wordt opgehouden
wanneer daarbij volgens de wet gehan
deld wordt.
Uitspraak dinsdag 29 november.
1 fa!'
ROTTERDAM, 16 november.
gens een bericht in de „Daily nise
zouden agenten van Neder'3 eJt
scheepswerven op het ogenblik
poging doen om ervaren vaklieden
te halen naar Nederland te em>8r^,e(i
De „Express" zegt, dat scheepsbou^,
en nationale leiders van de verei»"^,
gen van scheepsbouwtecbnici ^e..eefi'
gende week In Londen zullen bil
komen om deze zaak te besprek®
Yl'Q&P
Bij de grote Nederlandse sen
werven is over een dergelijke aC' gij
Engeland echter niets bekend-
Verolme wordt stellig ontkent, da' «p
in Enigeland op zoek zo-u zijn naar v^,
soneel voor de Nederlandse vv'c.i,jl6
„Af en toe komt er wel eens een c; ,j3-
aanbieding, maar dan uit eigen
tief". Van der Giessen en jjsS®'
Scheepswerven te Krimpen a. d- x ge-
noemt het bericht pure fantasie.
dachte aan een weff-actie in En® jO
is zelfs nooit opgekomen". Ook
scheepswerf Wilton-Fijenoord te
dam wordt het „wonderlijke be^
met klem ontkend. De contactgroep
werkgevers in de Metaalnijverheid
klaart eveneens, dat van een po!
Engelsen naar Nederland te -
niets bekend is. Bij de scheeps^'^i
wordt zelfs vastgesteld dat de
in Engeland hoger liggen dan hier'
werf-actie zou dus weinig nut he
Het is niet onwaarschijnlijk ®a,l3cft
Britse vakverenigingen met dit .eji'
het pad willen effenen voor een
tuele claim tot loonsverhoging-
AMSTERDAM, 16 nov. Uit Af
ken van het Nederland—'U.S.S.R-*J®T g.S'L,
te Moskou is gebleken, dat de v'
besloten heeft weer deel te ne ^ni5 n
de Utrechtse jaarbeurs. Op de te et ee
voorjaarsbeurs in 1961 zal zij 10
nationale gezamenlijke inzending
men. JsJ
re3
FINE CHAMPAGNE
Bémy Martin maakt uitsluitend F1*1
Champagne - in één enkele
V.S.O.P. Vraag daarom Réxny^***'
<3An kunt U er te allen tijde verzot®
van zijn volmaakte Cognac te
IMPORT
krij*®*
Ltv#rin| tlUen via de handel
telde een tiental restauraties in de XlXe
en twee in de XXe eeuw. Sommigen
vragen zich af wat daarna van het oor
spronkelijk werk is overgebleven.
Gedurende de eerste wereldoorlog was
de „Kruisafneming" ondergebracht in
de kelders van het Museum van Scho
ne Kunsten te Antwerpen. In het begin
van de tweede oorlog had men er in de
kerk zelf een bomvrije schuilplaats voor
-gemetseld. Daarin moet het aan lucht
hebben ontbroken, want toen het werk
daar werd uitgehaald lagen centime
ters dikke schimmel op de verf. Niet al
leen de lagen vernis, maar ook kleuren
waren aangetast, waarop hier en daar
blaasjes waren ontstaan.
Om 't kostbaarste" bezit van hun hoofd
kerk niet 'naar Brussel te moeten zien
vertrekken, hadden Antwerpse „experts"
gesuggereerd de restauratie van de
„Kruis afneming" in de kerk zelf te doen
geschieden!
Het heeft lang geduurd en er is héél
wat gepalaverd alvorens eindelijk be
sloten werd de „zieke" te Brussel te
onderzoeken. Het kunstwerk dat honder
den jaren in de kerk had gehangen, moest
in dezelfde stand, dus rechtstaande wor
den vervoerd. Ook met het klimaat moest
bij het transport naar de hoofdstad reke
ning worden gehouden. Men koos: een
zachte lente-avond. Volgens de vreem
de experts kon dat vervoer, mits inacht
neming der nodige voorzorgen, zonder
gevaar geschieden.
De overbrenging naar Brussel was een
evenement. De 3 panelen werden in plas-
tieke zakken gestoken en door vervoer-
specialisten vertikaal op goed bescherm
de wagens geplaatst. Er was een afzon
derlijke wagen voor het middenpaneel en
één wagen voor de twee zijpanelen. In
een derde wagen volgden de gespeciali
seerde werklieden der transportfirma.
Gemotoriseerde gendarmen reden vóór,
naast en achter de wagens met de schilde
rijen. In de steden werd in een tempo van
twintig kilometer gereden, op de autowe
gen tegen veertig kilometer. Auto's wer
den Uit de onmiddelijke omgeving gehou
den, om brandgevaar te voorkomen. Het
konvooi legde de afstand Antwerpen-
Brussel af in drie en een half uur. Het
lossen der panelen en het overbrengen
in speciaal ingerichte lokajgn in het In
stituut, duurde drie uur.
Er bestaat eensgezindheid over de op
vatting dat restauratie moet worden voor-
Een college van Belgische en internationale „experts" werd benoemd, waarvan
verwacht wordt dat zij op deze vragen een antwoord zullen kunnen geven. Daar
onder zijn er uit de National Gallery van Londen, het Rijksmuseum, het Louvre, m
Rome, München, New York, Antwerpen en Brussel. Die keuze werd hier niet alge
meen aanvaard. Niet zonder reden kijkt men verwonderd op als men in dat college
van Belgische zijde als „expert" een architect vindt naast een hedendaagse k
schilder die nooit blijk heeft gegeven van enige kennis der e'n ,'wië
ambtenaar, die een verwoed voorstander en verdediger van de abstracten is. Wie
dat college heeft benoemd, weet men niet met zekerheid. Men heeft geleed, dat he
Ministerie van Openbare Werken er verantwoordelijk voor is. Maar dat zal
wel een bewering van Brusselse „zwans" zijn. Daar staat tegenover, dat men er een
Belgisch kunsthistoricus met internationale faam en tevens de beste Rubenskenner
van het land, prof. dr. Leo van Puijvelde totaal bulten heeft gelaten. Nog een ander
vreemd aspect is, dat tot de „experts" ook behoren de pastoor-deken van de Ant-
werpse Onze Lieve Vrouwe en de burgemeester van de Scheldestad, allesbehalve
specialisten op kunsthistorisch gebied. Doch men aanvaardt die aanwezigheid op grond
van de overweging dat de pastoor-deken en de burgemeester !n die raad zetelen
omdat de „Kruisafneming" aan de stad Antwerpen behoort, die ze aan de kerk in
kwestie in brnikleen geeft.
Dat is niet alles. Onder de „experts"
uit Antwerpen zijn er, die Zich in den be
ginne met hand en tand tegen het onder
zoek te Brussel hebben verzet, er in fei
te nog tegen zijnt. Zij ageerden onder het
motto: dat men te Antwerpen even
goed schilderijen kan restaureren als te
Brussel. En als het waar is, zeiden zij,
dat de laboratoria van het ultramo
dern uitgerust Kon. Instituut van
het Kunstpatrimonium veel geperfectio-
neerder zijn dan wat men daar ie Ant
werpen tegenover kan stellen dat men de
apparaten van die laboratoria dan maar
naar de Scheldestad moest brengen
Het is bekend,, dat de „Sinjoren" een al
lesbehalve bescheiden mening over zich
zelf hebben, en dat zij Brussel doorgaans
niet kunnen luchten. Maar zóveel „es
prit de clocher" oftewel „dorpsgeest" is
toch wel wat overdreven. Rubens moet
het dan maar ontgelden.
Van die en ook van andere zijde wordt
verder met gloeiende kogels geschoten
naar het hoofd der staatslaboratoria, doc
tor chemicus Coremans, onder wiens toe
zicht de eventuele restauratie zou door
gaan, alhoewel deze al de supervisie
heeft gehad over merkwaardige restau
raties van niet minder beroemde werken
dan de „Rubens" integendeel name
lijk twee grote van Eijcks: de H. Maagd
metdonateur kanunnik van der Paele
uit het Stedelijke Museum van Brugge
en: de wereldberoemde Lam Gocjspolyp-
tiek uit de Gentse St. Baafs. In deze
ruzie wordt zelfs depolitieke kleur
van een der acteurs van de strijd er oij
gesleept
Het spreekt vanzelf, dat een werk als
de „Kruisafneming", waarvan naast de
artistieke ook de materiële waarde niet
zijn te schatten, heel wat problemen stelt
als het op restaureren aankomt. Daar zijn
alleen al de afmetingen van dit reusach
tig gewrocht. Het middenpaneel is 4 m.
48 hoog en 3 m. 66 breed; de twee zij
panelen hebben dezelfde hoogte en zijn
elk 1 m. 31 breed. Het geheel weegt on
geveer anderhalve ton! Het ene zijpaneel
stelt een heremiet voor, het andere de
legende van Christoforus.
De „Kruisafneming" werd geschilderd
in opdracht van de Gilde der Kloveniers
voor de Lieve Vrouwekerk van Antwer
pen, waar zij al sedert 't jaar 1612 hangt.
Zij onderging in de loop der eeuwen tal
rijke restauraties, de ene soms nog on
deskundiger dan de andere. De panelen
zijn van eikenhout.
De gehele triptiek werd ln 1794 als oor
logsbuit onbedekt cn op een door paar
den getrokken vrachtwagen in weer en
wind naar Parijs overgebracht, vanwaar
zjj eerst ln 1815 onder niet betere voor
waarden, naar Antwerpen terugkwam.
De transporten in dergelijke omstandig
heden hadden een barst veroorzaakt in
het middenpaneel, dat uit zeventityi ho
rizontaal geplaatste panelen bestaat. De
zijpanelen hebben elk zes horizontale en
zeven verticale planken. Het langzaam
„werken" van hout in de loop der eeu
wen, kon niet anders dan nadelig zijn
voor de schilderij zelf.
Na de terugkeer uit Frankrijk, werd
getracht de cohesie der planken te her
stellen met klampen van sparhout, die
men in de eik schroefde. Verder werden
kleinere stukken hout geplakt teg«n de
voegen der panelen die van elkaar wa
ren losgegaan Men behandelde dat als
of men met eën schip had te doen: men
kalefaterde de voegen met teer, waar
door het „werken" en ademen" van het
hout werd verhinderd.
Het werk werd een eerste maal schoori-
-gemaakt door leerlingen van Rubens in
fragment van een der zijpanelen, 1623i dus siechts elf jaar na zijn plaat-
voorstellende de legende van Smt sing jn de kerk. Er volgden verschil-
Christoforus lende reinigingen en restauraties in de
Copyright A.C.L., Brussel XVIIe eeuw idem in de XVIIIe; men
