PALINGOPR OER
Onbeschrijfelijke
taferelen
v..
V
teisterde 75 jaar geleden
A msterdamse Jordaan
Geniet van Uw pijp met
ett
ADLAI STEVENSON MEENT: ZWARTE VENUS
Ernstige bedreiging voor
democratie in Z.-Amerika
Monsterverbond van rechtse
en linkse ontevredenen
m
bols;
Selwyn Lloyd bereidt Britten
onaangename verrassingen
PALING
TREKKEN
was slechts
aanleiding
tot onlusten
SOCIALE
GELADENHEID
mm- m f m
Merkwaardig wan-
c
begrip in de V.S.
m
h
Vrouw overvallen
en bijna gewurgd
Vertragingen N.S-
tern g'gelopen i
Woningen onder
de f 10.000
Gewoon pakje sigaretten zou
voortaan f 2,30 gaan kosten
vb
was oorzaak
■i
DOUWE EGBERTS
0
Nederlandse jongen in
Zwitserland ver
ongelukt
JAPANSE PRINSES
WORDT „GODIN"
Speurtocht naar
onbekende dader
Geen goedkeuring
van rijk nodig
Dodelijk
o n ge v
al
SS*
DINSDAG 25 JULI
(Van onze redateur)
andaag is het 75 jaar gele
den, dat in de Amsterdamse
Jordaan een rel losbrak, die
in de loop van de volgende dag
vrij ernstige vorm aannam en die
later als „het Palingoproer" de
geschiedenis is ingegaan. Boven
genoemde hoofdstedelijke wijk is
altijd en wordt nog steeds als bij
zonder schilderachtig beschreven.
Men hoeft de naam Israël Querido
maar te laten vallen en men weet
waar men aan toe is. De schrij
vers hadden en hebben ongetwij
feld gelijk, maar zij hebben
wanneer zij eerlijk waren ook
nooit helemaal kunnen verhelen
dat er in die Jordaan, althans in
de tachtiger jaren, een zeer karak
teristiek en hartstochtelijk volk
je woonde dat niet altijd even
kieskeurig was in de middelen,
die het ten dienste stond, om van
zijn levenslust blijk te geven. Het
Palingoproer van 1886 was en is
ook daarvan het doorslaggevend
bewijs. De aanleiding tot de
rel immers was een demonstratie
van het zogenaamde palingtrek
ken. Een zeer wreed en menson
waardig bedrijf, dat dan ook te
recht bij de wet was verboden.
Het bestond hierin dat men
levende palingen aan een over
een gracht gespannen touw bond,
de deelnemers aan het „spel" voe
ren er vervolgens met bootjes
onderdoor en trokken de beesten
er joelend en wel af.
simr; ft!?:**»' Ji' W J
l'v
zuivere
graan-
genever
volgens
eeuwenoud m
recept
gestookt 5
eigen huis
J.
sief
Hemingway-m useuni
op Cuba
(Advertentie)
Dit perfide „palingtrekken" werd dus
de directe aanleiding van een rel, die
door dieper liggende oorzaken uitgroei
de tot een kort, maar krachtig oproer.
Die oorzaken waren natuurlijk van so
ciale aard. Niemand zal kunnen en wil
len ontkennen, dat de arbeidende be
volking in die dagen oven het algemeen
prijs werd gegeven aan een teisteren
de ellende. En zij was dus rijp voor het
verzet.
De Jordaan was destijds voor het
overwegende deel rood, wat toen be
paald nog niet „communistisch" be
hoefde te betekenen. Ook de socialisten
immers voelden zich in die jaren even
zeer thuis op de barricaden als zij het
nu zijn op een festiviteit ter gelegen-
tlltillillilillflllllilllliililllllliillllllllllillliiiillllllllllllllilliii
illlllllllllllllHIMHIinUlllllllllllllllllllllHlllllllllllttlllllllllll
heid van Koninginnedag. Men beleefde
in de tachtiger jaren ook ten onzent
de opkomst van dat roerige- en ook
soms wel roerende-sociaiisme. Domela
Nieuwenhuis hield de ene redevoering
na de andere en bediende zich daarbf
van bijzonder struise taal, zeer geschikt
om de verhitte gemoederen vlam te
doen vatten. Op 4 juli 1886 bijvoorbeeld
sprak hij op een bijeenkomst in het
Amsterdamse „Volkspark" en er viel
toen een schot, dat bijna een einde
maakte aan het leven van een politie
commissaris. Dat schot nu zou al spoe
dig gevolgd worden door talrijke scho
ten, zij het dan ook dat zij vooral door
de tegenliggende partij zouden worden
gelost.
Op de zomer-zwoele zondagavond
van de 25e juli 1886 „vermaakten"
enkele Jordaners zich op de toen nog
niet gedempte Lindengracht met het
bovengenoemde palingtrekken. Inspec
teur Bos trok er met enige agenten
heen om aan het afschuwelijke bedrijf
een einde te maken. Daarbij nu stuit
ten de politiemannen op ongekend he
vig verzet. Er werd met stenen en
met andere projectielen naar hen ge
gooid, er werd een agent mishandeld
en er werd zelfs gepoogd een door
slag of stoot verdoofde inspecteur in
het water te werpen. De man werd
op het laatste moment gered door een
struise Jordaanse, die Chrisje van
der Woude heette en die deswege la
ter werd beloond met een bronzen
medaille en een „loffelijk getuit
schrift". Maar de cmiusten duurden
de ganse avond voort, ook nadat de
politie versterking had laten aanruk
ken. De oproerkraaiers kregen trou
wens steun van een troep „geladen"
mannen, die nét van een vergadering
in het „Volkspark" terugkeerden. Op
dat moment al ging het niet alleen
meer om het palingtrekken.
Niettemin hebben die avond waar
schijnlijk maar. weinigen vermoed, dat
de onlusten de volgende dag de om
vang van een complete opstand zouden
aannemen. Wat gebeurde er, die maan
dag de 26ste juu 1886? Feit is dat er
op de „Zaterdagse Brug" in de Jordaan
door enige inwoners een barricade
werd opgeworpen, waarop de rode en
de zwarte vlag werden gehesen. De va
nen werden weliswaar door twee Oran
jeklanten, Jacob en Leenden Mens
zonen van de overleden ..Bokkekoning
en „koning van de Wiilemstvaat" in
het 'water gesmeten, maar het sein
voor de strijd was gegeven.
Een in allerijl gerequireerde afdeling
huzaren «n tweehonderd man
artillerie trokken samen met de hoofd
stedelijke politie de Jordaan in, maar
zij stuitten op een hevig verzet; zij wer-
den met stenen bekogeld, met dakpan
nen, met emmers en met alles wat de
rebellen maar ter beschikking hadden.
Ook schijnt er van de zijde van de be-
votking een schot gelost te zpn. On-
danks herhaalde sommaties hieb c'
alles niet op.
Toen weerklonk het „Vuur!" Het eer
ste slachtoffer was een man. '"f!
een rode vlag in lie hand de j)a"'ca.^
beklom: Leenilert van Dijk stortte do
delijk getroffen neer. De verschrikke-
Illustration
Een prent uit
aan va
en in de Tuinstraat. Overal draaide
men de straatlantaarns uit en er speel
den zich in het zwoele duister onbe
schrijflijke taferelen af. Op 19 punten
van de stad werden wachten van de in
fanterie, de kanonniers en de mariniers
en de huzaren opgesteld in de Noorder-
kerk en in het Paleis op de Dam lagen
3.000 man geconsigneerd; Want één
ogenblik vreesde men dat heel het goe
de Amsterdam in opstand zou geraken.
Zover is het niet gekomen en achteraf
gezien kan men ook wel zeggen dat een
dergelijke catastrofe bepaald niet tot
de mogelijkheden heeft behoord.
In de Jordaan was het oproer des
maandagsavonds om kwart over elf zo
goed als onderdrukt. Hej bleef nog wel
onrustig en dat was ook de eerst
volgende dagen het geval maar on
geregeldheden van enige betekenis de
den zich niet meer voor.
Toen de kruitdamp was opgetrokken
bleken de gevolgen verschrikkelijk. Daar
waren 25 rebellen gedood en er wer
den tü zware en 100 lichtgewonden ge
registreerd, welke .aatsten in het Bin
nengasthuis door een commissaris van
politie „vermanend werden toegespro
ken."
De verontwaardiging over het optre
den van de 'Jordaners is onder de bur
gerij trouwens kennelijk algemeen ge
weest. Ook werd het oproer in wijde
kring gebrandmerkt als een socialisti
sche rel. En ,.De Tijd" schreef in die
dagen commentariërend:
Wee over hen, die aldus met het
welzijn van het volk spelen, die het
naar ziel en lichaam ten verderve
voeren."
Ook onder militairen en politie telde
men enkele zwaar- en lichtgewonden.
Voor hen werd onder de bevolking een
inzameling gehouden. De Jordaan zorg
de zélf voor zijn slachtoffers en hun
nagelaten betrekkingen.
Coopvaett
op de barricade op de Zaterdagse Brug.
lijke tonelen, (lie toen volgden, kunnen
wij het best door een ooggetuige kun
nen laten beschrijven. Het gaat daar
bij om een correspondent van de NRC,
die overigens toevallig op de plaats des
onheils aanwezig was. Hij schreef des
tijds o.m. aan zijn blad:
„Ook de commandant van dezen
troep hield zich ferm. Op geen 15 me
ter van het volk stond hij vóór zijn
manschappen, als het mikpunt can
de steenen die het grauw op hem
richtte. Toch sommeerde hij hen nog
eerst' uiteen te gaan, en toen deze
eisch vloekend beantwoord werd met:
„Schiet maar toe. als je durft!" toen
sprong hij ter zijde en commandeer
de „Vuur!" Een schot! en het
was alsof een alles overheerschende
stem: stilte! had geroepen, zoo adem
loos stonden allen één ondeelbaar
oogenblik na dit schot. Een hartver
scheurende gil van hem of haar, die
getroffen was, klonk boven de hoof
den der menigte, onmiddellijk gevolgd
door het. woedend gebrul, dat uit dui
zenden kelen omhoog steeg.
Het was of door die gansche opeen
gepakte massa een rilling voer en of
zij met onweerstaanbaar geweld op
ons zou aandringen om ons onder
haar voeten te verpletteren. „Vuur!"
klonk het nogmaals met donderende
stem. Weer een schot, weer een gi!
nog eens dat steeds woester wordend
gebrul. „Schiet maar toe! gilden de
wijven, die als furiën met loshangen
de haren nevens haar mannen ston
den en de steenen naar de soldaten
slingerden.
„Schiet maar toe", gilden de wijven
en rukten zich de jakken van het lijf
en sloegen dc nagels in de ontbloote
borsten. „Schiet maar toe, moorde
naars!"
„Vuur!" Klonk het.
En nog deinsde het volk niet terug!
Neen, telkens vielen er meer steenen
en woester werd steeds het gebrul.
„Vuur!"
Eindelijk, nadat nog menigmaal. d(
buskruitvlammetjes in de schemering
geflikkerd hadden ontstond eenige
verwarring in den hoop en voort ging
het nu met de bajonet er op los.
Daar stoof alles voort, de brug, die
onder den last dreigde te bezwijken,
over, de straten den Jordaan in. ik
had er genoeg van!"
Tot zover dit citaat van een „oorlogs
verslaggever" tegen-wii-en-dank, dat
wel illustratief genoemd mag worden
voor de manier waarop de bevolking
te keer ging. Die avond breidde de op
stand zicli over de gehele Jordaan uit
als een olievlek. Er werd gevochten in
de Prinsenstraat, in de Anjelierstraat
WASHINGTON, 25 juli (Reuter)
Adlai Stevensou, die als speciale verte
genwoordiger van president Kennedy
een reis door Lntijns-Amerika heeft ge
maakt, meent dat de democratie in
Zuld-Amerika door zowel rechts als
links het communisme ernstig
wordt bedreigd. Het communisme, aan
gemoedigd door het voorbeeld van Cas
tro op Cuba, is agressiever geworden.
Anderzijds vormen rechtse groeperingen
die hun oude voorrechten willen hand
haven, in veie landen een bedreiging
van een liberaal, representatief bewind.
L-t»
Tb
Zo zag het Franse „VIllustration" van 7 augustus 18S6 het palingtrekken.
Stevenson sprak van „een onheilige be
langengemeenschap" van extreem
rechts en extreem links om de demo
cratie omver te werpen.
De democratie moet de volkeren snel
resultaten kunnen tonen wil zjj zich als
staatsbestelkunnen handhaven. Welis
waar is de democratie thans in Zuid-
Amerika een overheersende factor,
maar anderzijds is zij nog nooit zo ern
stig bedreigd geweest als juist nu.
Volgens Stevenson zijn het afgelo
pen jaar twee gebeurtenissen bepa
lend geweest voor de betrekkingen
tussen de Verenigde Staten en Latijns-
Amerika: „Castro's verraad van de
idealen van de revolutie tegen Batis
ta en, in samenwerking met de Sov
jet-Unie en China, de instelling van
'een dictatuur", en ten tweede de ver
kiezing van Kennedy tot president en
zijn „oprechte zorg en sympathie vol
begrip" voor Latyiis-Amerika.
Stevenson zei verbaasd te zyn „zelfs
in hoge regeringskringen" in Latijns-
Amerika op de mening te zijn gestuit
dat de Verenigde Staten en Cuba een
zuivere privé-ruzie hebben. „Ik heb er
nadrukkelijk op gewezen dat de Ver
enigde Staten minder te lijden en te ver
liezen zouden hebben van een „Sovjeti-
satie" an Cuba dan Lntijns-Amerika,
dat de eerste potentiële slachtoffers
hiervan zouden zijn de door hun struc
tuur kwetsbare democratieën van Latijns-
Amerika, en dat zij reeds het doel van
indirecte communistische agressie zijn".
De gepensioneerde vicc-admiraal Ha
rold Briggs, oud-directeur van het bu
reau voor pan-Amerikaanse zaken van
de Amerikaanse marine, heeft in een
interview met „U.S. News and World
Report" verklaard dat de Verenigde Sta
ten Latjjns-Aiyierika „aan het com
munisme verliezen omdat zij de mas
sa niet op hun hand hebben".
Slechts door inspanning van zowel de
Amerikaanse regering als alle in Latijns-
Amerika werkzame Amerikaanse onder
nemingen kan zijns inziens worden voor
komen dat Latijns-Amerika communis
tisch wordt.
HAZEL, 25 juli (DPA) Gisteren is
hier In de omgeving de tienjarige zoon
van het echtpaar Heering uit Vaas-
sen bij een verkeersongeval om het
leven gekomen. Twee andere zoons
werden gewond.
Het gezin was uit Duitsland Zwit
serland binnengereden. Toen by een
rustpauze de ouders even waren uit
gestapt, werd hun auto dooi een tank
auto aangereden. De qersonenwagen
word van de weg afgodvvud, de glooi
ende berm af. gevolgd door de tank
auto met aanhanger, dio bovenop dc
auto met de drie kinderen terechtkwam.
De bestuurder van de tankauto heeft
verklaard dat hjj dc personenauto te
laat zag.
rOK(0, 25 juli (UPI) In een sim
pele ceremonie, bijgewoond door l'aml-
lielétlen heeft keizer Hirohito van Japan
zijn onlangs overleden dochter, Morïhl-
to Higashikuni, verheven tot de rang
van Shiutogodin. De keizer zelf is dc
zonnegod van Japan, zy bet niet meer
officieel, doch slechts voor de Sliinto-
isten.
Dc ceremonie, een offerande van on
gekookte rijst en zout, werd verricht iu
hel palcis. op. het altaar waarin do
doodskist van de overleden prinses is
geborgen.
HEERDE. 25 juli In het vrij afge
legen Horstboekerveld is gistermorge
de 28-jarige mevr. J. A. van der
aangevallen en bijna gewurgd door ee
nog onbekende man.
De dader, die per fiets, was gekomen-
sprak de vrouw buiten haar worn»#
aan, en vroeg haar op dreigende toom
waar het geld was. Toen de vrouw op»
haar man riep. zei de aanvaller ha»1-
dat zij dit wel kon nalaten, want dat
man 'niet thuis was. Blijkbaar had «W*
dus de heer Va.n der V., die even tevw
ren was uitgegaan, zien vertrekken. u
tussen reageerde de vrouw niet op
vraag naar het: geld. m.et hef gevo-8
dat de onbekende haar bij de keel gree.P
Toen de echtgenoot wat Latei thMJ*
kwam, vond hij zijn vrouw bewuste'oos.
maar zij kwam spoedig bij kennis. D
vrouw, die de dader op ongeveer veer
tig jaar schat, heeft een vrij uitvoerig
signalement verschaft, nan de !*ML
waarvan de rijkspolitie een speurtoo"
is begonnen.
UTRECHT, 23 jwH Het aantal ver
tragingen en geraistiaeanshittfosren hij
Nederlandse Spoorwegen is de laats"
weken geleidelijk .teruggelopen.
cijfers over het afgetopen weekeind**,
toen de N.S. onder hoogsponnrng werk
ten. zijn vrij gunstig, gezien de omsta"'
dighedeit.
Zaterdag reed vijftig procent van de
treinen op tijd, zondag was dit percen
tage 73. E" tot vfc.i minuten vertra
ging had zaterdag 2' procent van ye
tremen, vjjf tot tien minuten zeventien
procent en etf tot vijfentwintig minute"
negen procent, terwijl slechts een pro®
'cent (voornamelijk buitenlandse treinen)
de vijfentwintig minuten overschreed.
Zondag zag liet er beter uit:twintig
proeent had een tot vier minuten ver
traging zes procent vjjt tot tien en een
procent elf tot vijfentwintig minuten;
dit betekent een gemiddelde vertraging
van O.iy minuut.
Zondag werden 79 van lie 11.000 aan
sluitingen gemist, zaterdag 414. In l,e
afgelopen week, van maandag tot e"
met zondag, bedroeg het totaal aanta'
gemiste aansluitingen 1500 (van d®
77.000). Het record van vierduizend ,B
de week ond l juli is niet gebroken,
ondanks de vakantiedrukte.
RAALTE, 25 juli Saliands centra»'
Raalte heeft een Nederlandse primeur:
het gaat achttien woningen bouwen
waarvoor geen rpksgoedkeuring nod'»
is, omdat de bouwkosten beneden "e
10.000,- blijven zodat B. en W. hier
voor zelf bouwvergunningen mogen ver
strekken.
Scholten Accountancy te Oss, de ini
tiatiefnemers voor deze bouw zijn hier
over ook in onderhandeling met de ge
meentebesturen van Ommen, Harden-
berg en Coevorden; Raalte is de eerste
gemeente waarin zeer binnenkort met
de uitvoering van de plannen zal kun
nen worden begonnen. Dt architect
K Hendriks te Dieren ontwierp wonin
gen met een inhoud van 210 kubieke me
ter (Vier kamers) die zonder
grond 9985 kosten.
Advertentie
de
Aan de feestelijke première van „Tann-
hduser", waarmee in Bayreuth de „Ri-
chard-Wagner-Festspiele" zijn geopend,
ijS een aanzienlijke opwinding voorafge
gaan. De artistiek leider, Wieland
Wagner, had deze 24-jarige Amerikaanse
zangeres, Grace Bumbry, uitgekozen
voor de „Venus"-partij. Een storm van
protest stak op. In talloze brieven en
telefoongesprekken werd protest aan
getekend tegen het optreden van een
negerin en dat nog wel in een werk
van Wagner! Grace heeft de partij tóch
gezongen. Wieland Wagner heeft ge
zegd. dat voor hem de stem en de ar
tistieke prestatie de doorslag geven,
niet de huidskleur.
in
(Van onze Londense correspondent)
LONDEN, 25 juli Begin vorige week
werd de Financiële Wet, die jaarlijks
de nieuwe Britse begroting bekrach
tigt, ondertekend iloor de koningin, en
vandaag nauwelijks een week later, zal
de kanselier van de schatkist een na
schrift toevoegen aan liet budget, een
naschrift dat in feite neerkomt op een
tussentijdse begroting. De Financiële
Wet heeft namelijk aan de kanselier de
bevoegdheid geschonken zonder verde
re toestemming van liet parlement het
mes te zetten in de economie. Hij kan
de koopbelasting en de accijnzen verho
gen met een maximum van tien procent.
Hij kan eveneens een loenüjstbeiasting
invoeren om het ha nstoren vait arbeid»
krachten te voorkomen. En er zijn an
dere bevoegdheden, waarover h(j reed*
eerder beschikte, zoals liet verhogen
van de rentevoet. Geheel Engeland ver
wacht, dat dc dag van heden onaange
name verrassingen zal brengen op gro
te schaal.
Indien Selwyn Lloyd zulks nodig acht,
tfan hij vandaag de koopkracht van het
Britse' pubJick Verminderen met een be
drag van *wce miljard gulelen per jaar.
Bij wijze van inleiding deelde gisteren
de minister van de Posterijen mede,
dat de huurkosten van telefoons zullen
worden verhoogd met twintig gulden
per jaar; dat de kosten voor de installa
tie van nieuwe telefoonverbindingen zul
len worden verhoogd tot een bedrag van
honderd gulden, en dat de nakketpost
zal worden verhoogd met vijfentwintig
cent per pakket. De goede map hoopt
aldus de Inkomsten van de Britse P.T.T.
te vermeerderen met een bedrag van
250 miljoen gulden per jaar.
Morgen en overmorgenzal het La
gerhuis een debat wijden aan de 'nieu
we fiscale maatregelen, die heden z"
len worden aangekondigd door Selwy'
Lloyd.
Men verwacht over het algemeen
verhoging van de prijzen van de volgen'
de artikelen: wijn, sterke drank, bjp:.'
cacao, koffie en cichorei, thee, sum
tabak, olie, benzine, lucifers en sigaret
aanstekers, en de prijzen van alle ai*
kelen waarop omzetbelasting wordt g
heven (op auto's bedraagt deze bel"5
ting heden reeds vijftig procent).
De brouwers en de tabaksfabrikante'
die dit alles hebben zien aankomen, r/-d
de kanselier van de schatkist vóór B
weest. De bier- en dran pi'tjzen zjjn on
langs verhoogd, de prijzen voor jenev®
en whisky met vijfenzeventig cent Pe
fles. Indien Selwyn Lloyd de tabaks»
cijnzen verhoogt met tien procent-. 2®
voortaan een pakje gewone sigaret"
f 2,30 kosten.
ZUNDERT, 25 juli
Antens is gisteren om
De 76-lfi rigc
het leven K'',.,.
men, toen hij Ier hoogte van d<"
Trudokerk met zijn fiets de trottoir'"1],!
rakend ten val kwam met zijn h°'1
onder een juist passerende vraehtw»
gen terecht kwam.
KEY WEST. Florida, 24 juli, Rir.
Radio-IIavana meldt dal de wede",
van de Amerikaanse schrijve' Enn-f
Hemingway zich op Cuba zal-vest'"!'
Z;j zal net landgoed in dc buurt van r»
vana aan de Cubaanse regering sn'''
t>ld;
i„V>n
KI I
^ett0p
"en
nun uc wuuoni'ftt: i ri -*. -T
ken. Er zal een museum worden gnj
tigd dat alle werken van de schrUv
bevat.
