HOOGTEPUNT VAN BAROK
SCHLOSZ BRÜHL, een
tussen Keulen
paleii
verrukkelijk
en Bonn
expositie gewijd aan de bouwheer
jaar
:electen
FOKKER met
zijn SPIN boxen Haarlem
Herinneringen
van een vriend
De eerste man op de maan
Film van Relph-Dearden
Herdenking
KEURVORST CLEMENS AUGUST
n Nederland is de vorstelijke
bouwkunst eigenlijk nooit
k0rnaan haar trekken kunnen
tje^n' E>e zeventiende en acht-
ahde
eeuw hadden hier een
bet aanzien dan in de rest van
*0en grotendeels monarchaal
begeerde Europa. Hier stond
v a de top een brede top
bur SamerdevinS een gezeten
sta Serij en een ri.jke koopmans-
riik e'ders een in ieder geval
bii?6' soms zeer machtige en
8f, r'Oder geprivilegieerde hoog-
g,al; die zijn geslacht glans en
Sp,rie verleende in architectoni-
exclamaties.
^"geland kent heden ten dage
tie' l6le van dergel«ke paleisach-
bouwwerken. Parijs heeft er
Vera rev°lutie heel wat van zien
w 0kdjnen, maar het platteland
^Frankrijk is nog bezaaid met
ateaux, die eigenlijk meer
Expositie
bal
eizen of paleisjes moeten heten.
Sorf1611 *s eveneens rÜk aan dd
jjj rt bouwwerken, om van Italië
te zwijgen. Duitsland kan op
lat gel3ied ook het een en ander
j> .en zien, vooral tussen Main,
w.b en Beierse Alpen (Residenz
Ij V^burg, Brucksal, Veilshöch-
Cnk1' Werneck, Pommersfelden,
bUrg, Ansbach, Schlüszheim,
UT^Phenburg)en dichter bij
VGu and' in West-Duitsland,
eifn huis bijna, tussen Keulen
Ï4wT°nn' Schlosz Augustusburg in
rtihl.
Donderdag gaat Haarlem met
feestelijk vertoon de dag
herdenken, waarop An
thony Fokker vijftig jaar geleden
met zijn zelf gemaakte ,£pin" zijn
legendarische vlucht rond de
torenspits van de Oude Sint Bavo
maakte. De Koninklijke Lucht
machtkapel is die dag in Haarlem
te gast en met behulp van een
helikopter zal 's middags op het
Santpoorterplein dat een halve
eeuw geleden nog het weiland was,
waar Fokker met zijn Spin op
steeg een gedenksteen worden
onthuld. In de Vleeshal wordt een
herdenkingstentoonstelling inge
richt, die tot titel draagt „Van
Spin tot Spoetnik" en waarin een
halve eeuw luchtvaartgeschiedenis
in beeld zal worden gébracht.
Tijdens een officiële receptie ten
stadhuize zal 's middags om vijf
uur het eerste exemplaar worden
aangeboden van een nieuw En
gelsboek over Fokker. In ver
band met deze Fokkerherdenking
hébben wij een gesprek gehad met
wethouder J. Schippers, die Fok
ker in zijn jeugd goed gekend
heeft en zelfs zij het toevallig
'nog aan de ,$pin" gesleuteld
heeft voordat deze de legendari
sche vlucht rond de St. Baaf
maakte.
m&< A*# ps§£
een «esuperponeerde picturale archi
tectuur, die openslaat naar een w\jae
hemel, waar soms een heel pantheon
in rondbuitelt.
De ,,Gartsenaal" en de muziekzaal,
beide weer met fresco's van Carlone,
zijn heerlijke voorbeelden van decora
tieve stucversiering. De Cuvilliesvleu-
gel, met zeer veel stucco lustro". biedt
weer iets heel anders, Franse rococo
namelijk.
Het gebouw zelf is dus, vooral
daar het voortreffelijk gerestaureerd
is, een bezoek ten volle waard. Bo
vendien is het paleis omgeven door
een zeer mooie parkaanleg, gedeel
telijk een reconstructie naar de oude
plannen van Girard. Het geheel, met
de heerlijk bloeiende „Gartenparter-
re", maakt een overweldigende in
druk.
De tuinfagade van Schlosz Augustusburg in Brühl.
iets van rococo-interieurkunst, maar
dan vrijwel altijd op tamelijk kleine
schaal. Hier te laiide ontbraken nu een
maal de hoge adel en het rijke
klooster, die elders in die tijd bouw
heren waren. Bovendien zal het calvi
nistische klimaat zeer zeker niet gunstig
hebben gewerkt op een dergelijke ,,le-
bensbejahende" kunst.
Dan is er nog de tentoonstelling, ge
wijd aan Clemens August. Zij belicht
niet alleen het. historische belang ran
deze figuur, maar geeft tevens een
overzicht van kunst en kunsthandwerk
in deze tijd en laat tevens iets proeyen
van de toenmalige levenssfeer. Men
ziet er zeer mooie schilderijen, meu
bels, faience en porselein, kristal, prach
tig zilver en metaaldrijfwerk, de
enorm rijke kerkgewaden van de „ca-
pella Clementina" wapens en jaehtge-
reedschappen, munten en penningen,
boeken en pamfletten ontwerptekenin
gen voor architectuur' en kunstnijver
heid, beeldhouwwerk, kortom een mer
a boire voor de liefhebber. Voor de
werkelijk belangstellende is het aan te
raden de catalogus te kopen, een boek
werk van ruim 500 pagina's, zeer mooi
uitgegeven voor een opmerkelijk lage
prijs. Dit boek is cultuurhistorisch een
monumentje. Het bevat een schat van
gegevens over het Rijnland en Westfa-
len en is daarbij rijk geïllustreerd.
Voor een bezoek aan Brühl moet men
zeker een halve dag uittrekken, wil
men enigermate een overzicht krijgen.
Daarna mag men niet verzuimen ook
de Schioszkapelle in het Franciskaner-
klooster te bezichtigen, vijf minuten
wandelen van het paleis' gelegen. Daar
is in alle glorie herrezen een der mooi
ste baldakijnaltaren ter wereld. In het
niet zo verre land van Münster vindt
men trouwens ook zeer waardevolle
monumenten: Residenz Münster, Erb-
drostenhof, Clemenskirche. Ook hier
voor heeft men maar een of twee
dagen nodig. H. HORBACH
(Illustraties ontleend aan
Een detail van het befaamde grote trappenhuis van Schlosz Augustusourg.
de zeer fraaie catalogus van Schlosz Augustusburg, uitg. M. Du Mont Schauberg, Keulen).
Dit alles nu vindt men in Brühl: een
klassieke barokbouw met een weelde
rige rococodecoratie van zeev hoge
kwaliteit. Voortreffelijke decorateurs
waren voor de bouw aangetrokken, zo
als de beroemde frescoschilder uit het
Oostenrijkse barokmilieu Carlo Carlo
ne. de enorm knappe stuccateurs Arta-
rio, CastelK, TOorsegno en BriLli. De
stuccateur speelt in de late barok en
in het: rococo een zeer belangrijke rol.
Het zijn ook waarlijk geen kunsthand
werkers meer, maar grote kunstenaars.
Zij lossen de wanden van de interieurs
op in één speelse decoratie. Men hoeft
de wandafsluiting niet meer aan te kle
den met schilderijen: de wand zelf
wordt decoratief element., vervluchtigt
in een sierlijk samenspel van zwierige
rocaille-motieven.
Het trappenhuis hier is een wonder
van bouw- en sierkunst geworden, een
van de mooiste en allerrijkste in zijn
genre. Hier is opnieuw iets te zien, dat
typisch is voor deze stijlperiode: een
plafondfresco (van Carlone), dat de
ombouwde ruimte moet vergroten door
(Van een onzer verslaggevers)
Tvree jongens reden langs de rand
van Haarlem om een luchtje te
scheppen. Het was eind augustus
1911. Het einde van de vakantie
was in ziclit. De beide jongelui trapten
op hun strenge tweewieler, de pet naar
de mode-eisen destijds achterstevoren op
.liet hoofd, langs het weiland opzij van
de Kleverparkweg. Plotseling werd
hun aandacht getrokken door een flinke
tent. De jongelui trokken er op af en
vonden daar tot hun stomme verbazing
hun vroegere schoolkameraad, Ton Fok
ker, die bezig was zijn zelf gebouwde
„Spin" in elkaar te schroeven. We hoor
den het verhaal v,an deze ontmoeting
dezer dagen uit de mond van een van
de fietsende jongelui. Hij zetelt nu in
het Haarlemse stadhui» als wethouder
van Economische Zaken: de heer J.
A. Schippers.
Ton Fokker en Jan Schippers hadden
beiden op de H.B.S in de Jacobijne-
straat gezeten. Ton was een jaar jon
ger dan zijn kameraad. Ze hadden el
kaar uit het oog verloren, toen de on
gedurige en moeilijke Ton Fokker naar
Duitsland was vertrokken om er iets
over vïiegtuigtechniek te leren. Het
pakte anders uit. Ton Fokker leerde
er vliegen, want van vliegtuigbouw
bleek hij meer te weten dan zijn leer
meesters in Mainz. Op 16 mei 1911
haalde hij er met glans zqn vliegbre
vet Hii had het niet kunnen laten om
tiid'ens de proefvlucht zijn pubhek en
de examencommissie in opperste ver
bazing te brengen met zijn gevaarlijke
bochten Tonny Fokker vloog toen zijn
Snin" 'een inderdaad spin-achtig toe
stel van draden en linnen, waarin echter
voor het eerst in de aviatiek autoge-
nisch gelaste stalen buizen waren toe
gepast voor de rompbouw. Jan Schip
pers en zijn vriend keken hun ogen uit.
Dit was wel het laatste wat zij van
Fokker hadden verwacht. Ze hadden
Clemens August als aartsbisschop en keurvorst van Keulen.
Vo^üstusburg is gebouwd door keur- schoonste schepping, Schlosz Au-
°hs V^emens August. Zijn naam zegt gustusburg. Dit paleis is trouwens op
IVOo ^erlanders weinig. Geboren in zich zelf reeds de moeite van een be-
V<br als Wittelsbacher prins, bestemd zoek meer dan waard Het iseen
ïna geestelijke stand, wordt h« in bouwwerk van Johann Konrad
MüL.eekozen tot vorstbisschop van Schlaun de grootmeester van de West-
y^its ?r en van Paderborn, in 1722 te- faalse barok, hofarchitect van Clemens
17% tot aart^hi^rhon van Keulen, in August, mc als medewerkers Jon. Bal-
n°M tot vorstbisschop van bil- I?e""fla"n (Residenz Würzburg,
^üclr in 1728 bovendien van Osna- Bruchsal St. Paul in Trier), die hier
Vjh 1732 van Hoch en Deutschmie-
van ei1 ziet; een enorme culminatie
Westelijke en wereldlijke macht.
P'öh"; Vo°r soort man was hij? Een
'ttf.i i de „Hausmachtpolitik" van de
Va(1 b'Sbacher? Een typisch voorbeeld
Pmto^Putisme? In ieder geval in West-
Tl II. mnoet C t VP I PP lip
Bnichsal St. Paul in Trier), die hier
zijn rijkste trappenhuis bouwde, en
de befaamde meester van het rococo
Frangois de Cuvilliés (Cuvillésthe-
ater Münehen o.a.). De tuinen wer
den ontworpen door Girard (Schlüsz
heim, Belvederegarten Wenen), een
van de beste leerlingen, de beste van
Le Nötre.
«üitsio uslr*e: in ïeaer gevai m nw.-
rSUrB nd een van de meest stralende
*«r van het ancien-régime. Zeer ze- j
groot kerkvorst, ai had hij [Jg tllCl
Van 7peer vrome buien: het bestuur
nij, verschillende bisdommen liet Om Schlosz Augustusburg te waar-
ler>deBi "et kerkelijk loven betreft, gro- deren js enig begrip voor stijl en le-
over aan zijn vicarissen en venssfeer van de achttiende-eeuwse
?i8'rzeic, Bovendien een onzeker en Upper wel nuttig. Talleyrand heeft
jtarz-jT»- Bovendien een <--i> upper teh wel nuttig. Talleyrand heeft
istaatsman, heen en weer ge- eens gezegd, dat iemand, die niet vóór
>üsSen t>a?s in zÜn sympathieën werct 17gg gdgefd had, niet kón weten wat
"d-nla, .pcieren, Habsburg' en Frankrijk, leven ;s Voor een bepaalde selecte
voor ziin politieke activiteiten soms groep zaj dit wel in zekere zin waar
Pttlser, Plotselinge en subjectieve im- geweest zijn. Het begin van de acht-
Ipt bepalen. In eik geval wel t;ende eeuw, dat was de hoogbloei van
?SUur e?n historisch belanewekkenae de barok en het hoogtij van het rococo,
vta.eCp' een grixit bouwheer, een {-wee verwante stijlen, die de Nederlan-
°te k?)5' die cultuur-historisch van ders over het algemeen slecht kenhén
Petekenis Is. afgezien van enkele monumenten van
de Hollandse barok zoals het Paleis
Al mi kIi Knura op de Dom die echter, beïnvloed
nuyU3iU3uui3 door het Franse classicisme, toch een
deze man nu is, omdat hij heel ander karakter heeft dan de Ita-
Ce*honderd jaar geleden gestorven liaanse barok; afgezien ook van enkele
««n tentoonstelling gewW to 4)n roooco-geveldecoraties en hier en daar
Yan het duo Michael Relph-Basdl
Dearden, of van ieder van hen
afzonderlijk, hebben we meer
dan één redelijk geslaagde Brit
se film gezien. Zo'n film bewoog zich
dan in de sfeer van de farce, had
soms het karakter van een slapstick-
geval, maar bereikte niet het niveau
van de Ealing-comedies in hun beste
tijd. Van Dearden herinneren wij ons
„League of Gentlemen" en „The
smallest show on earth", van Relph
„Rockets Galore", een grove variatie
op het fameuze „Whisky Galore".
Dit duo tekent nu voor de film „Man
in the moon" (De eerste man op de
maan). Relph had de produktie in
handen. Dearden voerde de regie. Een
grappige film met enkele geslaagde in
vallen, die echter het peil van de inzet
niet volhoudt
Het begin zal zeker de hilariteit op
wekken Men maakt kennis met een
zekere William Blood, die zoveel is als
een menselijk proefkoniijn. In het „kou-
decentrum" wordt hij aan vele tests on
derworpen, maar hoe abnormaal deze
proefnemingen ook zijn, Blood ver
toont geen enkele afwijking. ïRl wordt
overgeplaatst naar het zeeziektecen
trum", maar voor hjj hier de geleer
den opnieuw zal verbazen met zijn
hoogst ongebruikelijke gezondheid
wordt hij gecharterd door het „atoom
centrum" dat proeven onderneemt om
een man naar de maan te lancet en. Hier
is William eerst goed op zijn plaats. In
competitie met enkele andere he-men
wordt hij aan koude- en wirmte-tests
onderworpen, wordt hi) met een snel
treinvaart in het rond gerimgerc-- kort
om wordt hij wetenschappelijk „klaar
gestoomd" voor zijn reis naar de maan.
Men heeft tot dan toe diverse leuke
fragmenten kunnen noteren. Ook een
dosis originele kritiek op de weten
schapsmensen die alles en nog wat-Wij
len onderzoeken. En daarnaast heeft
men plezier gehad in een vlotte schets
van de saaie Engelse zondag. Maar
men heeft niet over het hoofd kunnen
zien, dat de film op een even conven
tionele als ongeïnspireerde wijze in el
kaar is gezet. Daar werkt zeker ook toe
mee het vlakke spel van de maanreizi-
ger, verto'kt door Kenneth More, die
zo geroutineerd schijnt te worden dal
hij voor een dergelijke rol zyn hand
niet omdraait met alle gevaar van een
te geringe interesse van de zijde van
de toeschouwers.
Het slot van de film is verrassend,
maar het is een verrassing die niet
spiritueel of verfijnd is. Er moest een
dwaas einde komen. Nu daar heeft men
dan voor gezorgd. Over de kwaliteit
ervan heeft men zich het hoofd niet
gebroken. Men ziet Blood plaats na
men in zUn ruimteschip. De reis schijnt
Kenneth More in zijn ruimtepak als de eerste man
goed te verlopen.. Hij komt aan in een
troosteloze vlakte. Dit moet dan de
maan zijn. Maar het eerste wat hij
aantreft is een biiiye conserven. Ge-
brulken de maanbewoner» dezelfde
bllkgroenten a'9 wa"
Velen zullen zich zondem twufel met
deze film goed amuseren. Men kan er
in ieder geval van zeggen dat hij op
het juiste tijdstip is gelanceerd.
hem eigenlijk nooit anders gezien dan
als knutselaar, die alleen maar toestel
len in elkaar prutste om er de gekste
capriolen mee uit te halen. Zij herinner
den zich, hoe Ton Fokkei ooit bij een
weddenschap om een gulden, van het
dak van de botenloods van de Roei
en Zeilvereniging aan het Zudder Bui
ten Spaame het water in gefietst was.
Ze herinnerden zich hoe Ton Fokker
het gepresteerd had om een gammel
bootje te laten kapseizen zonder zelf een
nat pak te halen. Terwijl het bootje
kiepte, had hij kans gezien om vliegens
vlug op de boven liggende onderkant
van de boot te kruipen.
Ton Fokker was er de man niet
naar om zijn gesleutel aan de „Spm"
in de tent aan de Kleverparkweg te
onderbreken voor een vriendschappe
lijke kout. Als de jongelui herinne
ringen op wilden halen, goed, maar
dan werkte hij door en de beide jon
gelui konden hem helpen, als ze wil
den Jan Schippers en zijn vriend
zetten hun fietsen tegen elkaar en
begonnen dapper schroeven en dra
den en een wiel aan te dragen. Ton
Fokker was juist uit Mainz aangeko
men met zijn gedemonteerde „Spin".
Hij wilde zijn vroegere stadgenoten
en vooral zijn ouders en zijn zuster
Toos laten zien wat hjj m Duitsland
gepresteerd had. De Koninginnedag van
31 augustus leek hem daartoe een mooie
gelegenheid. Het was in die dagen ge
bruikelijk, dat zo'n nationale feestdag
gevierd werd met demonstraties van
allerhande nieuwigheden: de bioscope
en de vliegmachine. Er werd honderd
uit gepraat op het „vliegveld" aan de
Kleverparkweg.
Hoe dat nu eigenlijk moest, met die
koeien op het weiland? wilden de jon
gelui weten. Tonny Fokker vertelde, dat
met de boer een afspraak was gemaakt,
dat het vee tijdig op afstand zou wor
den gebracht. Een ander probleem: de
ho^e vlaggemasten die ter gelegenheid
van de Koninginnedag langs het wei
land waren geplaatst, zouden op ver-
ANTHONY FOKKER
zoek van Fokker worden weggehaald,
omdat ze hem wel eens last zouden
kunnen bezorgen. Hij had ook graag ge
zien, dat de wilgenstruiken verwijderd
zouden worden, die langs één kant van
het terrein stonden. Die eis was niet
ingewilligd, maar Fokker had goede
hoop dat de wind uit .de goede hoek
zou waaien, zodat hij niét bij het opstij
gen al meteen over de wilgen zou be
hoeven te klimmen. Ais de wind mee
zat, zou hij in een andere richting kun
nen starten.
De jongeheer Schippers kende de
Fokkers van vrij nabij. Hij had met
Toos Fokker op het particuliere be
waarschooltje aan de Jacobijnestraat
gezeten en zijn jongere broer was op
de lagere school van meneer Huibregts
aan de Wilhelminastraat een klasgenoot
van Tonny Fokker geweest. Hij was
verschillende keren bij de Fokkers aan
de Kleine Houtweg te gast geweest op
kinderpartijtjes. Hij kende vader Fok
ker als een gestrenge, wat excentrieke
man, die er een gewoonte van maakte
om hetgeen voor die tijd beslist on
gewoon was blootshoofds en zonder
jas midden over straat te wandelen.
Mevrouw Fokker was een lieve, harte
lijke dame, die veel met de kinderen
optrok. Vader en Tonny Fokker lieten
er zich weinig aan gelegen liggen. De
oud-planter Fokker trok zich het liefst
terug om wiskundige problemen op te
lossen, waarin hij zjjn grootste liefheb
berij vond. En Tonny was altijd op
zolder aan het knutselen.
Echte vrienden had de jonge Fok
ker niet. Daarvoor was hij te weinig
gemeenzaam met zijn omgeving. Hij
ging helemaal op in zijn techniek en
de zolder van het herenhuis aan de
Kleine Houtweg was zjjn domein. Door
de elektrische stroom te schakelen op
de deurknop, voorkwam hij tot
angst van de gillende gedienstige
dat men zjjn domein zonder zijn me
deweten betrad. Voor wat omvang
rijker werk trok hij naar een stal
houderij achter zijn ouderlijke woning,
in de werkplaats waarvan hii telkens
weer nieuwe ideeën uitwerkte. Zijn
specialiteit was apparaten, waarmee
hij griezelig roekeloze stunts kon uit
halen. Een echte technische weten
schap bestond toen nog niet en Tonny
Fokker had trouwens een broertje
dood aan leren. Van de HBS van dr.
Brongersma aan de Jacobijnestraat
moest hij verdwijnen omdat hii nlet
leren wilde.
Hij wilde niets dan knutselen, prut
sen en technieken. Ai het andere was
voor hem overbodige ballast. En dat
knutselen was: uitproberen. Niets was
tevoren berekend of op papier gezet.
Zijn intuïtie hielp hem zijn apparaten te
bouwen en met zjjn zeldzaam gevoel
voor evenwicht wist hij alle praktische
onvolkomenheden weg te werken. Zo is
zijn „Spin" ontstaan en zo wist hp met
de „Spin" zijn rondje om de Bavotoren
uit te voeren. Die intuïtie en dat even-
wichtsgevoel hebben bem tot een dei
allergrootste luchtvaartpioniers ge
maakt, een man die acbteraf boyendien
de zakpliikheid bleek te bezitten om zijn
vindingen te gelde te
heeft hii verdiend, al heeft het geld
hem nooit edit gelukkig kunnen maken.
