Beheersers van toeristisch leven
4*
Particuliere
initiatieven
Worden grote
trekpleisters
M
1
L
1
Er staan nog enorme
projecten op stapel
m
E
J
H
m
li
«sr-n.i; wS-ï.» f„uS
mmWÊM
V
V'V
J
ft
mmm
mBm
W
dg p: lsc e attracties van het ogenblik. De Efteling, Madurodam,
jaar er en de Euromast. Vier reusachtige „menseneters" die ieder
gezamenlijk vele miljoenen omzetten.
Verder mikken
111111
Twee geestelijken uit Kaatsheuvel namen op een mooie voor
jaarsochtend in 1933 het besluit, dat er voor de jeugd van dit
vriendelijke Brabantse plaatsje een sportpark en een speeltuin
°esten worden aangelegd. Het bleef niet bij voornemens. In 1934
het complex er. Twintig jaar later was het terreintje dank zij
activiteiten van diverse personen uitgegroeid tot een van de
grootste recreatieoorden in ons land: De Efteling, ruim 200 ha
°ot. In de tweede wereldoorlog stierf in het verzet de Leidse student
e eoijSe Maduro. Zijn ouders kwamen uit Curagao over en schonken
"bedrag dat ten goede moest komen aan de Nederlandse studenten.
v0 mevrouw B. Boon-van der Starp stelde voor een miniatuurstad
he?r rïh geld te gaan bouwen en daarvan jaarlijks een bedrag aan
M. Nederlands studentensanatorium af te dragen. Het stadje werd
u rod am genoemd. In 1961 brachten 1.030.000 mensen een bezoek
dan dit
ten verrukkelijke wereldje. Ieder jaar kan het Studen-
e sanatorium nu op een uitkering van 100.000 gulden rekenen. Op
zak ardere PJaats i" Den Haag kwamen jaren later enkele
Wk eden op het idee „die goeie ouwe Scheveningse Pier" te gaan
tjef °Uwen. „Onzin", „Geen belangstelling voor", klonk het de initia-
sta r|e|Jler® herhaaldelijk in de oren. Onzin? Bijna negen maanden
vt'erd P*6r er nu' ^uim twee en een kwart miljoen entreebiljetten
tati nT er tot °P heden uitgegeven. De netto-winst van de Exploi-
guld 'schaPPÖ Scheveningen werd in 1961 verdubbeld: 1.300.000
F]0r°n; I" Rotterdam meende de heer Jac. Kleiboer dat er voor zijn
"aa 1 h n°^ een sPeciale attractie moest komen. Misschien had hij
the/ en°rtne, 300 meter hoge televisiemast in Dortmund gekeken,
ook °P h°°gste punt dat unieke draaibare restaurant. Misschien
bii rf10*' *n 'e(^er geval stond daar in het vroege voorjaar van 1960
jïjgt 0 aanvang van de onvergetelijke Floriade: de Euromast, 100
^a/ 8 meT °P he bovenste verdieping een restaurant welis
waar t'vf* draa'haar maar toch fascinerend genoeg om in twee
initiar honderdduizenden bezoekers te trekken. Vier particuliere
,1.even hie zich in snel tempo hebben ontwikkeld tot de grootste
9mm
V-
5^-
Geen vlagvertoon
§fg
r
in
eld
rtW
de grote
NEDERLAND:
PamèerIiefe in'tiatieven. Er zijn er
ken e n,oemen- Wat te den-
de finri" F F1?11 die direct na
aan\vezi j-n nn?ig in zi->n omgeving
er «n^LKS.F!ale.ri;aal <tanks. gra-
tracti. iets groots, iets nieuws, iets
blijvends wil creëren.
Het is merkwaardig dat de grote
particuliere initiatieven als het her
bouwen van de Pier, het aan
leggen van een fantastisch recrea
tie-oord als de Efteling, het vestigen
van ee> kijkstadje als Madurodam en
het oprichten van een imposant bouw
werk als de Euromast volgens een op-
VIER VAN
Madurodam
De Pier
Efteling
Euromast
gave van het centraal bureau voor de
statistiek de meest bezochte toeristi
sche attracties van ons land zijn (de
luchthaven Schiphol niet meegerekend).
Ou die, vertrouwde bezienswaardigheden
ais Artis, Blfldorp, het Rijksmuseum,
het nationaal park ,,de hoge Veluwe"
en_ het panorama Mesdag bijvoorbeeld
blijven wat bezoekersaantal betreft ver
achter bij de na-oorlogse, veelal uit
particulier initiatief ontsproten toeristi-
fhe attracties.
Volgens een opgave van de Alge
mene Nederlandse Vereniging
voor Vreemdelingenverkeer ging
in het afgelopen jaar 12 pet. van
d_> bevolking niet op vakantie. 43 pet.
nam wèl vakantie maar kwam niet bui
ten de woonplaats. Van de resterende
45 pet. trok ruim 11 pet. naar het bui
tenland. De overige vakantiegangers
verspreidden zich over onze badplaat-
mers niet opengegaan na het enorme
succes van deze toeristische „tref
fers". „Er wordt weinig of niets ge.
daan," zegt mr. Carel Briels (45,
organisator van grote, grootse en soms
zelfs groteske „dat wordt mij wel
eens in de schoenen geschoven" eve
nementen, manifestaties en onderne
mingen). ,,Er bestaat in ons land ten
aanzien van het organiseren en tot-
standbrengen van dynamische en sta
tische toeristische attracties een groot
gebrek aan fantasie en initiatief. We
hebben te maken met slappe VW's
(Arnhem, Breda en Apeldoorn wellicht
uitgezonderd) die zich hoofdzakelijk be
perken tot het verhuren van kamertjes,
met gemeentebesturen die aan bepaal
de manifestaties en belangrijke projec
ten hun medewerking weigeren. Er
moet in vele gevallen gewerkt worden
zonder subsidies en belastingfaciliteiten.
Als er eens iets ondernomen wordt
(„neem er de voorbeelden maar bij")
dan is er altijd wel een ambtenaar in
in pi ii mii In iiii i li |M
De Euromast, het dankbare restant van de Floriade, dat uit het Rotterdamse stadsbeeld niet meer is weg te denken.
en een oude stad, rijk aan
Het gaat een manifestatie
waarbij ik in vijf dagen 300.000 men
sen krijg uit het gehele land. Het spel
begint met een Afrikaans negerbal
let, vervolgens zullen de „Voorzienin
gen van Jeroen Bosch" worden uit
gebeeld en tot slot zal de bekende
paddestoelwolk langzaam over het sta.
dion neerdalen (technicihebben mij
verzekerd dat dit onder iedere weers-
omstandigh-id mogelijk is). Onder die
wolk zal dan plotseling de figuur van
cultuur. I park „Wolfhaer" (30 ha), waarop een
worden kinderboerderij, een grote speelweide,
een openluchtzwembad en een kam
peerterrein zouden moeten verschijnen.
Dat neemt intussen niet we£ dat de Efte
ling en Madurodam nu al tien jaren ach
tereen miljoenen bezoekers trekken en
dat de Euromast en recenetlijk de trou
vaille van de E.M.S., de Scheveningse
pier in een betrekkelijk kort tijdsbestek
een top hebben bereikt waarvan wij
r-enen dat zij voorlopig niet zal worden
overtroffen.
Le"ensgrool
zijn de paddestoelen in het prachtige sprookjesbos van de Efteling
bij Kaatsheuvel.
De Scheveningse Pier, een gebenedijde wandeling boven de golven.
(Foto KLM-Aerocarto n.v. HBM-Intervam)
sen, J centrum, het oosten en het zui
den. „De grote vier" hebben uit de
der zaak hun fabelachtige omzetten
niet uitsluitend te danken aan de 34
pet. Nederlanders die hun vakantie in
eigen land doorbi achten. Zij hebben
verder gemikt. Met name op de dagjes
mensen en de buitenlanders die in gro
ten getale deze honingraten van toeris
me aandoen. „De grote vier" weten dat
hetgeen zij hun gasten te bieden heb
ben, onmogelijk in een uurtje tussen
twee zakjes patates in even „geno
men" kan worden. Een dag, vaak zelfs
meerdere dagen, moet een bezoek wel
in beslag nemen.
Maar wat gebeurt er verder in ons
land. Zjjn de ogen van vele onderne-
:"ien pn Qjvtaima, gra-
u6 cn hpt -v *ie werktuigen) verzamel-
be8on of "orl°Ssmuseum in Overloon
auto-ond V® mai1 die alleen maar in
,reberetn ft?" uk?F denken en die in
?!daar hof bobby sublimeerde deor
e'" te van de automo-
Fjersen die aJFu' Le denkt aan de
^iatuur WaPcheren kWamen het
Veriro. museum
in Middelburg,
'n Leek, het jeugd-
aen? De nraktHi, fen^Urg te «xploite-
re,rg' 'iike Jlotü J..eeft uitgewezen, dat
D%PrJ,k,«k tiêëft"ultgewezen,
Ten tul '1jannen meestal gebo
en ti.idens een gezellig babbel-
fujel'afel 9f na het lezer
w
aan
een
tv c<-'n simpel
ikp
Rv?es
oerichtje ir de krant
'j", ®"-1'0 dje éne, doortasten
die tens/otte met de defini
tafel komt. Zo iemanr
?rkorene. Hij paart een la-
- •ei',SuTli'uK FF" een creatiev<
*an ee uï"ssiaa.hge persoonlijkheid
bSv' karakter, een scherp
R intpifl, aan een grote do
®'enieritpn 'e- .ldet 4in noodzakelijke
p 'iet e mf" die in ons lantJ
gebie van de toeristische at-
Madurodam, het lucratieve stadje dat in april door minister-president De Qua
opnieuw zal worden geopend.
de buurt om de zaak in het honderd te
laten lopen. Toen de heer Kleiboer zijn
Euromast wilde neerzetten, weigerde
<3 gemeente subsidie te verlenen. In
minder dan geen tjjd bracht het Rot
terdamse zakenleven het resterende
bedrag van een miljoen gulden bij el
kaar. Zo gaat het vaak. Als er in een
gemeenschap bepaalde plannen be
staan, dan zal die gemeenschap die
plannen ook zelf moeten realiseren.
Steun van buitenaf behoeft men niet te
verwachten." De heer Carel Briels
trekt \/at verbeten aan zijn sigaretje.
„Neem nou Amsterdam eens. Amster
dam heeft gewoon de kaï >sen voorLjj
laten gaan. Wat is de jaarlijkse intocht
van Sinterklaas geen zielige vertoning.
Het houdt gewoon het midden tussen
een onvöldoende reclamekaravaan en
een mislukte carnavalsoptocht. En de
koninklijke bezoeken aan de hoofdstad
(de kroonstad nota bene). Is dat geen
zielloos geheel? Is daar nu werkelijk
geen leven in te brengen. Het moet zo
•ijn, dat mensen uit het hele land tij
lens het traditionele bezoek van het
orstenpaar naar de hoofdstad komen.
Wat Amsterdam als statische at
tractie of als terugkerend evenement
kan brengen? Ik geloof dat er in Am
sterdam een kinderstad moet komen.
Geen na-aperij, geen flauwekul, maar
een échte stad. Al jaren loop ik met
h plan rond een reconstructie te ge
ven van de vierdaagse zeeslag op het
buiten-IJ. Dat zou dan om de drie
iaar herhaald kunnen worden.
Het vlagvertoon van een stad als Am-
terdam lijkt nergens op. Maar begin
hier eens aan. Ik neb in het Olym-
usch stadion zo'n elf spelen gebracht.
Je gemeente heeft er nog nooit een
■ent moeten bijleggen. Maar wel heb
k bijna twee miljoen gulden aan de
lefdadigheid kunnen afdragen. Ik werk
>(jna altijd met particulieren. Dan
omt het tenminste allemaal voor el-
aar. Wl t u, als ze in Amsterdam iets
roots willen organiseren dan kan ik
Heen rekenen op de tramharmonie en
'e vlaggetjes van het NVV. Is het niet
Jn hemelschreiend?
In september ga ik gedurende vijf
avonden weer een stadionspel bren
gen, voor het eerst na zoveel jaar.
Het wordt een atoomspel. „One world,
or none" is de titel. Er bestaat v«n
natur een bijzondere spanning tus
sen de dreiging van het atoomgevaar
Ella Fitzgerald oprijzen die het prach
tige „Holy Prayer" door de micro
foons zal laten klinken. Vóór het spel
begint, laat ik een moeder in een
straaljager naar Parijs, Londen, Ko
penhagen, Stockholm en andere grote
Europese steden reizen om aan ieder
een te vertellen wat cr in Amster
dam gebeurt. Kosten van het spel.
ton. We zullen eens zien of dat geen
succes wordt.
Carel Briels meent Sat men over het
algemeen te huiverig is om iets te be
ginnen. Er is mij gevraagd of ik bij de
s' iting van het Veersche Gat een spel
kon organiseren. Ik heb 't gedaan,
maar er moest veel geld aan te pas
komen. Het "estijn is geslaagd. IK heb
h-t Vee/sche Gat gesloten. Ik heb een
spel georganiseerd waaraan 3.000 mili
tairen meewerkten Ik heb 500 land
bouwtrekkers in gesloten formatie la
ten oprukken. Vierentwintig straalja
gers dansten op de muziek van Rossini.
Televisie-kiikers in twaalf landen kon
den di' alles via het Eurovisie-scherm
aanschouwen. In twee dagen kreeg ik
r "er dan 60.000 mensen op Kamper
land, een plaatsje dat slechts via b- en
c-wegpetjes is te bereiken. Nee zegt
Briels: Je moet wat durven. Durven,
dat is het. Ik wil nog altijd op de Ve
luwe een jaarlijks terugkerend evene
ment op touw zetten. De naam heb ik
al: „Van jachthoorn tot kampvuur". Er
moet een grote paardenshow in komen,
er moet een bungalowpark worden
neergezet en nog een hele boel meer.
.Maar ach, wat doe je," zucht hij, „Wat
doe je zonder subsidie." En enigszins
gefrustreerd staart hij in zijn leeg bier
glas.
a, wat gebeurt er eigenlijk verdei in
ons land? Hebben vele wakkere za
kenlieden vernomen, dat de Efte
ling verleden jaar meer dan een
miljoen bezoekers heeft getrokken? We
ten rij dat de Scheveningse pier in kor
te tijd de grootste goudmijn in ons land
is geworden? Sommige mensen hebben
dit inderdaad tot zich laten doordrin
gen. Maar hun aantal is gering. Wèl
zijn er besprekingen gaande over
een te bouwen pier bij Landvoort, denkt
V.V.V.-directeur Joop Strijkers (43) dat
er in de hoofdstad een Disneyland moet
komen, mijmert zijn collega Vet uit
Arnhem over de ontsluiting van het
prachtige natuurreservaat de Loener-
mar< (1200 ha) en heeft de uit Lim
burg afkomstige Bredase VVV-directeur
G. Sliepen (49, organisator van de Alk-
maarse en Hoornse stadsfeesten) slape
loze nachten over het nieuwe recreatie-
r schijnen op het ogenblik echtei
„achter gesloten deuren" bij som
mige mensen plannen te worden
uitgebroed, die, als zij inderdaad
zullen worden uitgevoerd, „de grote
vier" wel eens naar de kroon zouden
kunnen steken.
Directeur Strijkers is een van die
mannen. Hij heeft zich gehuld in een
nevel van geheimzinnigheid. Het eni
ge wat hij kan zeggen is: „Wij zijn
al geruime tijd bezig de plannen uit
te werken voor een groots project in
de hoofdstad dat jaarlijks 700.000 tot
1 miljoen bezoekers zal trekken. Ik
kan nu nog niets aan de openbaar
heid prijsgeven, maar over drie maan
den z "t u meer weten. Het project
zal een massaal recreatief karakter
dragen. Ook de besprekingen over
een te bouwen Disneyland in het Am
sterdamse bos zijn nu in een verge
vorderd stadium gekomen."
De heer Strjjkers bedachtzaam
pratend heeft nog meer plannen.
Eén daarvan betreft Pampus. „Dat
schattige eilandje staat bijzonder in de
belangstelling. Er moet iets aan gedaan
worden. Wat? Ik weet het nog niet pre
cies," is het aarzelend uitgesproken
antwoord.
Als ue heeer Jan Kleiboer (63) „ev -
nement-organisator" staat er in het
telefoonboek iets zegt dan kan men er
van op aan dat het waar^ is.
De organisator van de E 55, de
Floriade en de initiatiefnemer van
de Euromast en diverse grote ten
toonstellingen is er niet de man naar
om u iets op de mouw te spelden. Eerst
praten wij overzijn Euromast. „Ja,"
zegt hij „eigenlijk kun je de Euromast
niet vergelijken met Madurodam. De
Efteling of de Pier. Het is een attrac
tie van een heel andere orde. U moe'
de Euromast meer zien als een beeld
als een monument. De andere drie heb
ben duidelijk een andere opzet Ik ber
blij dat het overigens zo goed gaat me
die Euromast ik heb er heel wat werl
aan gehad. Het leuke is dat ze in he
buitenland en vooral in de States no-
atlijd denken: „Holland? Wat kui
J 5oa aan rFoderne attracties in Ho;
land verwachten. Toch helemaal niets
immers. Maar in stilte benijden zij ons
'f', Z1J kennen een dergelijk projec
als de Euromast in Amerika niet. Zi
kennen evenmin een stadje ais Madu
rodam. De kranten en tijdschriften ii
de Verenigde Staten staan er nu not
vol van. Maar let u eens op. Straks
over enkele jaren zullen zij hele
maal hun ogen uitwrijven."
Tot dusv- heeft de heer Kleiboer
niet rustige stem gesproken, maar plot
seling heeft zijn vrij monotone spreek
trant een zekere geladenheid gekregen.
„Over enkele jaren komt in de Rand
stad Holland een project dat zijn weer
ga in Nederland en in het buitenland
niet kent. Dat wordt iets heel bijzon
ders, iets indrukwekkends. Ik heb mij
„er aan ge:et" en over enkele jaren is
het klaar." En als de Rotterdamse
Twentenaar zoiets zegt, dan heeft dat
(een bijzondere betekenis. Ten eerste
omdat de heer Kleiboer ee_i man
met een feilloze intuïtie en oen nimmer
falend zakeninstinc nog nooit aan
iets is begonnen wat op een nislukking
is uitgedraaid en ten tweede omdat hij
naar hij zelf zegt niet houdt van
huilende adjectieven als enorm, gigan
tisch of imposant. In dit geval maakt
hij welbewust een uitzondering. „Ze zul
len komen kijken uit alle landen. Het
zal permanent te zien zijn."
Wij vragen naar de kosten. De heer
Kleiboer antwoordt: „Tja, het gaat wel
wat kosten, maar dat geld is er zo
weer uit. Het spijt me, maar u begrijpt,
Ik kan u echt nog niets vertellen-
onderneming moet altijd langzaam
groeien, weet u." En dan begint hij te
praten over winterappeltjes die beter
van kwaliteit zijn dan zomerappeltjes.
„Maar boven alles uit, meneer, steekt
die echte boeren goudreinetWij
nroberen de beeldspraak te vatten. „Ik
ben eea ideëel mens. Het project is
niet alléén maar bedoeld als attractie,
het heeft wel degelijk een betekenis. Ze
zullen er van staan te kijken. Dit is nu
net het enige wat ik in Nederland nog
mogelijk achtte. Laat de»buitenlanders
maar denken dat ze alles kunnen. In
Nederland kunnen wij meer. Ik zal het
straks bewijzen
oe het ook zij, welke grootse plan
nen er in stilte worden uitge
dacht, voorlopig zijn de „grote
vier" nog onaantastbaar. De
„Grote Vier", die weer eens hebben
aangetoond, dat wij mensen het nu
eenmaal leuk vinden om lekker, héél
hoog een broodje te eten met uit
zicht over een dynamische stad, cm
karikatuurtjes te zien van onze woon-
olaats, van onszelf. Zij hebben bewezen
dat wij er behoefte aan hebben onze
dagelijkse beslommeringen te verschui
len achter de tastbare droom van een
sprookjesbos, ons over te geven aan de
ontroering van een zuivere en ongerep
te natuur en ons veilig en droog op
de steentjes één te voelen met de
vissen of terugkijkend naar het land
een stoere zeeman te spelen op weg
naar de thuishaven. Achter de „grote
vier" stonden helder denkende mensen
met een scherpe psychologische kijk;
mensen die wisten wat ze wilden.
FRANS BOELEN
CAREL BRIELS
...Ik heb t Veersche gat gesloten..
JAC. KLEIBOER
ze zullen hun ogen uitwrijven.
JOOP STRIJKERS
.groots project.
