Elisabethstad en Stanïeystad
weer deel van
Vierde minister-president
sinds de onaf hankelijkIieid
eenheid van
herstellen
m
Historische confrontatie op Wijnendaele
MINISTER SPAAK
in 1938
premier
de jongste
van Europa
EN
KONING LEOPOLD
antagonisten in een tragedie
H
Biografie door J. JI. Huizinga
scherpzinnige karakterschets
D
Geen polyglot
s
Op het
juiste
moment
dook hij
op om een
vacuum
te vullen
4
5 -
Deus ex machina
in levende lijve
Sir
(Van een redacteur)
lnds enkele weken heeft de
Kongolese republiek, die nu
gen a' meer dan een jaar pogin-
oi doet te wennen aan haar
Zelfstandigheid, een nieuwe
pA^ter-president. Hij is, na
b0eï"1Ce Loemoemba, Joseph Mo-
e (studentenregering) en
ePh Ueo, de vierde in de rij,
geif1" a's de tekenen niet bedrie-
zal hij in de geschiedenis van
jjj.j°nge land een waardiger
Wgaan innemen dan zijn drie
he "'S succesvolle voorgangers.
daam van de veertigjarige
dm die eindelijk een definitieve
V n°opt te scheppen in de chaos
(v de Congolese politiek, is
die Adoela. Verder is er nog
Velar Weinig van hem bekend.
wS1 hadden, voordat hij premier
hj. d. nog nooit van hem gehoord.
AL Wil echter niet zeggen dat
(V in het eerste jaar van
hero's onafhankelijkheid geen
]w Nyijke rol heeft gespeeld in
hjj binnenlandse politieke leven.
g6s heeft altijd dicht bij het vuur
&n' maar °P de een andere
k0lJler slaagde hij er in te voor-
\\,e en dat zijn naam blijvend
hgd^ccompromitteerd. Dit alleen
p0jjhst al dat hij een bekwaam
tew Us is, die zijn tijd weet af
échten.
Grote vraag
5? levmaar dan
iiÉi> a
^>nS^chriiv
Verscheurd land
Naar Rusland 1
Gematigd man
V.N. waarschuwen
e&ASï- .fsSeSir a i«-
"htj
®re»nio^as'e ontmoeting van de nieuwe
e" de 7, Van de Congo, Cyrille Adoela,
,.ertegenwoordiger van de V.N. in
ait land, dr. Sture Linner.
lllllllllllllllllllllllllllllllflllllllIlllllllllJIIIIIII'llllllllllllll!HlllllllllHHIIIIIIIIIIIIIHIIIIIIIIIIIlllHlllllllllllHIIIIIIIIIHIIHllllllll»!IIIIIIIIIIIIIlllllllllllllllllllHlllllllllllimilllllllHHHmHHHIIHIIIlll
CYRILLE ADOELA wil de:
de CONGO
wenst te bemoeien, is er een goede liiHlIllllHllllllllllllllllMiiiiiiiiiiniiiiuMtininillHIIIIIIIllll
kans dat Tsjombe uiteindelijk bij-
draait. Voor Adoela is dat trouwens
een conditio sine qua non, want zon- g-
der liet welvarende Katanga is de
economie van heel de Congo ten dode
opgeschreven.
LOEMOEMBA
n 70 lanS"
)4 ti,;ha,nd iedereen
b»A.onS° begon
'^AT'll'en dat er
moest ko.
V'®kt een onbe-
b°litiek bla-
ah ade naam
)e'a op, als
Nui£0n deus ex
An^ende lijve.
]S, ]y? als Gizenga,
boet°e, Bo-
Tsjombe,
A, h e hadden
MseK do°r hun on-
v1® aa? en deelna-
C het politie-
2®<V®koi*kel van
v baanden, de
.ï^ar de top
eesneden. Zo
Cyrüle
^"ege'r eze rusti-
Jyot» van wie de
het
Persbureaus
hunnent van
Ook do kwestie Stanïeystad pakte 3
Adoela voortvarend aan. Hij stuurde
er eerst een onderhandelingsdelegatie 3
naar toe en kwam een paar dagen, later
zelf. Na aankomst in Stanïeystad leg- 3
de hij een krans by het monument van
Patrice Loemoemba en omhelsde daar-
na de weduwe van Congo s eerste pre- s
mier. Binnen twee dagen had hp Gizen- 3
ga zover, dat deze het premierschap
van Adoela in het openbaar erkende en
de ambassadeurs in Stanïeystad van
Rusland, rood China, Joegoslavië, Po-
len Tsjechoslowakije, Oost-Duitsland
de V.A.R., Mali, Ghana en Guinee erop 3
wees' dat de enige wettige regering van
de Congo zetelt in Leopoldstad en dat 3
ze in Stanïeystad dus niet meer ge-
wenst waren. 3
De grote vraag, die nu overblijft, is
wanneer Gizenga, die vice-premier is 3
in Adoela' s regering, zélf naar Leopold-
stad zal komen om zijn functies op zich 3
te nemen. Pas dan zal het probleem
Stanïeystad zijn opgelost. Gizenga
heeft beloofd dat hij spoedig .komt,
maar het zal de eerste keer niet zyn dat
hij iets belooft en het vervolgens met
doet. Volgens de geruchten is Gizenga 3
bang dat hij na aankomst in de hoofd-
stad door Moböetoe zal worden gearres-
teerd.
Verleden jaar was het bijna zover ge-
komen Toen Moboetoe zijn aarts-
vijand Loemoemba gevangen zette, z:
wilde hij ook diens vice-prer»ier
Gizenga grijpen, maar die wist nog net
te ontkomen naar Stanïeystad, waar hij r
zijn gezag blijvend vestigde. Teen Moboe- 3
toe dwars uoor de Evenaarsprovmcie
optrok om Stanïeystad te veroveren, 3
ging Gizenga er wederom vandoor, ge- 3
holpen door de Verenigde Naties, die 3
daar nu misschien wel een beetje spijt
van hebben. Moboetoe keerde, onder 3
druk van de V.N., terug naar Leopold- 3
stad én Gizenga herstelde zijn regiem 3
in Stanïeystad. i
tijdens een anti-Leo-
- - .-. - Vr.^„ip ,,.eken later zou Spaak ook tot de aanvoerders behoren van
Kojmars na^Takm* Zijn o^treden Ldde tenslo'tte tot de abdicatie van koning Leopold ten gunste van koning Bou-
y dewijn.
llllltMIIIIIIIItlllllllllllllltlllllllllllllllllllHllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllilllillllllllllllllllllllllillllllllltilltlllUIIHilillllllllllllltllltllllllll
Uitv van
fÜ 'khn erkiezing niet eens een foto be-
a*! hadden, had tijdens de grote
lrV®i r 'e? in Leopoldstad, Tananar
J"?lVpsrp,<lu'lhatsta(l, enzovoorts, meer
n dan gepraat. Van zeer nabij
Se Lnt a!le politieke ontwikkelingen,
v.6tt;(ih-asl'sch dat geen Hollywoodse
er ze beter had kunnen
^6n^uy.Hik moest dit alles uitmon
den groot vacuum. Toen ieder-
®re& oeg had van iedereen en de
ri^oud al'een n°S maar lachte of de
bek5 ophaalde als weer een van
Leiancie namen opdook, drong
z'°h naar voren om dat va-
7erte OP te vullen. De heren volks-
f^woordigersna ontzettend
yene'Pspanningcri en moeite van de
UWpn Naties verzameld in de ge-
ic't in rvan de Lovanium-Universi-
bÜna Loopoldstad, kozen hem met
i6r.n„j^'gemene stemmen tot minis-
4e f, .psident
kon
6h> meegemaakt,
■=r-nr -J&cniene sremmen rot 11
Ie y jyident. De functionarissen van
?ag nr aa&lden opgelucht adem. Het
h s>ariaar uit dat er nu eindelijk iets
an gebeuren.
vaas duidelijk dat de nieuwe pre-
na£ het moment dat hij in func-
nkiaiein,P6t herstel van. de nationale
ba ste tn ?nde te zien als z^n belanS"
keliiS. Dertien maanden onaf-
Hfbtl vA eid hadden het land aan de
7,i^tohrt de politieke en economische
>Vt?aide ^obracht. In het noodoosten
thi °h\vAantoine Gizenga, zichzelf be-
StA* Vn!l als de enige wettige pre-
de Congo en als zodanig ge-
Va door °°r het communistische blok
VilAse ,enkele fel-nationalistische Afri-
5oies landen, de scepter over de pro-
ostprovincie en Kivoe.
v^Cier, in het zuidoosten, ligt het
ijfb kat led van president Tsjombe
'arno ea' die een paar weken na
et ds at Uze 30 juni 196(' Leopoldstad
Aa AV* had toegekeerd en zijn ei-
h,4 lana llet koning kraaien in zijn ei-
z; 5v Alleen in Noord-Ka tanga trok
wnt Van Tsjombe weinig aan.
it.,'4stac| daar trouw blijven aan Leo-
Een vooroorlogse foto van Paul-Henri
Spaak met zijn bekende breedgerande
hoed.
e*e
maar steeds als de Verenig-
even hun hielen lichtten, pro-
ï»1 War, ^°mbe deze „opstandigen
VV'.slotiL^gmveld tot rede te brengen,
ril "ïas er dan. nog Albert Ka-
J's e.r.e heerser over Zuid-Kasai, die
óybinr, ge tijd het trotse predicaat
Vir d keizer" had gedragen.
^C1gs TSc'houwd vielen alleen de pro-
Leopoldstad en Evenaarprovin-
PRESIDENT KASAVOEBOE
cie en een stuk van Kasai onder het ge
zag van de centrale regering.
Het is de verdienste van de Verenig
de Naties geweest, dat Gizenga, de ge
heimzinnige man in Stanïeystad, er
uiteindelijk in toestemde de parlemen
tariërs uit zijn gebied naar Leopold
stad te sturen. En wat méér is: toen
het op stemmen aankwam steunden de
Loemoembisten de benoeming van
Adoela, die men toch geen geestver
want van wijlen Patrice Loemoemba
mag noemen. Indien men hem wil be
plakken met een etiket uit de Europe
se politiek zou men hem een gematigd
socialist moeten noemen, maar Euro
pese etiketten hebben in Afrika dikwijls
zo weinig waarde, Adoela is in ieder
geval ook gematigd nationalist, wat
dat dan ook betekenen mag, en staat
de Congolese eenheidsstaat voor.
Overigens is liet nog steeds niet ge
heel duideljjk waarom Gizenga en de
zjjnen plotseling tot medewerking be
reid bleken. Begonnen ook zij in te zien
dat heel (le Congo op deze manier red
deloos verforen was? Wisten zij zien
langzaam maar zeker los te maken van
de invloed van Russen, Tsjechen en
niiiimiiinmmiiniiiiiiimiiiiiiiiiiHiiiiiiiimiimiiiiiiimiiiui
IIIIIIIMIIIIIIHIIIIIHIIIIIIIIIIIIIIIIMIIIUIIIIIIMIItlllMIIIIIHIiniMI
Chinezen, die sinds Gizenga naar Stan
ïeystad vluchtte daar met tientallen te
gelijk zijn neergestreken?
De toekomst zal het misschien leren.
Feit is in ieder geval dat Adoela de
zaken meteen groots aanpakte. Hij kon
digde onmiddellijk na zijn verkiezing
aan, dat hjj Katanga terug zou brengen
onder het gezag van Leopoldstad, des
noods met het geweid van wapenen
Tsjombe beantwoordde deze vriendelij
ke opmerking met het zenden van
een gelukstelegram daarmee wederom
op doeltreffende wijze aantonend dat
z(jn gangen onberekenbaar zijn. De Ver
enigde Naties, die zich altijd op het
standpunt hebben gesteld: ,,Eén Congo
of géén Congo", haastten zich daarna
te verklaren dat zij niet tussenbeide zou
den komen, als Leopoldstad met troe
pen Elisabethstad zou gaan veroveren
Dit is een waarschuwing waai
Tsjombe zeer gevoelig voor is, wan'
hij weet dat hij tegen het leger var
Moboetoe geen kans heeft. Net als dt
meeste andere Congolese politici laa
de Katangaanse president geen gele
genheid voorbijgaan om af te gevei
op de Verenigde Naties, maar als dt
nood aan de man komt roepen aller
van diezelfde V.N. de bescherming
in. Nu Hammarskjöld duidelijk heeft
gemaakt dat een oorlog tussen Leo
poldstad en Elisabethstad voor de
V.N. alleen maar een „interne Con
golese aangelegenheid" zal zijn, waar
de volkerenorganisatie zich niet mee
et kasteel Wijnendaele (een ki
lometer of dertig ten zuiden
van Brugge) was op 26 mei
Gizenga en Adoela kennen elkaar nog 1940 het toneel van een hoogst dra
van de rondetafelconferentie in Brus- 3 mat jsche ontmoeting De koning der
ItVdtToligrwGdTesuX AÏX I Belgen ontving zijn ministers. De
woonde alle zittingen bij, Gizenga niet Belgische premier, Pierlot, de minis-
één. Hij was in Brussel vertegenwoor- 3 ter van Buitenlandse Zaken, Spaak,
digd als oprichter en leider van de Par- ,i„ „„cro-rincr
ti Solidaire Africain, accepteerde een en de andere leden van de reDering
uitnodiging van de Russen 0111 naar waren 's morgens om vijf UUr per
Moskou te komen en zwierf enkele wc- tQ y de ingang van Leopolds
ken door de Sovjet-Unie. Gizenga is een .S. rjr»
extreem-links politicus, maar men gaat tijdelijke residentie gearriveeid. De
waarschijnlijk te ver als men hem een koning, die juist teruggekeerd Was
communist noemt. Loemoemba maak- 3 van een nachtelijke inspectietocht
Leabta£ M^nctIeaSljXo^t?|: 1 langs het front, had zich nauwelijks
de dat radio Leopoldstad de Russische te ruste begeven, toen hij gewekt
nieuwsdienst ging gebruiken en géén werd met de mededeling, dat zijn
andere. ministers hem dringend wilden spre-
Gizenga is nu opnieuw vice-premier k Spoedig verscheen hij, in gene-
riitmaal van Adoela, en met spanning i'
wacht iedereen in de Congo af of Leo- raalsumform, om de bezoekers te be-
poldstad en Stanïeystad nu werkelijk groeten. „Hij zag er haveloos uit",
met elkaar zijn verzoend. Aan Abdoela, 3 ZQ w;gt gpaak Zich later te herinne-
sdee ^klerblnd!8 de Fédérltion GéXa- I ren, „er stonden tranen in zijn ogen
le des Travailleurs oprichtte en als se- S en hij klemde zijn kaken op elkaar."
cretaris-g'eneraal hiervan eveneens ge- 3 Qe koning sprak de ministers toe
ÏStl™ ,K: I terwijl hlAtram In da houding bleef
Deze „middle-of-the-road"-socialist, die S staan. Hij nodigde zijn gasten aan
geboren werd in Kwiloe in Eve- vankeliik niet uit te gaan zitten. Die
naarsprovincie, was minister van bin- 3 H tvDerend voor de sfeer
nenlandse zaken en defensie in de rege- situatie was LyP"v°°r ae sxeci
ring-Ileo, maar heeft niettemin nog 5 van de ontmoeting, trïeriot arong er
steeds de reputatie dat hij boven alle bij de vorst op aan met zijn ministers
aan zich te verplichten, kan de renu- do strijd voort te zetten. Maar Leo-
bliek de Congo waarschijnlijk definitief
worden afgeschreven. ïnuillllllllllllllllllllllllllllilHIiililllinililiiiiiiiiiiiiiiillllllllll
m
pold, die zich op de eerste plaats op
perbevelhebber van de Belgische
strijdkrachten wist, had besloten tot
het bittere einde bij zijn soldaten te
blijven.
Zesentwintig jaar tevoren had Leo
polds vader, koning Albert, ook on
der sterke druk van de regering ge
staan om het Belgische slagveld te
verlaten. Maar zoals Albert onder de
eerste wereldoorlog weigerde heen te
gaan, zo wenste diens zoon, bij het
begin van de tweede wereldoorlog
evenmin te vertrekken. Leopold las
zyn ministers een brief voor die hfi
zojuist aan de koning van Engeland
had gestuurd. In deze brief betoogde
hij, dat hy alles in het werk wilde
stellen om de natie te beschermen
tegen de beproevingen van een bezet
ting. Hij schreef ook, dat hij „wilde
voorkomen, dat zijn landgenoten ge
dwongen zouden worden deel te ne
men aan activiteiten gericht tegen
de landen die België in zijn strijd
hadden geholpen". Deze zinsnede zou
later een grote rol spelen bü de ver
dediging van 's kornngs beleid.
Spaak heeft later van deze scène ge
zegd, dat het net een tragedie van
Shakespeare was. Het bewogen ge
sprek van 26 mei 1940 leidde tot een
breuk tussen Leopold en zijn ministers
Pierlot, Spaak en de andere ministers
reisden via Engeland naar Frankrijk.
Eerst vele maanden later zouden zjj,
via Spanje en Portugal, in Londen arri
veren, om daar voor de rest van de
oorlog hun regeringszetel te vestigen.
e Belgische koningskwestie, zoals
de nasleep van de ochtend van
Wijnendaele later genoemd zou
worden, is het voornaamste on
derwerp van de biogra-ie van Spaak,
die zojuist by Weidenfeld and Nicolson
in Londen is verschenen. De schryver
van dit boeiende boek is de Nederland
se journalist J. H. Huizinga. Het is merk
waardig, dat dit werk de titel draagt
Mr. Europe", want van de 243 piaa-
z Ij den gaan er maar 15 over Spaak als
„Europeaan".
Terecht stelt de schrijver vast, dat
Spaak grote betekenis heeft gehad
voor de eenwording van Europa. Als
voorzitter van de Raad van Europa,
als voorzitter van de Organisatie voor
Europese Economische Samenwerking
en als een der geestelijke vaders van
de Verdragen van Rome heeft hvj op
dit terrein een belangrijke rol ge
speeld Maar Huizinga's boek gaat in
Wezen niet over de man naar wie
men het Europa van de Zes wel
Recent portret van Spaak. Hij houdt hier, als secretaris-generaal van d> N.A.V.O.,
een persconferentie in Parijs.
Antoine Gizenga, vice-premier in de regering van Adoela. Gizenga heeft zich na
de dood van Loemoemba aanvankelijk als de wettige premier van de Congo
beschouwd. Onlangs heeft hij Adoela als regeringsleider erkend.
„Spaakistan" heeft genoemd. Huizin
ga schrijft zelfs helemaal met over
Spaak als secretaris-generaal van
de Noord-Atlantische Verdragsorga
nisatie. (De biografie gaat tot 1955).
Een meer passende titel voor deze
levensbeschrijving zou zyn: de minis
ter en de koning.
Ruim tien jaar na het treurspel in
het Westvlaamse kasteel trok Spaak,
aan het hoofd van een groep anti-Leo-
poldistische demonstranten, naar het
baleis van Laken om het aftreden van
de koning te eisen. Hoewel de vorst
op volkomen wettige wyze zyn taak her
vat had (een meerderheid van het par
lement had voor zyn terugkeer ge
stemd) wisten Spaak en zyn socialis
tische aanhangers de abdicatie af te
dwingen. Het was niet de eerste keer,
dat Spaak had gegrepen naar het on
democratische wapen van de „directe
actie". Had hij niet al in het midden
van de jaren dertig meegedaan aan so
cialistische relletjes, die hem toen voor
een kort ogenblik in de cel van een
Brussels politiebureau deden belanden?
Toch loopt er geen rechte lyn van de
jonge rode Spaak-met flamoard an
een dertig jaar geleden naar de Spaak
van 1950.
By Paul-Henri Spaak heeft het or
thodoxe Marxisme nooit erg diep
gezeten. Hij heeft geen grondige
kennis van de werken van Karl
Marx. Zyn linkse sympathieën hebben
een sterk emotionele inslag. De felle
extreem-socialistische artikelen die hij
omstreeks zijn zevenentwintigste jaar
placht te schrijven, maakten een jaar
of tien later plaats voor de zeer ge
matigde stelling, dat men het alge
meen belang moet stellen boven het
particulier belang. Hij had toen ook al
lang de klasse-strijd verworpen. De so
cialist Spaak trad in 1935 t ,e tot het
„Kabinet van Bankiers", dat onder lei
ding stond van Van Zeeland, hetgeen
hem door velen van zijn partijgenoten
ernstig kwalr': werd genomen. Nog geen
drie jaar later zou hij zelfs aan het hoofd
van een Belgische rege*4ng komen te
staan. Met zijn acht en dertig jaren
was hö toen Europa's jongste premier.
De jonge minister en de jonge ko
ning konden aanvankelijk zeer goed
met elkaar opschieten. Spaak en Leo
pold zyn jarenlang vrienden geweest.
Zelfs na het conflict van 1940 had de
verstandhouding weer goed kunnen
wordeïi, als Spaak de moed had kun
nen opbrengen ruiterlijk te erkennen
dat hij de koning valselijk van ver
raad had beschuldigd. Op een byeen-
iHiimiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiniiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiinii
komst van gevluchte Belgische parle
mentsleden te Limoges op 31 mei 1940
was Spaak bepaald te ver gegaan
m zijn oordeel over de houding van
de koning. Hy gebruikte bij deze gele
genheid woorden als „eerloos", „de
sertie" en „misdadigheid". Zes weken
later probeerde hjj te ontkennen, dat
hy zich ooit zó scherp over Leopold
had uitgelaten, maar de bewijzen van
het tegendeel zyn bewaard gebleven.
Spaak is in zyn carrière van Leo-
poldist anti-Leopoldist geworden, als so
cialist verbleekte hy van rood tot rose,
en als staatsman werd hy van over
tuigd „neutralist" tot civiel bestuurder
van een militair bondgenootschap. Tot
België, op 10 mei 1S40, in de oorlog
betrokken werd, had Spaak, als minis
ter van Buitenlandse Zaken (en daar
voor als premier), het standpunt inge
nomen dat zyn land in het grote inter
nationale conflict geen partij kon kie
zen. België had niet alleen versterkin
gen aan de Duitse maar ook aan de
Franse grens. Huizinga constateert, dat
Spaak op het eind van de jaren dertig
ongeveer net als Chamberlain praatte.
Een geliefkoosd motto van Spaak is:
„II faut vouloir les consequences de ce
que l'on veut"; men moet de gevolgen
willen aanvaarden van wat men een
maal gewild heeft. Zyn biograaf is van
mening, dat Spaak zich aan deze le
vensregel heeft gehouden, hetgeen men
tot op zekere hoogte kan onderschrij
ven. Maar Spaak heeft zo vaak iets
anders gewild dan wat hy tevoren wil
de. Enig opportunisme kan men hem
niet ontzeggen. Hij heeft verscheidene
reuzenzwaaien gemaakt in zyn hoogst
gevarieerde loopbaan.
paak is een man met vele talenten,
maar hij is bepssld geen^polyg'lot.
Hoewel hy gedurende t-o groot
aantal jaren zitting heeft gehad
in de regering van een tweetalig land,
heeft hy nooit Nederlands leren spre
ken. Onder de eerste wereldoorlog zat
hij twee jaar in een Duits krijgsgevan
genkamp, en onder de tweede wereld
oorlog verbleef hy vier jaar in Enge
land, maar noch met de Duitse noch
met de Engelse taal kan hy goed over
weg. En dat voor iemand die nu al
voor de vierde keer minister van Bui
tenlandse Zaken is! Men moet Spaak
echter nageven, dat hij dit tekort zelf
volmondig erkent. Van zyn vergeefse
pogingen om de taal van Shakespeare
machtig te worden heeft hy zelf eens
met sympathieke zelfspot gezegd: ,,Ik
hoor vaak, dat ik het uiterlijk heb van
Winston Churchill en dat ik Engels
spreek als Charles Boyer, maar ik wou
dat het andersom was."
Huizinga's boek is in voortreffelijk
Engels geschreven. Zijn literair ver
mogen doet niet onder voor dat van
zijn beroemde vader, de grote histori
cus. De verdienste van deze biografie
is echter vooral, dat de schryver een
zeer genuanceerd beeld geeft van de
figuur die hjj behandelt. Hoewel Hui
zinga kennelijk gefascineerd is door de
levensloop van Spaak (anders had hjj
er niet zo onderhoudend en diepgaand
over kunnen vertellen) zet hij ons geati
heldenverhaal voor. In zijn intelligente
beschouwingen is hy soms zeer kritisch,
maar hij dringt ons zyn visie niet op.
De lezer krijgt de feiten, en - hij kan
zelf oordelen. Het boek is een belang
rijke bijdrage tot de studie van de mo
derne staatkundige geschiedenis van
België. In het Belgische politieke le
ven van de laatste vijfèntwintig jaar
heeft Spaak immers een dominerend»
rol gespeeld.
HANS BRONKHORST
