HOOGTEPUNT VAN BAROK
SCHLOSZ BRÜHL, een
paleis tussen Keulen
verrukkelijk
en Bonn
Vijftig
Herinneringen
van een vriend
jaar geleden vloog FOKKER met
SPIN boven Haarlem
T'
De eerste man op de maan
V1
Film van Relph-Dearden
Herdenking
EXPOSITIE GEWIJD AAN DE BOUWHEER
KEURVORST CLEMENS AUGUST
zijn
N«o
mmm
ZATERDAG 26 AUGUSTUS 1961
Ïa Nederland is de vorstelijke
bouwkunst eigenlijk nooit
aan haar trekken kunnen
°men. De zeventiende en acht-
anri^e eeuw hadden hier een
hef r aanzien dan in de rest van
2 toen grotendeels monarchaal
«regeerde Europa. Hier stond
de top een brede top
i atl de samenleving een gezeten
Urgery en een rijke koopmans-
elders een in ieder geval
soms zeer machtige en
bzonder geprivilegieerde hoog-
,,l die zijn geslacht glans en
sorie verleende in architectoni-
b® exclamaties.
Engeland kent heden ten dage
vele van dergelijke paleisach-
bouwwerken. Parijs heeft er
va de revolutie heel wat van zien
®rdvvijnen, maar het platteland
h Frankrijk is nog bezaaid met
r'hat
*eaux, die eigenlijk meer
Gleizen of paleisjes moeten heten.
®nen is eveneens rijk aan dit
bouwwerken, om van Italië
?aar te zwijgen. Duitsland kan op
d gebied ook het een en ander
Y.e,i zien, vooral tussen Main,
ojh en Beierse Alpen (Residenz
i drzburg, Brucksal, Veilshöch-
°im, Werneck, Pommersfelden,
v°burg, Ansbach, Schlüszheim,
ymphenburg), en dichter bij
herland, in West-Duitsland,
ak bij huis bijna, tussen Keulen
yb Bonn, Schlosz Augustusburg in
örühl.
Expositie
Donderdag gaat Haarlem met
feestelijk vertoon de dag
herdenken, waarop An
thony Fokker vijftig jaar geleden
met zijn zelf gemaakte „Spin" zijn
legendarische vlucht rond de
torenspits van de Oude Sint Bavo
maakte. De Koninklijke Lucht
machtkapel is die dag in Haarlem
te gast en met behulp van een
helikopter zal 's middags op het
Santpoorterplein dat een halve
eeuw geleden nog het weiland was,
waar Fokker met zijn Spin op
steeg een gedenksteen worden
onthuld. In de Vleeshal wordt een
herdenkingstentoonstelling inge
richt, die tot titel draagt „Van
Spin tot Spoetnik" en waarin een
halve eeuw luchtvaartgeschiedenis
in beeld zal worden gebracht.
Tijdens een officiële receptie ten
stadhuize zal 's middags om vijf
uur het eerste exemplaar worden
aangeboden van een nieuw (En
gels) boek over Fokker. In ver
band met deze Fokker her denking
hébben wij een gesprek gehad met
wethouder J. Schippers, die Fok
ker in zijn jeugd goed gekend
heeft en zelfs zij het toevallig
nog aan de ,(Spin" gesleuteld
heeft voordat deze de legendari
sche vlucht rond de St. Baaf
maakte.
een gesuperponeerde picturale archi
tectuur, die openslaat naar een wijde
hemel, waar soms een heel pantheon
in rondbuitelt.
De „Gartsenaal" en de muziekzaal,
beide weer met fresco's van Carlone,
zijn heerlijke voorbeelden van decora
tieve Stucversiering. De Cuvilliésvleu-
gel, met zeer veel stucco lustro", biedt
weer iets heel anders, Franse rococo
namelijk.
Het gebouw zelf is dus, vooral
daar het voortreffelijk gerestaureerd
is, een bezoek ten volle waard. Bo
vendien is het paleis omgeven door
een zeer mooie parkaanleg, gedeel
telijk een reconstructie naar de oude
plannen van Girard. Het geheel, met
de heerlijk bloeiende „Gartenparter-
re", maakt een overweldigende in
druk.
De tuinfacade van Schlosz Augustusburg in Brühl.
iets van rococ o-interieurkunst, maar
dan vrijwel altijd op tamelijk kleine
schaal. Hier te lande ontbraken nu een
maal de hoge adel en het rijke
klooster, die elders in die tijd dé bouw
heren waren. Bovendien zal het calvi
nistische klimaat zeer zeker niet gunstig
hebben gewerkt op een dergelijke „le-
bensbejahende" kunst.
dagen nodig. H. HORBACH (Illustraties ontleend aan de zeer fraaie catalogus van Schlosz Augustusburg, uitg. M. Du Mont Schauberg, Keulen).
Dit alles nu vindt men in Brühl: een
klassieke barókbouw met een wëeldè-
rigp rococodocoratio van Zeer hoge
kwaliteit. Voortreffelijke decorateurs
warén voor de bouw^mgetrokken, zo
als de beroemde frescoschilder uit het
Oostenrijkse barokmilieu Carlo Carlo
ne, de enorm knappe stuccateurs Arta-
rio, Castelli, M-orsegno en Brilli. De
stuccateur speelt in de late barok en
in het. rococo een zeer belangrijke rol.
Het zijn ook waarlijk geen kunsthand
werkers meer, maar grote kunstenaars.
Zij lossen de wanden van de interieurs
op in één speelse decoratie. Men hoeft
de wandafsluiting niet meer aan te kle
den met schilderijen: de wand zelf
wordt decoratief element, vervluchtigt
in een sierlijk samenspel van zwierige
rocaille-motieven.
Het trappenhuis hier is een wonder
van bouw- en sierkunst geworden, een
van de mooiste en allerrijkste in zfjn
genre. Hier is opnieuw iets te zien, dat
typisch is voor deze stijlperiode: een
plafondfresco (van Carlone), dat de
ombouwde ruimte moet vergroten door
(Van een onzer verslaggevers)
wee jongens reden langs de rand
van Haarlem om een luchtje te
scheppen. Het was eind augustus
1911. Het einde van de vakantie
was in zicht. Dc beide jongelui trapten
op hun strenge tweewieler, de pet naar
de mode-eisen destijds achterstevoren op
liet hoofd, langs het weiland opzij van
de Kleverparkweg. Plotseling werd
hun aandacht getrokken door een flinke
tent. De jongelri trokken er op af en
vonden daar tot hun stomme verbazing
hun vroegere schoolkameraad, Ton Fok
ker, die bezig was zijn zelf gebouwde
„Spin" in elkaar te schroeven. We hoor
den het verhaal van deze ontmoeting
dezer dagen uit de mond van een van
de fietsende jongelui. Hij zetelt nu in
liet Haarlemse stadhuis als wethouder
van Economische Zaken: de heer J.
A. Schippers.
Ton Fokker en Jan Schippers hadden
beiden op de H.B.S in de Jacobijne-
straat gezeten. Ton was een jaar jon
ger dan zjjn kameraad. Ze hadden el
kaar uit het oog verloren, toen de on
gedurige en moeilijke Ton Fokker naar
Duitsland waa vertrokken om er iets
over vliegtuigtechniek te leren. Het
pakte anders uit. Ton Fokker leerde
er vliegen, want van vliegtuigbouw
bleek hij meer te weten dan zijn leer
meesters in Mainz. Op 16 mei 1911
haalde hij er met glans zijn vliegbre
vet. Iljj had het niet kunnen laten, om
tijdens de proefvlucht zijn publiek en
de examencommissie in opperste ver
bazing te brengen met zijn gevaarlijke
bochten. Tonny Fokker vloog toen zijn
„Spin", een inderdaad spin-achtig toe
stel van draden en linnen, waarin echter
voor het eerst in de aviatiek autoge-
nisch gelaste stalen buizen waren toe
gepast voor de rompbouw. Jan Schip
pers en zijn vriend keken hun ogen uit.
Dit was 'wel het laatste wat zij van
Fokker hadden verwacht. Ze hadden
Clemens August als aartsbisschop en keurvorst van Keulen.
an net duo Michael Relph-Basil
Dearden, of van ieder van hen
afzonderlijk, hebben we meer
dan één redelijk geslaagde Brit-
se film gezien. Zo'n film bewoog zich
dan in de sfeer van de farce, had
söms het karakter van een slapstick-
geval, maar bereikte niet het niveau
van de Ealing-comedies in hun beste
tijd. Van Dearden herinneren wi) ons
.League of Gentlemen" en „The
smallest show on earth", van Relph
„Rockets Galore", een grove variatie
op het fameuze Whisky Galore".
Dit duo tekent nu voor de film „Man
in the moon" (De eerste man op de
maan). Relph had de produktie m
handen. Dearden voerde de ï'egie. Een
grappige film met enkele geslaagde in
vallen, die echter het peil van de inzet
niet volhoudt.
Het begin zal zeker de hilariteit op
wekken. Men maakt kennis met een
zekere William Blood, die zoveel is als
een menselijk proefkoniijn. In het „kou-
decentrum" wordt hij aan vele tests on
derworpen, maar hoe abnormaal deze
proefnemingen ook zijn, BlOod ver
toont geen enkele afwijking. Hij wordt
overgeplaatst naar het. „zeeziektecen
trum", maar voor hij hier de geleer
den opnieuw zal verbazen met zijn
hoogst ongebruikelijke gezondheid
wordt hij gecharterd door het „atoom
centrum" dat proeven onderneemt om
een man naar de maan te lanceren. Hier
is William eerst goed op zijn plaats. In
competitie met enkele andere he-men
wordt hij aan koude- en w irmte-tests
onderworpen, wordt hij niet een snel
treinvaart in het rond geslingerd Jr,°
om wordt hi) wetenschappelijk „klaai
gestoomd" voor zijn reis naar de maan.
Men heeft tot dan toe diverse leuke
fragmenten kunnen noteren. Ook een
dosis originele kritiek op de weten
schapsmensen die alles en nog wat wil
len onderzoeken. En daarnaast heeft
men plezier gehad in een vlotte schets
van de saaie Engelse zondag. Maai
men heeft niet over het hoofd kunnen
zien, dat de film op een even conven
tionele als ongeïnspireerde wijze in el
kaar is gezet. Daar werkt zeker ook tos
mee hét vlakke spel van de maanreizi-
BëlerëFnH^cSPPnTmnkWri1k' 7789 ^'«fd had, niet kón weten wat Vertolkt doo? Kenneth More, die
*£at httzhnn'jïffv» wms leven 1S', ®e? bepaalde selecte *Q geroutineerd schijnt te worden dat
-°9r zeó'-zS,n .POgtteke activiteiten soms groep zal wel in zekere zin waar h„ *roor wn dergelijke rol zijn hand
niet omdraait met alle gevaar van een
te geringe Interesse van de zijde van
de toeschouwers.
Het slot van de film is verrassend,
maar het is een verrassing die niet
spiritueel of verfijnd is.. Er moest een
dwaas einde komen. Nu daar heeft men
dan voor gezorgd. Over de kwaliteit
ervan heeft men zich het hoofd niet
gebroken. Men ziet Blood plaats ne
men in zijn ruimteschip. De reis schijnt
v°rst Y^usburg 's gebouwd door keur-
0ns V-Jemens August. Zijn naam zegt
Doo ,derlanders weinig. Geboren in
v°or s Wittelsbacher prins, bestemd
17-j c, geestelijke stand, wordt hij in
Miin-Aekozen tot vorstbisschop van
y»ns 7r en van Paderborn, in 1722 te-
24 aartsbisschop van Keulen, in
jteshoiSr n°f tot vorstbisschop van Hil-
bl'üet in 1728 bovendien van Osna-
3«r.KJn 1732 van Hoch en Deutschmie-
Va,j' Men ziet: een enorme culminatie
tVaf Nke en wereldlijke macht,
pion i„V00r soort man was hij? Een
"ittsi i „Hausmachtpolltik" van de
Van „Jbacher? Een typisch voorbeeld
öun-^Pdtisme? In ieder geval in West-
j'gurè een van de meest stralende
kfcr ri1 van het ancien-régime. Zeer ze-
'om? n groot kerkvorst, al had hij
y<tn ,ueer vrome buien: het bestuur
ujj uftm verschillende bisdommen liet
schoonste schepping, Schlosz Au
gustusburg. Dit paleis is trouwens op
zich zelf reeds de moeite van een be
zoek meer dan waard. Het is een
bouwwerk van Johann Konrad
Schlaun de grootmeester van de West-
faalse barok, hofarchitect van Clemens
August, mc' als medewerkers Joh. Bal-
thasar Neumann (Residenz Würzburg,
Bruehsal St. Paul in Trier), die hier
zijn rijkste trappenhuis bouwde, en
de befaamde meester van het rococo
Francois de Cuvilliés (Cuvillésthe-
ater München o.a.). De tuinen wer
den ontworpen door Girard (Schlüsz
heim, Belvederegarten Wenen), een
van de beste leerlingen, de beste van
Le Nótre.
,■11, wa't ■f'ieinneuue Om Schlosz Augustusburg te waai"
i hdePi_ et kerkelijk leven betreft, gro- deren ;s enig begrip voer stijl en le-
»aP',ttei °Uer ann 7-Un vicarissen en vensgfeer van de achttiende-eeuwse
Bovendien een
'hgevrt1 s,;aatsma
tn.lJWu als m-i ,i
- et'Ji» KtM&tJKU, uat leitiniiu, uic mei vv/v/l
jus h;j m zijn sympathieën werd 17g9 gejref(1 hadi n|et ^ón weten wat
1 leven is. Vpor een bepaalde selecte
„""r iwuurac •«•'iT" groep zal dit wel in zekere zin waar
Ph!Sen - j plotselinge en subjectieve lm- gewees^ zyn. He7 begin van de acht-
Spb. liet han.iA» t„ „iir ct»vnl wel j„, j_ i
UD II Cf» ^tl WCC/iM iict UCgHi VtUl Cl" ttuiil.
,'."htcr i'et bepalen. In elk geval wei yende eeuw, dat was de hoogbloei van
■j?Uui- Tn historisch belangwekkende jje bgfok en het hoogtij van het roéocö
pa®cënnn o-en Shoot bouwheer, een (wee verwante stijlen, die de Nederlan-
*r°te bétob - cultuur-historisch van der!j over het algemeen slecht kennen
lekenis is. afgezien van enkele monumenten van
I de Hollandse barok zoals het Paleis
AliniKtllsbUra op de Dam die échter, beïnvloed
y -* door het Franse classicisme, toch een
tw?? deze man nu is, omdat hjj heel ander karakter heeft dan de Ita-
Kenneth More in zijn ruimtepak als de eerste man op de maan.
l ^honderd jaar geledén gestorven liaanse barok; afgezien ook ve
een tentoonstelling gewijd in zijn rococo-geveldecoraties en hier
van enkele
en daar
goed te verlopen. Hij komt aan in een
troosteloze vlakte. Dit moet dan de
maan zijn. Maar liet eerste wat hij
aantreft is een blikje conserven. Ge
bruiken de maanbewoners dezelfde
bllkgroenten als wij?
Velen zullen zich zonder twijfel met
deze film goed amuseren. Men kan er
in ieder geval van zeggen dat hij op
het juiste tijdstip is gelanceerd.
Gr.
hem eigenlijk nooit anders gezien dan
als knutselaar, die alleen maar toestel
len in elkaar prutste om er de gekste
capriolen mee uit te halen. Zij herinner
den zich, hoe Ton Fokke. ooit bij een
weddenschap om een gulden, van het
dak van de botenloods van de Roei
en Zeilvereniging aan het Zuider Bui
ten Spaame het water in gefietst was.
Ze herinnerden zich hoe Ton Fokker
het gepresteerd had om een gammel
bootje te laten kapseizen zonder zelf een
nat pak te halen. Terwijl het bootje
kiepte, had hij kans gezien om vliegens
vlug op de boven liggende onderkant
van de boot te kruipen.
Toft Fokker was er de man niet
naar om zjjn gesleutel aan de „Spin"
in de tent aan de Kleverparkweg te
onderbreken voor een vriendschappe
lijke kout. Als de jongelui herinne
ringen op wilden halen, goed, maar
dan werkte hij door en de beide jon
gelui konden hem helpen, als ze wil
den. Jan Schippers en zjjn vriend
zetten hun fietsen tegen elkaar en
begonnen dapper schroeven en dra
den en een wiel aan te dragen. Ton
Fokker was juist uit Mainz aangeko
men met zjjn gedemonteerde „Spin".
Hij wilde zijn vroegere stadgenoten
en vooral zijn ouders en zijn zuster
Toos laten zien wat hij in Duitsland
gepresteerd had. De Koninginnedag van
31 augustus leek hem daartoe een mooie
gelegenheid. Het was in die dagen ge
bruikelijk, dat zo'n nationale feestdag
gevierd werd met demonstraties van
allerhande nieuwigheden: de bioscope
en de vliegmachine. Er werd honderd
uit gepraat op het „vliegveld" aan de
Kleverparkweg.
Hoe dat nu eigenlijk moest, met die
koeien op het weiland? wilden de jon
gelui weten. Tonny Fokker vertelde, dat
met de boer een afspraak was gemaakt,
dat het vee tijdig op afstand zou wor
den gebracht. Een ander probleem: dc
hoge vlaggemasten die ter gelegenheid
van de Koninginnedag langs het wei
land waren geplaatst, zouden op ver-
iiiiiiiiiiiiititiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiimiiiiiiimiiiiiiiiiiiiii
ANTHONY FOKKER
zoek van Fokker worden weggehaald,
omdat ze hem wel eens last zouden
kunnen bezorgen. Hij had ook graag ge
zien, dat de wilgenstruiken verwijderd
zouden worden, die langs één kant van
het terrein stonden. Die eis was niet
ingewilligd, maar Fokker had goede
hoop dat de wind uit de goede hoek
zou waaien, zodat hij niet bij het opstij
gen al meteen over de wilgen zou be
hoeven te klimmen. Als de wind mee
zat, zou hij in een andere richting kun
nen starten.
De jongeheer Schippers kende de
Fokkers van vrij nabij. Hij had met
Toos Fokker op het particuliere be
waarschooltje aan de Jacobijnestraat
fezeten en zjjn jongere broer was op
e lagere school van meneer Huibregts
aan de Wilhelminastraat een klasgenoot
van Tonny Fokker geweest. Hij was
verschillende keren bij de Fokkers aan
de Kleine Houtweg te gast geweest op
kinderpartijtjes. Hjj kende vader Fok
ker als een gestrenge, wat excentrieke
man, die er een gewoonte van maakte
om hetgeen voor die tijd beslist on
gewoon was blootshoofds en zonder
jas midden over straat te wandelen.
Mevrouw Fokker was een lieve, harte
lijke dame, die veel met de kinderen
optrok. Vader en Tonny Fokker lieten
er zich weinig aan gelegen liggen. De
oud-planter Fokker trok zich het liefst
terug om wiskundige problemen op te
lossen, waarin hij zijn grootste liefheb
berij vond. En Tonny was altijd op
zolder aan het knutselen.
Echte vrienden had de jonge Fok
ker niet. Daarvoor was hij te weinig
gemeenzaam met zijn omgeving. Hij
ging helemaal op in zijn techniek en
de zolder van het herenhuis aan de
Kleine Houtweg was zijn domein. Door
de elektrische stroom te schakelen op
de deurknop, voorkwam hjj tot
angst van de gillende gedienstige
dat men zijn domein zonder zijn me
deweten betrad. Voor wat omvang
rijker werk trok hij naar een stal
houderij achter zijn ouderlijke woning,
in de werkplaats waarvan hij telkens
weer nieuwe Ideeën uitwerkte. Zjjn
specialiteit was apparaten, waarmee
hij griezelig roekeloze stunts kon uit
halen. Een echte technische weten
schap bestond toen nog niet en Tonny
Fokker had trouwens een broertje
dood aan leren. Van de HBS van dr.
Brongersma aan de Jacobijnestraat
moest hij verdwijnen omdat hij niet
leren wilde.
Hij wilde niets dan knutselen, prut
sen en technieken. Ai hei andere was
voor hem overbodige ballast. En dat
knutselen was: uitproberen. Niets was
tevoren berekend of op papier gezet.
Zijn intuïtie hielp hem zijn apparaten te
bouwen en met zijn zeldzaam gevoel
voor evenwicht wist hjj alle praktische
onvolkomenheden weg te werken. Zo is
zijn „Spin" ontstaan en zo wist hjj met
de „Spin" zijn rondje om de Bavotoren
uit te voeren. Die intuïtie en dat even
wichtsgevoel hebben hem tot een der
allergrootste luchtvaartpioniers ge
maakt, een man die achteraf bovendien
de zakelijkheid bleek te bezitten om zijn
vindingen te gelde te maken. Miljoenen
heeft hij verdiend, al heeft het geld
hem nooit echt gelukkig kunnen maken.
